YEMEK VE BELLEK İLİŞKİSİNDEN HAREKETLE ŞEMSİ YASTIMAN’IN MEMLEKET HASRETİ ŞİİRİNDE GASTRONOSTALJİ

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 41, 210 - 229, 16.03.2023

Eray Alpyıldız

https://doi.org/10.12981/mahder.1244458

Öz

Yemek, bireysel ve kolektif belleğin nasıl inşa edildiğinin kodlarını taşıyan fizyolojik ve kültürel bir bileşendir. İnsan boğazından giren lokmaların duyu organları aracılığıyla tanımlanması belleğin psiko-fizyolojik düzeyde genellikle bireysel boyutunu ortaya çıkarsa da fizyolojik faktörlerin sosyal ve kültürel bağlamlar içerisindeki deneyimlerle de kolektif belleğin inşasında rolü bulunmaktadır. Yemek, çocukluktan itibaren sosyalleşme ve kültürlenme eksenindeki bir yaşam içerisinde sembolik anlamların tanımlanmasında, sosyal ilişkilerin çerçevelendirilmesinde ve kültürel olarak öğrenilmiş davranışlar dizisinin yansıtılmasında önemli bir zemin ve başat bir öğedir. Bu doğrultuda belleğin inşasındaki ayırt edici işleviyle yemek, hatırlamanın (ve hatıraların) da kaynağı olmaktadır. Bu hatırlama ise genellikle yiyeceği hatırlama ve yiyerek hatırlama şeklinde kendisini göstermektedir. Bu bağlamda yemek ve bellek ilişkisine dair yaklaşımlar içerisinde bu uyumlu mekanizmanın alt alanı olarak tanımlayabileceğimiz yemek merkezli nostalji ya da son dönemde literatürdeki adıyla gastronostalji kavramı dikkat çekmektedir. Bu çalışmada yemek ve bellek ilişkisinden hareketle yemeğin nostaljisi veya gastronostalji yaklaşımı, Kırşehirli Âşık Şemsi Yastıman tarafından tadı damağında bir geçmişin izleri sürülerek ortaya çıkarılan Memleket Hasreti destanı özeli veya örneğinde çözümlenmiştir. Farklı bir ifadeyle yemeğin, bireysel ve kolektif belleği oluşturan boyutu, bu eser örneğinde incelenmiştir. Bununla birlikte kültürel anlamda pek çok açıdan ağır basan bu şiir etrafında farklı konuların çözümlemeleri de yapılmıştır. Bu doğrultuda âşıklık geleneği ve göç ilişkisine dair birtakım değerlendirmelerin ardından kent yaşamının ortaya çıkardığı sorunlar üzerinde durulmuştur. Kısaca bu çalışmada yemek ve bellek ilişkisinin bir yansıması olarak gastronostalji veya yemeğin nostaljisi olarak nitelendirilen alanın, yemekle ilgili hatıralar toplamından fazlası olduğu vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bellek,, kolektif bellek, yemek kültürü, gastronostalji

Kaynakça

• Abarca, M. E.- Colby, J. R. (2016). Food memories seasoning the narratives of our lives. Food and Foodways, 24 (1-2), 1-8.
• Ahmad Khan, S. (2016). Cultivating borderland food memories, from field to screen. Food and Foodways, 24 (1-2), 89-115.
• Alakuş, P. (2017). Âşık ve kent ilişkisinin çözümlenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Allen, J. S. (2012). Theory of food as a neurocognitive adaptation. American Journal of Human Biology 24 (2), 123–129.
• Allen, J. S. (2021). Obur zihin: yiyeceklerle ilişkimizin evrimi. (çev.: E. Gökyaran), İstanbul: YKY.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek. Eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (çev.: A. Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Başaran, U. (2021). Nostalji-kültür ilişkisi ve 21. yüzyıl Türk halk şiirinde nostaljik unsurlar üzerine bir değerlendirme. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14, (34), 636-651.
• Brillat-Savarin, J. A. (2015). Lezzetin fizyolojisi. (çev.: H. Bucak), İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar. (çev.: A. Şenel). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Connerton, P. (2012). Modernite nasıl unutturur. (çev.: K. Kelebekoğlu), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Çelikten, H. (2021). Âşıklık geleneği ve kültür değişmeleri. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2007). Âşık tarzı edebiyat geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınevi. 2007.
• Dede, Y. (2018). Kırşehir âşıklık geleneğinde Âşık Şemsi Yastıman. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Durmaz, U. (2020). Elektronik kültür ortamında bir âşık: Şemsi Yastıman. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.