İSTANBUL TÜRBELER MÜZESİ’NDE BULUNAN BİR GRUP ŞİFA TASI

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 43, 1327 - 1354, 19.09.2023

Fırat Allak

https://doi.org/10.12981/mahder.1335612

Cited By: 1

Öz

Tarih boyunca her toplum günlük yaşamın getirdiği farklı etkilerden korunmanın yollarını aramıştır. Böylece geleneksel inançlara bağlı olarak oluşturulmuş korunma şekiller ortaya çıkmıştır. Bu korunma şekilleri arasında en yaygın olanı şifa taslarıdır. Şifa tasları çeşitli hastalık ve sıkıntılardan kurtulmak için üzerine yazılan ayet, sayı ve harf vefkleri ile ikonografik anlamlar yüklenen çeşitli sembollerle bezenmiş küçük sanat eserleridir. Şifa tasları malzeme, süsleme ve nitelik gibi özellikleri itibariyle sanat tarihi kapsamı içerisinde değerlendirilmesinin yanı sıra dua, ayet, motif özellikleri göz önüne alındığında halk inancını yansıtması bakımından aynı zamanda halk bilimi disiplini içerisinde de önemli bir yer teşkil etmektedir. Şifa tasları bu açıdan bakıldığında bize sadece madeni eserler hakkında maddi ve somut bilgiler sunmaktan ziyade birçok kültürel, geleneksel özellikler barındırması ve insanların inanç sistemi ile bir geleneği anlatan özellikler sergilemesi yönünden de bir hayli ilginç ve farklı bir eser grubu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu çalışmada, İstanbul Türbeler Müzesi’nde bulunan bir grup şifa tası sanat tarihi disiplini çerçevesinde incelenmiştir. Maden sanatı içerisinde önemli bir yere sahip olan bu kapların üzerindeki dualar okunarak taslardaki ayetler ve süslemeler değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ağırlıklı olarak pirinç madeninden döküm tekniği ile üretilen şifa taslarının özellikle Türk İslam sanatı içerisindeki yeri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Halk Bilimi, Müze, Şifa, Şifa Tası, Maden Sanatı

A GROUP OF HEALING BOWL FOUND IN ISTANBUL TOMBS MUSEUM

Öz

Throughout history, every society has sought ways to protect itself from the different influences of everyday life. Thus, protection forms have emerged that are based on traditional beliefs. Among these protection forms, the most common one is healing bowls. Healing bowls are small works of art decorated with various symbols that are loaded with iconographic meanings with verses, numbers and letter vefks written on them to get rid of various diseases and troubles. Healing bowls, in addition to being evaluated within the scope of art history in terms of their features such as material, decoration and quality, also play an important role in the discipline of folk science in terms of reflecting the popular belief when the features of prayer, verse and motif are taken into account. Healing bowls, in this respect, offer us not only material and concrete information about metal artifacts, but also a group of works of art that are quite interesting and different in terms of containing many cultural and traditional features and exhibiting features that tell about people's belief system and a tradition. In this study, a group of healing bowls in the Istanbul Türbeler Museum were examined within the framework of the discipline of art history. These vessels, which have an important place in metal art, were evaluated by reading the prayers on them and the verses and decorations in the bowls. The place of healing bowls, which are mainly produced by casting technique from copper, was emphasized especially in Turkish Islamic art. According to the results of the study, healing bowls are a type of folk art that people use to protect themselves from various diseases and troubles they encounter in their daily lives. Healing bowls reflect the belief systems of people with the prayers and symbols on them. Healing bowls are also an important part of Turkish Islamic art. As a result of the study, new information has been obtained about healing bowls. These information will help us to better understand the place and importance of healing bowls in Turkish Islamic art.

