SİLİFKE HALK KÜLTÜRÜNDE POYRAZ

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: Özel Sayı, 146 - 168, 04.09.2024

Mehmet Alptekin

https://doi.org/10.12981/mahder.1507294

Öz

Silifke, Akdeniz Bölgesi’nin Taşeli Bölümü’nde yer almaktadır. İlçe, doğuda Erdemli, batıda Mut ve Gülnar ilçeleri, kuzeyde Karaman ili ve Konya’nın Ereğli ilçesi; güneyde ise Akdeniz ile çevrilidir. İlçe, önemli yol güzergâhları üzerinde yer alıp Mersin’i İç Anadolu Bölgesi’ne bağlamaktadır. İlçenin Akdeniz’e ve İç Anadolu Bölgesi’ne sınırı olması bitki örtüsü çeşitliliğini artırmıştır. Aynı şekilde yöre, konumu sayesinde hayvancılık, tarım, turizm, yaylacılık, iklim özellikleri vb. yönlerden de zengindir. Ancak ilçenin konumunun sağladığı fırsatlar yanında olumsuz durumları da söz konusudur. Bunların belki en önemlisi İç Anadolu Bölgesi’nden Göksu vadisini takip ederek Akdeniz’e ulaşan bir hava akımı hareketi olan poyrazdır.
Silifke halk kültüründe önemli bir yere sahip olan poyraz; hayvancılıktan çiftçiliğe, mimariden halk sağlığına, halk inanışlarından halk edebiyatı ürünleri içerisinde türkü gibi birçok folklorik öğede kendisine yer bulmuştur. Çalışmadaki veriler görüşme yöntemi ve doküman incelemesiyle elde edilmiş olup kültür analizi yöntemiyle incelenmiştir. Bu sayede, Silifke kültür hayatının önemli unsurları arasında olan poyrazın önemine dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Silifke, Göksu vadisi, halk kültürü, poyraz, tespit

POYRAZ IN SİLİFKE FOLK CULTURE

Öz

Silifke is located in the Taşeli Section of the Mediterranean Region. The district is surrounded by Erdemli in the east, Mut and Gülnar districts in the west, Karaman province and Konya's Ereğli district in the north, and the Mediterranean Sea in the south. The district is located on important road routes and connects Mersin to the Central Anatolia Region. The fact that the district borders the Mediterranean and the Central Anatolia Region has increased the diversity of vegetation. Likewise, thanks to its location, animal husbandry, agriculture, tourism, transhumance, climate characteristics, etc. It is also rich in aspects. However, in addition to the opportunities provided by the district's location, there are also negative situations. Perhaps the most important of these is (poyraz) the north-eastern air movement, which is an air current movement that follows the Göksu valley from the Central Anatolia Region and reaches the Mediterranean.
Poyraz, which has an important place in Silifke folk culture; It has found a place in many folkloric elements such as folk songs, from animal husbandry to farming, from architecture to public health, from folk beliefs to folk literature products. The data in the study was obtained by interview method and document review and examined by the cultural analysis method. In this way, an attempt was made to draw attention to the importance of the north-eastern wind (poyraz), which is among the important elements of Silifke cultural life.

