ARDAHAN VE KARS KENTLERİNİN GASTRONOMİK KİMLİĞİNİN OLUŞMASINDA BAL VE KAŞARIN KONUMU

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 46, 562 - 578, 23.06.2024

Serkan Balcı

https://doi.org/10.12981/mahder.1479041

Öz

Fiziksel ve biyolojik bir ihtiyaç olan beslenme, toplumların özellikleri ve kültürel kodlarını yansıtan “gastronomi” adı verilen yeni bir bilim ve sanata dönüşmüştür. Bu dönüşüm zamanla “çevre (konum, iklim)” ve “kültür (geleneksel ekolojik bilgi)” gibi birtakım faktörler yardımıyla kentlerin “gastronomik kimlik”lerini oluşturmuştur. Ayrıca, bu faktörler kimlikleri oluşturmanın yanında kimliği oluşturan ürünlerin korunmasına ve gelecek kuşaklara aktarılmasına katkı sağlamıştır. Konum ve iklim itibariyle Ardahan ve Kars, büyükbaş hayvancılık ve bal üretimde önemli bir merkez konumundadır. Bunun yanında, gelecek nesillere aktarılan uygulamalar ile kaşar ve bal bu kentler için “gastronomik kimlik” unsuru olmuştur. Bu gerçeklerden hareketle çalışmamızda ilk olarak bu oluşum sürecinin temel bileşenleri olan “çevre (konum, iklim)” ve “kültür (geleneksel ekolojik bilgi)” faktörleri ve bunlar arasındaki ilişkisi tespit edilmiştir. Ardından kaşar ve bal özelinde bu faktörlerin Kars ve Ardahan’ın gastronomik kimliğinin oluşumundaki etkisi açıklanmıştır. Son bölümde ise Ardahan ve Kars’ın gastronomik kimliğini oluşturan bal ve kaşar “kültür ekonomisi (festivaller, müzeler, coğrafî işaret tescili)” boyutuyla incelenmiştir ve şu sonuçlara ulaşılmıştır: 1. Bal ve kaşar, Kars ve Ardahan’ın gastronomik kimliğini oluşturmada başat ürünlerdir. Bu ürünlerin başat ürün olmasında “çevre (konum, iklim)” ve “kültür (geleneksel ekolojik bilgi)” birincil derecede etkili olmuştur. 2. Bu faktörler kaşar ve bal üretiminde kentlere özgün bir nitelik kazandırmıştır. Kentlerin coğrafî ve iklimsel özelliklerine uyumlu “Kafkas arı ırkı”na sahip olması kentlerde üretilen balı özgünleştiren bir diğer faktördür. 3. Düzenlenen festivaller, kurulan müzeler ve coğrafî işaret tescili; ürünlerin tanıtılmasına katkı sağlayarak turist sayısını arttırmaktadır. Ayrıca, kentlerin “imge” oluşturmasına katkıda bulunmaktadır. 4. Yapılan bu çalışmalar, ürünlerin markalaşarak ekonomik değere dönüşmesinin yanında kentlerin gastronomik kimliklerinin gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ardahan, Kars, Gastronomi, Gastronomik kimlik, Kültür ekonomisi

THE POSITION OF HONEY AND KASHAR CHEESE IN THE FORMATION OF THE GASTRONOMIC IDENTITY OF ARDAHAN AND KARS CITIES

Öz

The evolution of nutrition from a basic physiological necessity to a sophisticated domain known as "gastronomy" signifies a profound intersection of science and art, encapsulating the unique attributes and cultural nuances of societies. This transition has engendered the delineation of "gastronomic identities" for various locales, shaped by multifaceted influences including environmental parameters such as geographic location and climate, as well as cultural elements encompassing traditional ecological knowledge. Beyond mere identity formation, these factors serve as instrumental agents in safeguarding and transmitting the quintessential products underpinning such identities to successive generations, thus perpetuating culinary heritage and legacy. Given their geographical location and climatic conditions, Ardahan and Kars emerge as pivotal hubs for both livestock husbandry and apiculture, notably contributing to the production of kashar cheese and honey. These gastronomic elements have ingrained themselves as integral components of the regional "gastronomic identity," perpetuated through intergenerational transmission practices. In our research, we initially delineate the foundational components of this identity formation process, namely the environmental attributes such as geographic location and climate, alongside cultural elements encompassing traditional ecological knowledge. Subsequently, we delve into the intricate interplay between these factors and their influence on the gastronomic identity formation specific to Kars and Ardahan, particularly focusing on the emblematic products of kashar cheese and honey. In the final segment of our study, we conduct a nuanced analysis of honey and kashar cheese, elucidating their significance within the cultural economy paradigm. This analysis encompasses various dimensions such as the role of festivals, museums, and geographical indication registrations in bolstering the cultural and economic valorisation of these gastronomic products. Through this comprehensive examination, we arrive at insightful conclusions regarding the multifaceted impact of honey and kashar cheese on the gastronomic identity and socio-economic landscape of Ardahan and Kars. 1. Honey and kashar cheese play a central role in shaping the gastronomic identity of Kars and Ardahan. Factors such as the environmental conditions (location and climate) and cultural heritage (traditional ecological knowledge) have significantly contributed to the prominence of these products within the regional culinary landscape. 2. The unique characteristics of kashar cheese and honey production in these cities are attributed to several factors. One notable factor is the presence of the "Caucasian bee breed," which is well-suited to the geographical and climatic conditions of the region, thereby contributing to the distinctiveness of the honey produced. 3. The organization of festivals, the establishment of museums, and the registration of geographical indications play a significant role in promoting these products and attracting tourists. Additionally, these initiatives contribute to the development of a distinct "image" for the cities. 4. These efforts not only ensure the preservation and transmission of the cities' gastronomic heritage to future generations but also facilitate the transformation of these products into economic assets through effective branding strategies.