Anahtar Kelimeler

Folklore, Museum, Healing, Healing Bowl, Metal Art

Kaynakça

• Acara Eser, M. (1997). Bizans maden sanatı: dini törenlerde kullanılan (liturjik) eşyalar. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Acara Eser, M. (1997). Bizans maden sanatı: dini törenlerde kullanılan (liturjik) eşyalar. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Acar, Ş. (2015). Osmanlı’da günlük yaşam nesneleri. İstanbul: Yem Yayınları.
• Acar, Ş. (2015). Osmanlı’da günlük yaşam nesneleri. İstanbul: Yem Yayınları.
• Akı, A. (2013). Ankara Etnografya Müzesi’ndeki şifa tasları. Ankara: Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Akı, A. (2013). Ankara Etnografya Müzesi’ndeki şifa tasları. Ankara: Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aksoy, O. (1976). Şifa tasları. Türk Etnografya Dergisi, 15, 35-54.
• Aksoy, O. (1976). Şifa tasları. Türk Etnografya Dergisi, 15, 35-54.
• Allak, F. (2023). İstanbul Türbeler Müzesi’nde Bulunan Madeni Eserler. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Allak, F. (2023). İstanbul Türbeler Müzesi’nde Bulunan Madeni Eserler. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Bayram, S. (1998) Türk kültüründe Mühr-ü Süleyman’ın yeri. Kültür- Sanat, 37, 47-52.
• Bayram, S. (1998) Türk kültüründe Mühr-ü Süleyman’ın yeri. Kültür- Sanat, 37, 47-52.
• Baer, E. (1973). The nisan tası: A study in Persian – Mongol metal ware. Kunst Des Orients, 9, 1-46.
• Baer, E. (1973). The nisan tası: A study in Persian – Mongol metal ware. Kunst Des Orients, 9, 1-46.
• Çalış, E. (2019). Malatya Beş Konaklar Etnografya Müzesi’nde bulunan bir gurup şifa tası. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (2), 312-331.
• Çalış, E. (2019). Malatya Beş Konaklar Etnografya Müzesi’nde bulunan bir gurup şifa tası. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (2), 312-331.
• Çeken, M. (2006). Maden sanatı. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı: Maden Sanatı, (ed.: Ahmet Yaşar Ocak-Ali Uzay Peker), 543-555, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çeken, M. (2006). Maden sanatı. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı: Maden Sanatı, (ed.: Ahmet Yaşar Ocak-Ali Uzay Peker), 543-555, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çelebi, İ. (2012). “Vefk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLII, 605-607, İstanbul: İSAM–İslam Araştırmaları Merkezi.
• Çelebi, İ. (2012). “Vefk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLII, 605-607, İstanbul: İSAM–İslam Araştırmaları Merkezi.
• Çetin, Y. (2017). Türk-İslam bezeme sanatında gamalı haç (svastika) ile çarkıfelek motiflerinin köken ve ikonografik anlamları üzerine bir değerlendirme. Sosyal Bilimler Çalışmalar Dergisi, 3 (8), 353-365.
• Çetin, Y. (2017). Türk-İslam bezeme sanatında gamalı haç (svastika) ile çarkıfelek motiflerinin köken ve ikonografik anlamları üzerine bir değerlendirme. Sosyal Bilimler Çalışmalar Dergisi, 3 (8), 353-365.
• Çalışır, D. (1996). İstanbul Müzeleri ve Bazı Özel Koleksiyonlarda Yer Alan Madeni Şifa Taslarının İslam Kültür Ve Sanatındaki Yeri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çalışır, D. (2005). Şifa taslarında kozmik sembolizm. 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, (ed.: N. Sarı vd.), 1893-1900, Ankara.
• Çalışır, D. (1996). İstanbul Müzeleri ve Bazı Özel Koleksiyonlarda Yer Alan Madeni Şifa Taslarının İslam Kültür Ve Sanatındaki Yeri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çalışır, D. (2005). Şifa taslarında kozmik sembolizm. 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, (ed.: N. Sarı vd.), 1893-1900, Ankara.
