KELOĞLAN’DAN KÖSE DEĞİRMENCİYE: KAMİL ERKEKLİĞİN İNŞASI

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 40, 1183 - 1196, 18.12.2022

Seda Demiralp

https://doi.org/10.12981/mahder.1185511

Öz

Bu çalışma Jungiyen bir yaklaşımla Keloğlan masallarının kamil erkekliğin inşaası hakkında bize neler söylediğini inceleyecektir. Makalede “Keloğlan ve Dev Anası” ve “Keloğlan ve Köse Değirmenci” masalları Jungiyen metotla analiz edilecektir. Bu masallar bir tekamülü ya da Jungiyen tabirle bir bireyleşme sürecini betimlemektedir. Bir arada incelendiğinde masallar Keloğlan tarafından temsil edilen eril egonun bastırılmış psişik içeriği bilince getirmek ve entegre etmek suretiyle nasıl geliştiğini ve güçlendiğini aşamalarıyla ortaya koymaktadır. Jungiyen perspektife göre masallar boyunca karşılaştığımız karakterlerin tümü tek bir psişenin parçalarını oluştururlar ve bu parçaların bireyleşme sürecindeki değişimlerini temsil ederler. Bu süreç sonunda ortaya çıkan ve aslında eril egonun gelişmiş halini temsil eden “oyunbaz” arketipi, ilk bakışta olumsuz gibi görünse de işin aslı öyle değildir. “Köse değirmenci” karakteriyle en tipik formda karşımıza çıkan oyunbaz arketipi aslında espirili, spontan, pratik ve demokrat bir kişiliktir. Oyunlarının ve dalaverelerinin ardında farklı, fakat kendi içinde tutarlı bir ahlaki duruş vardır. Bu haliyle “oyunbaz” arketipi geleneksel, korkusuz, kahraman ve savaşçı erkek tipinden farklı bir erkeklik sembolüdür, fakat pek çok açıdan ondan daha üstündür. Masalın sonunda Keloğlan da başta bir düşman gibi gördüğü, kaçmaya çalıştığı ama kaçamadığı, bir türlü baş edemediği oyunbaz köse değirmenciyle dost olur. Artık tekamül tamamlanmıştır. Bu şekilde Keloğlan bize alternatif, mütevazı ama güçlü bir erkeklik modeli sunar. Aynı zamanda, Anadolu topraklarında “üst” kültürde ataerkil bir anlayış hüküm sürse de, “alt” kültürlerde ataerkil olmayan bir erilliğin yüzyıllar öncesinden beri var olduğunu göstermek suretiyle bize daha açık ve daha esnek bir Anadolu kültürünün de pencerelerini aralar.

Anahtar Kelimeler

Jung, erkeklik, bireyleşme, Keloğlan, oyunbaz

Destekleyen Kurum

Işık Üniversitesi

Proje Numarası

BAP 21A301

Teşekkür

Çalışmaya yaptıkları değerli katkılarından ötürü Kim Laykin ve Ayşe Nur Demiralp'e şükranlarımı sunarım.

Kaynakça

• Alangu, Tahir. “Keloğlan Masalları / Mitostan Kurtuluş – Gerçeğe Yöneliş.” Türk Dili (Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı), Aralık (1968), 458-469.
• Boratav, Pertev Naili. Az Gittik Uz Gittik. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1969.
• Chinen, Allan B. Beyond the Hero: Classic Stories of Men in Search of Soul. Philedelphia: Xlibris, 1993.
• Daşdemir, Cansu. “Erler Karısına Koca Olmaya Giden Keloğlan,” Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 12:28 (2019). 991-1000.
• Freud, Sigmund. Interpretation of Dreams: The Complete and Definitive Text. New York: Basic Books, 2010 (first in 1900).
• Jung, Carl Gustav. Memories, Dreams, Reflections. New York: Vintage, 1989 (first 1961).
• Moore, Robert and Douglas Gilette. King, Warrior, Magician, Lover: Rediscovering the Archetypes of the Mature Masculine. Harper: San Fransico, 1992.
• Raymond Williams, Marxism and Literature. Oxford & New York: Oxford University Press (1977), pg. 121-122. Sharp, Daryl. Digesting Jung: Food for the Journey. Inner City Books: Toronto, 2001.
• Şimşek, Esma. “Türk Masallarının Millî Tipi: Keloğlan,” Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 11 (2017), 41-57.