Anahtar Kelimeler

Ardahan, Kars, gastronomy, gastronomic identity, cultural economy

Kaynakça

• Avcı, C. (2021). Kaşar: ekolojik bir kent imgesi örneği. Kültür Araştırmaları Dergisi, 9, 259-276.
• Aydemir, C.-Kaya, M. (2007). Küreselleşme kavramı ve ekonomik yönü. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(20), 260-282.
• Carlos D. P. A.-Ezequiel M. Z. (2022) How to define gastronomic identity from cultural studies: The Peruvian case. International Journal of Gastronomy and Food Science, 27, 1-8.
• Chang, J. (2006). Segmenting tourists to aboriginal cultural festivals: An example in the rukai tribal area, Taiwan. Tourism Management, 27(6), 1224-1234.
• Çakıcı, S.-Sırtlı, A.-Korkmaz, M. (2021). Gökçeada’ya ait gastronomik değerlerin sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik bir araştırma: gastronomi müzesi önerisi. Gastroia: Journal of Gastronomy And Travel Research, 5(2), 302-335.
• Çakmur, B. (1998). Kültürel üretimin ekonomi politiği: kültürün metalaşmasında genel eğilimler. Kültür ve İletişim, 1(2), 111–148.
• Çalışkan, O. (2013). Destinasyon rekabetçiliği ve seyahat motivasyonu bakımından gastronomik kimlik. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 1(2), 39-51.
• Çobanoğlu, Ö. (2019). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ.
• Çoşkun, M. (2007). Sözün büyüsü edebi sanatlar, İstanbul: Dergâh.
• Demir, M. (2014). Kars ilinin arıcılık potansiyeli ve değerlendirme durumu. Doğu Coğrafya Dergisi, 19(32), 209-230.
• Demir, M. (2016). Kars ilinde büyük ve küçükbaş hayvancılık. Doğu Coğrafya Dergisi, 21(35), 39-62.
• Durusoy, Y, Y. (2017). Coğrafi işaretli gastronomik ürünlerin bölge halkı tarafından algılanması üzerine analitik bir araştırma: Kars kaşarı örneği. İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Harrington, R. J. (2005). Defining gastronomic identity: the impact of environment and culture on prevailing components, texture and flavors in wine and food. Journal of Culinary Science & Technology, 4 (2-3), 129-152.
• Hu, Y. (2010). An exploration of the relationships between festival expenditures, motivations, and food involvement among food festival visitors. Canada: University of Waterloo, Recreation and Leisure Studies Yayımlanmış Doktora Tezi.
• Keskin, A. (2019). Halkbilimi çalışmalarında disiplinlerarasılık: Neden, ne zaman, nerede ve nasıl? Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(28), 925-944.
• Kıvılcım, F. (2013). Küreselleşme kavramı ve küreselleşme sürecinin gelişmekte olan ülke Türkiye açısından değerlendirilmesi. İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5(1), 219-230.
• Lynch, K. (2022). Kent imgesi. (çev.: İrem Başaran), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mankan, E. (2017). Destinasyon pazarlamasında çekici bir faktör olarak Türkiye’deki gastronomi müzeleri örneği. Turkish Studies, 12 (4), 641-654.
• Nahya, Z. N. (2012). Gaziantep’te bir kültürel mekân olarak mutfak. Folklor/Edebiyat, 18 (69), 9-24.
• Özdemir, N. (2009). Kültür ekonomisi ve endüstri ile kültür mirası yönetimi ilişkisi. Milli Folklor Dergisi, 21 (84), 73-86.
• Özdemir, N. (2011). Kentlerin gezgin imgeleri veya kent imgeleri giydirilen otobüsler. Milli Folklor Dergisi, 23 (89), 41-53.
• Özdemir, N. (2018). Geleneksel bilgi ve kültür ekonomisi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18(1), 1-28.
• Robertson, R. (1998). Küreselleşme: Toplum kuramı ve küresel kültür. (çev.: Ümit Hüsrev Yolsal), Ankara: Bilim ve Sanat. Sandıkcı, M.-Mutlu, A.S.-Mutlu, H. (2019). Türkiye’deki gastronomi müzelerinin turistik sunum farklılıkları açısından araştırılması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(68), 1210-1231.
• Santich, B. (2004). The study of gastronomy and its relevance to hospitality education and training. International Journal of Hospitality Management, 23, 15-24.
• Şengül, S.-Genç, K. (2016). Festival turizmi kapsamında yöresel mutfak kültürünün destekleyici ürün olarak kullanılması: Mudurnu İpekyolu kültür sanat ve turizm festivali örneği. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 79-89.
• Tez, Z. (2021). Lezzetin tarihi. İstanbul: Hayykitap.
• Tuna, A.-Erdoğan, E. (2013). Ekolojik kültürel turizm aracı eko müzelerin kültürel peyzaj açısından irdelenmesi. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Dergisi, 9(2), 23-37.
• Tutar, H. (2000). Küreselleşme sürecine işletme yönetimi. İstanbul: Hayat.
• Yolcu, M. A.-Aça, M. (2019). Geleneksel ekolojik bilgi ve folklor. Folklor/Edebiyat, 25(100), 861-871.
• Yüncü, H. R. (2010). Sürdürülebilir turizm açışından gastronomi turizmi ve perşembe yaylası. 10. Aybastı-Kabataş Kurultayı Yerel Değerler ve Yayla Turizmi. (hzl.: S. Şengel), 27-34, Ankara: Detay Yayıncılık.