• Çiftçi, H. A. (2011). Dinlerde vefkler. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çiftçi, H. A. (2011). Dinlerde vefkler. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Erginer, G. (2003). Anadolu’da batıl inanmalar ve büyü. Elemterefiş Anadolu’da Büyü ve İnanışlar, (ed.: Ekrem Işın), 73-74, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Erginer, G. (2003). Anadolu’da batıl inanmalar ve büyü. Elemterefiş Anadolu’da Büyü ve İnanışlar, (ed.: Ekrem Işın), 73-74, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Erginsoy, Ü. (1997). Maden Sanatı. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, II, 1138-1147, İstanbul: YEM Yayınları.
• Erginsoy, Ü. (1997). Maden Sanatı. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, II, 1138-1147, İstanbul: YEM Yayınları.
• Emiroğlu, İ. (2010). Konya’da hamam kültürü ve kullanım eşyaları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Emiroğlu, İ. (2010). Konya’da hamam kültürü ve kullanım eşyaları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Gönülal, Ö. (1990). Seyitgazi Müzesi’ndeki şifa tasları. I. Müzecilik Semineri, 27-28 Aralık 1989, 10-15, Eskişehir: T.C. Eskişehir Valiliği Yayınları.
• Gönülal, Ö. (1990). Seyitgazi Müzesi’ndeki şifa tasları. I. Müzecilik Semineri, 27-28 Aralık 1989, 10-15, Eskişehir: T.C. Eskişehir Valiliği Yayınları.
• Kerametli, C. (1974). Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde erken İslam devri maden işçiliği. Türk Etnografya Dergisi, 14, 115-125.
• Kerametli, C. (1974). Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde erken İslam devri maden işçiliği. Türk Etnografya Dergisi, 14, 115-125.
• Kaya, M. (2001). Eski Türk inanışlarının Türkiye’deki halk hekimliğinde izleri. Folklor -Edebiyat, 7 (25), 199-218.
• Kaya, M. (2001). Eski Türk inanışlarının Türkiye’deki halk hekimliğinde izleri. Folklor -Edebiyat, 7 (25), 199-218.
• Kuban, D. (2001). Selçuklu çağında Anadolu sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kuban, D. (2001). Selçuklu çağında Anadolu sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Masaracı, Y. (2007). İnanç Dünyamızın gizemli objeleri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları (İSMEK) El Sanatları Dergisi, 4, 156-157.
• Masaracı, Y. (2007). İnanç Dünyamızın gizemli objeleri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları (İSMEK) El Sanatları Dergisi, 4, 156-157.
• Öney, G. (1988). Anadolu Selçuklu mimari süslemesi ve el sanatları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öney, G. (1988). Anadolu Selçuklu mimari süslemesi ve el sanatları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Oral, M. Z. (1954). Nisan tası, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Oral, M. Z. (1954). Nisan tası, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Perk, H. - Paksoy, İ. G. (2011). Duanın sudaki gizemi şifa tasları. İstanbul: Haluk Perk Müzesi Yayınları.
• Perk, H. - Paksoy, İ. G. (2011). Duanın sudaki gizemi şifa tasları. İstanbul: Haluk Perk Müzesi Yayınları.
• Tali, Ş. (2013). Kayseri Etnografya Müzesi’nde bulunan şifa tasları ve sanatı üzerine. Journal of Turkish Studies, 8 (8), 2119-2138.
• Tali, Ş. (2013). Kayseri Etnografya Müzesi’nde bulunan şifa tasları ve sanatı üzerine. Journal of Turkish Studies, 8 (8), 2119-2138.
• Tali, Ş. (2020). Geç dönem Osmanlı şifa tasları. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Tali, Ş. (2020). Geç dönem Osmanlı şifa tasları. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Tali, Ş. (2022). Sivas Müzesi’nde bulunan tihtap / şifa tasları üzerine bir araştırma, Sanat Tarihi Dergisi, 31 (1), 123-153.
• Tali, Ş. (2022). Sivas Müzesi’nde bulunan tihtap / şifa tasları üzerine bir araştırma, Sanat Tarihi Dergisi, 31 (1), 123-153.
• Topçu, E. (2010). Şifa taslarının Türk tıp folklorundaki yeri. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 16, 88-92.
• Topçu, E. (2010). Şifa taslarının Türk tıp folklorundaki yeri. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 16, 88-92.
• Yüce, Ö. (2017). Bursa Türk İslam Eserleri Müzesi’ndeki tarikat eşyaları. Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yüce, Ö. (2017). Bursa Türk İslam Eserleri Müzesi’ndeki tarikat eşyaları. Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.