Anahtar Kelimeler

Silifke, Göksu valley, folk culture, north-eastern wind (poyraz), detection

Kaynakça

• Aça, M. - Yolcu, M. A. (2016). Halk bilgisinin inanış temelli temsilleri. Halk Bilimi El Kitabı (ed. M. Aça), 416-545, Konya: Kömen.
• Açar, Z. (2021). Halk inanışları ve geleneklerdeki örtük mitoslar: Klasik şiir bağlamında. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6, 88-106.
• Ağcalar, A. (2009). Silifke halk kültürü araştırması. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi.
• Aklan, Ş. (2023). Silifke’nin kültür turizmi potansiyeli açısından değerlendirilmesi. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alptekin, M. (2007). Silifke’de eski Türk inançlarının izleri. Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alptekin, M. (2021). Silifke halk kültürü ve amatör halk bilimci Mustafa İnceoğlu. International Journal of Language Academy, 9(4), 47-63.
• Alptekin, M. (2023). Silifke türkülerinde yaylalara göç. Savaş-göç-kadın (Cumhuriyetin 100. yılına armağan), (ed.: Ö. F. İncili, M. Kuzgun), 69-81, İstanbul: Kriter.
• Alptekin, T. (2022). Çocuk kitaplarında söz varlığı unsurları: 4. ve 5. sınıflar için “klasiklerimiz” serisi. Eğitim Bilimlerinde Uluslararası Araştırmalar – II, (ed. E. Bay), 207-239, İzmir: Serüven Yayın Evi.
• Arınç, K. (2011). Türkiye’nin kıyı bölgeleri doğal iktisadi sosyal ve siyasal yönleriyle. Erzurum: Biyosfer Araştırmaları Merkezi.
• Aslan, İ. (1988). Silifke tarihi. Adana: Kemal Matbaası.
• Bahar, Z. - Gördes Aydoğdu, N. (2015). Çevre, sağlık, araştırma ve hemşirelik. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8 (2), 119-122.
• Balcı, Y. (2023). Somut olmayan kültürel mirasın korunması; Silifke yöresi halk oyunlarının turizme kazandırılması, Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çelepi, M. S. (2020). Doğaya uyarlanma stratejisi olarak Orhun abidelerindeki Türk biyoetiği. Millî Folklor, 128, 5-18.
• Çetinel, E. (2019). Erdemli’de halk hekimliği uygulamaları ve inanışları. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Deveci, E. (2003). Yörük kızı. Silifke: Sesimiz Ofset.
• Doğaner, A. (2023). Çukurova halk kültüründe yel. Folklor Akademi Dergisi, 6 (2), 602-617.
• Erden, C. (1984). Silifke türküleri I. İzmir: Avni Anıl.
• Erol, M. - Bozoğullarından, B. (2021). Ekolojik yaklaşımlar bağlamında Türk mitolojisinde hayvan algısı. Mitoloji Araştırmaları III, (ed.: İ. Gümüş), 145-188, Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Erol, O. (2012). Silifke halk oyunlarında yer alan türkülerin konuları Silifke türkülerindeki motifler ve semboller. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gönel Sönmez, T. (2023). Ritüelden oyuna Uygur çocuk oyunları. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11 (37), 203-224.
• İçel, H. (2005). Batı Türklerinin dörtlüklerden kurulu bilmeceleri üzerinde bir araştırma. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• İnceoğlu, M. (2002). Silifke çocuk kültürü ve çocuk oyunları. Silifke: Taşeli Vakfı.
• İnceoğlu, M. (2020) Silifke yaşam kültürü. Konya: Tebeşir.
• İnceoğlu, M. (2022). Torosların sahibi Yörükler. Çanakkale: Paradigma.
• Kaplan Alptekin, T. (2022). Yaz masalları’nın derin ekoloji bağlamında değerlendirilmesi. International Journal of Eurasia Social Sciences (IJOESS), 13(49), 984-1000.
• Karaduman, M. (2021). Saçıkara Yörüklerinin söz varlığı (Saçıkara, Örnek, Mahmudiye köyleri/ Kadınhanı-Konya), Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Karagöl, S. (2019). Yeşilovacık ve Büyükeceli (Mersin Silifke Gülnar) Sarıkeçili Yörüklerinde çuvallar. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Karakaş, A. (2008). Adana yöresi kadın giyim–kuşamında yağlık. Halk Kültürü’nde Giyim-Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, (hzl.: M. Tekin Koçkar), 500-505, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları.
• Karaman, K. (2010). Ritüellerin toplumsal etkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 227-236. Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özgün, Ö. - Arargüç, M. F. (2024). Derin ekoloji bağlamında Âşık Veysel. Turcology Research, 79, 145-151.
• Sakaoğlu, S. (2013). Geleneksel fıkra - modern fıkra. Millî Folklor, 25(97), 70-75.
• Sarıbaş, M. (2009). Silifke (Mersin) ilçesinin beşeri ve ekonomik coğrafyası. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Sarıbaş, M. - Pınar, A. (2009). Silifke’de yer şekilleri ile bitki örtüsünün küçükbaş ve büyükbaş hayvan varlığının dağılışına etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 367-382.
• Şimşek, E. (2003). Anadolu’da yağmur duasına bağlı olarak oynanan bir oyun: “çömçeli gelin”. Millî Folklor, 15(60), 78-87.
• Türk Dil Kurumu (1993a). Foyraz. Derleme Sözlüğü, C. V, 1878, Ankara.
• Türk Dil Kurumu (1993c). Hoyraz. Derleme Sözlüğü, C. VII, 2423, Ankara.
• Türk Dil Kurumu (1993b). Gavuz. Derleme Sözlüğü, C. VI, 1938, Ankara.
• Türk Dil Kurumu (1993d). Poyrazlama. Derleme Sözlüğü, C. IX, 3476, Ankara.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yalgın, A. R. (1963). Türklerde halk inanmaları ve tabiat: Su, ağaç, dağ ve taş. Türk Folklor Araştırmaları, 1(4), 58-60.
• Yel, M. (2018). Silifke (Mersin) ilçesinde göçebe hayvancılık ve yaylacılık faaliyetleri: Kavra Dağı örneği. Uşak: Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.