BIRD MOTIFS AND SYMBOLS IN TURKISH AND NATIVE AMERICAN (NORTH AMERICAN) CULTURES

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 42, 544 - 565, 12.06.2023

Mehmet Ali Eroğlu

https://doi.org/10.12981/mahder.1242929

Öz

Birds like cranes, peacocks, quail, pigeons, magpies, geese, and pheasants are highly prized in Turkish culture. Manuscript books, tiles, kilims, carpets, rugs, and artwork made of wood, stone, metal, and copper frequently use the bird theme.
Turkish culture doesn't usually use realistic representations of birds. Another culture, the Indians, who value and regard Birds as a holy emblem, have done numerous studies on their history and culture. Some researchers speculate that they came from Central Asia or Siberia and eventually settled in North America.
Examining Turkish culture from Central Asia to Anatolia is crucial to comprehend the similarities between Native American and Turkish cultures. Between Indians and Turks, there are cultural overlaps. Handicrafts are one of these parallels. In Turkish culture and art, bird figures are commonly seen. As well as a figure regarded as holy in Native American culture, it is known that the feathers and other parts of the bird are considered important in this culture.
Native American culture uses bird feathers and symbols extensively. Just as the bird is a symbol, it can also be seen that these items are often used in similar ways. Figures of birds can be found in weavings, ceramics, clothes, accessories and various other items. The similarity to Turkish weaving designs has led people to notice this. For example, on Navajo carpets there are instances where thebird pattern is combined with the tree of life motifs. American Indians adorned themselves with clothing depicting birds in order to have a deeper understanding of their mystical meanings and expressions.

Anahtar Kelimeler

Bird, Native American, Turkish Culture, Navajo, Kilim

TÜRK VE KIZILDERİLİ (KUZEY AMERİKA) KÜLTÜRLERİNDE KUŞ MOTİFLERİ VE SEMBOLLERİ

Öz

Türk kültüründe ördek, kuğu, güvercin, saksağan, kaz, sülün, turna, tavus kuşu ve bıldırcın gibi kuşlar önemli yere sahiptir. Kuş figürü halı ve kilimlerde, el yazması kitaplarda, çini ve seramiklerde, ahşap, taş maden ve bakır işçiliğinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır.
Kuş sembolü Türk kültüründe, olduğu gibi gerçekçi görünüşü ile kullanılmamıştır. Sembol olarak kuşu kutsal sayan ve önem veren kültürlerden biri de Kızılderililerdir. Kızılderililerin kökeni ve kültürleriyle ilgili birçok araştırma yapılmaktadır. Bazı araştırmacılara göre Orta Asya bozkırlarından yola çıkarak Sibirya’ya buradan Bering Boğazı’nı geçerek Alaska’ya vardıkları ve Kuzey Amerika’ya yerleştikleri düşünülmektedir.
Kızılderili kültürü ve Türk kültürü arasındaki benzerliği anlamak için Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk kültürünü incelemek gerekmektedir. Kızılderililer ile Türklerin arasında kültürel benzerlikler bulunmaktadır. Bu benzerliklerin arasında el sanatları da yer almaktadır. Türk kültür ve sanatında sıklıkla karşımıza kuş figürleri Kızılderili kültüründe de kutsal sayılan bir figür olmakla birlikle bu kültürde kuşun tüylerinin ve diğer bölümlerinin de önemli olarak kabul edildiği bilinmektedir.
Kuş tüylerinin ve sembollerinin yaygın olarak kullanıldığı Kızılderili kültüründe kuş; sembol olarak kullanıldığı gibi kuş tüylerinin de yaygın olarak kullanıldığı görülmektedir. Kuş figürü; dokumalarda, seramiklerde, giysi, aksesuarlarda ve çeşitli öğelerde görülmektedir. Özellikle Kızılderili dokumalarında Türk dokumalarında bulunan desenlere benzerlikler dikkat çekmektedir. Navajo kilimleri incelendiğinde; kuş motifinin hayat ağacıyla kullanıldığı örnekler görülmektedir. Kutsal hayat ağacı olarak sayılan mısır bitkisinin üzerinde çok sayıda kuş kullanıldığı gibi bazı örneklerde bir veya birden fazla sayıda kuş motifi kullanılmıştır. Dans ritüellerinde tamamın mistik bir anlam ve anlatımla kuş figürlü kıyafetler giymişler kuşların gaga pençe ve kanatlarını da yanlarından ayırmamışlardır.

Anahtar Kelimeler

Kuş, Kızılderili, Navajo, Kilim, Türk Kültürü

Kaynakça

• Akpınarlı, H. - Arslan, P. (2018). Kuş motifinin özellikleri ve kuş motifli döşemealtı halıları. Folklor Akademi Dergisi, 1(3), 273-286.
• Alsan, Ş. - Sezaver, A. (2020). Türk mimari süslemesinde natüralist kuşlar. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 8 (22), 153-169.
• Arık, R. (2000). Kubad Abad Selçuklu saray ve çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ateş, M. (2011). Mitolojiler ve semboller, ana tanrıça ve doğurganlık. İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Çatalbaş, R. (2011). Türklerde hayvan sembolizmi ve din ilişkisi. Turan SAM, 3(12), 49-60.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken devir Türk sanatı. C. 1, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2015). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm. (çev.: İ. Birkan), Ankara: İmge Yayıncılık.
• Eravşar, O. -vd. (2013). Büyük Selçuklu mirası - müzeler. C. 1, İstanbul: Selçuklu Belediyesi ve Konya Aydınlar Ocağı.
• Erbek, G. (1995). Anatolian kilims I (3), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Erbek, N. (2002). Çatalhöyük’ten günümüze Anadolu motifleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Eroğlu, M. A. (2015a). Navajo rezervasyon alanından görüntüler [Alan Araştırması Fotoğraf Çekimi]. Amerika Birleşik Devletleri.
• Eroğlu, M. A. (2015b). Powwow festivali [Alan Araştırması Fotoğraf Çekimi]. Albuquerque, Amerika Birleşik Devletleri.
• Eroğlu, M. A. (2018). Kızılderililer ve kıyafetler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1677-1694.
• Esemenli, D. (2000). Mekânlar-zamanlar. Topkapı Sarayı, 24-135, İstanbul: Akbank Yayınları.
• Kartal, S. - Alp, K. Ö. (2021). Mitolojik kuşlardan Simurg’un minyatürler üzerinden sembolik anlam kodları. Folklor Akademi Dergisi, 4(3), 439-451.
• Manyas, N. (2019). Tinsel formlar. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi.
• Onur Erman, D. (2012). Türk Seramik Sanatının Gelişimi: Toprağın Ateşle Dansı. Acta Turcica Kültürümüzde Toprak, (ed. E. G. Naskali, -H. O. Altun), 1, 18-33.
• Önder, M. (1988). Selçuklu Kubad-Abad Sarayı çinileri. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 3, 31-39.
• Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu mimari süslemesi ve el sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sazak, G. (2014). Türk sembolleri: Hun dönemi Türk motif ve sembollerinin sanata ve hayata yansıması. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Sönmez, E. E. N. (2021). Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü çinileri. Art-Sanat Dergisi, 15, 203-277.
• Sözeri, T. (2014). Mistik/gizil simgeler gelenek ve kavramlar. İstanbul: Kastaş Yayınları.
• Tiryak, E. (2021). Selçuklu dönemi yıldız formlu çinilerinde kuş figürleri. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.