LOVE OF FLOWERS IN 16TH CENTURY OTTOMAN PALACE FABRICS AND ILLUMINATION ART: TULIP

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 47, 1753 - 1775, 23.09.2024

Servet Senem Uğurlu , Atilla Yusuf Turgut

https://doi.org/10.12981/mahder.1526008

Öz

In nomadic and settled Turkish culture and arts, flowers and love of flowers have always been important. As in other societies, Turks have considered flowers they see in nature and in their living environments as decorative elements. Turks have used flowers that they have turned into motifs, symbols, stamps and icons as decorative elements in Traditional Turkish Arts. They have chosen widely used traditional Turkish motifs from the nature and garden flowers they live in. One of these flowers is the tulip. The tulip flower has an important place in Traditional Turkish Arts in terms of its appearance and meanings. Due to the love, curiosity and interest in tulip flowers in Turkish culture, it has become one of the characteristic motifs of Traditional Turkish Arts since it has been used in every field and every period.
Flower culture, love of flowers and cultivation in the Ottoman Empire began in the 15th century during the reign of Fatih Sultan Mehmet. Ottoman Palace Art was shaped under the control of the Palace Nakkaşhanesi and the Ehl-i Hiref Organization established during this period. The Ottoman palace's love of flowers increased even more during the reign of Kanuni Sultan Süleyman in the 16th century. As in all Ottoman Palace Arts from the mid-16th century onwards, flower motifs were used as the basic motifs in palace fabrics and illumination art, and pattern compositions created with flower motifs attract attention. When Ottoman palace arts are examined; it is seen that rose, tulip, carnation and hyacinth are the most preferred motifs in Traditional Turkish Arts with flower depictions. In Ottoman culture, tulips in particular have been one of the most popular flowers due to their symbolic meanings. For this reason, the tulip motif has been frequently used in Ottoman arts in various stylized forms.
In this research, the tulip flower used in 16th century Ottoman palace fabrics and illumination art examples will be examined, its depictions will be investigated, and information and opinions on the subject will be brought together.
Keywords: Tulip, fabric, illumination, Ottoman, flower.

Anahtar Kelimeler

Tulip, Fabric, Illumination, Ottoman, Flower

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

16. YÜZYIL OSMANLI SARAY KUMAŞLARINDA VE TEZHİP SANATINDA ÇİÇEK SEVGİSİ: LÂLE

Öz

Göçebe ve yerleşik Türk kültüründe ve sanatlarında çiçek ve çiçek sevgisi daima önemli olmuştur. Diğer toplumlarda olduğu gibi Türkler de doğada ve yaşadıkları ortamda gördükleri çiçekleri, süsleme unsuru olarak düşünmüşlerdir. Türkler, motif, sembol, damga, simge haline getirdiği çiçekleri, Geleneksel Türk Sanatlarında süsleme unsuru olarak kullanmışlardır. Yaygın olarak kullanılan geleneksel Türk motiflerini, yaşadıkları doğadan ve bahçe çiçekleri arasından seçmişlerdir. Bu çiçeklerden biri de lale olmuştur. Lale çiçeği, görünümü ve anlamları açısından Geleneksel Türk Sanatlarında önemli bir yere sahiptir. Türk kültüründe lale çiçeğine duyulan sevgi, merak ve ilgi nedeniyle, her alan ve her dönemde kullanıldığı için Geleneksel Türk Sanatlarının karakteristik motiflerinden biri olmuştur.
Osmanlı’da çiçek kültürü, çiçek sevgisi ve yetiştiriciliği; 15. yüzyılda Fatih Sultan Mehmet döneminde başlamıştır. Osmanlı Saray Sanatı, bu dönemde kurulan Saray Nakkaşhanesi ve Ehl-i Hiref Örgütü kontrolünde şekillenmiştir. Osmanlı sarayının çiçek sevgisi, 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman döneminde daha da artmıştır. 16. yüzyılın ortalarından itibaren tüm Osmanlı Saray Sanatlarında olduğu gibi, saray kumaşları ve tezhip sanatında temel motif olarak çiçek motifleri kullanılmış ve çiçek motifleri ile oluşturulmuş desen kompozisyonları dikkati çekmektedir. Osmanlı saray sanatları incelendiğinde; gül, lale, karanfil ve sümbülün çiçek tasvirleri ile Geleneksel Türk Sanatlarında en çok tercih edilen motifler olduğu görülmektedir. Osmanlı kültüründe özellikle lale, sembolik anlamları nedeniyle en gözde çiçeklerden biri olmuştur. Bu nedenle lale motifi, çeşitli stilize edilmiş biçimleriyle Osmanlı sanatlarında sıkça kullanılmıştır.
Bu araştırmada, 16. yüzyıl Osmanlı saray kumaşları ve tezhip sanatı örneklerinde kullanılan lale çiçeği incelenecek, tasvirleri araştırılacak, konuyla ilgili bilgi ve görüşler bir araya getirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Lale, kumaş, tezhip, Osmanlı, çiçek.

Anahtar Kelimeler

Lale, Kumaş, Tezhip, Osmanlı, Çiçek

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Ak, S. (2013). TSMK’da bulunan III. Murad Tuğrasının desen ve renk yönünden incelenmesi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aktepe, M. (1953). Damad İbrahîm Paşa devrinde lale. Tarih Dergisi, 4(7), 85-126.
• Armağan, M. (2014). Masaldan gerçeğe Lâle devri, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Arseven, C. E. (1983). Sanat ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Atasoy, N. vd. H. (2001). İpek Osmanlı dokuma sanatı. İstanbul: TEB İletişim ve Yayıncılık.
• Atasoy, N. (2002). Hasbahçe: Osmanlı kültüründe bahçe ve çiçek. İstanbul: Koç Kültür Sanat ve Tanıtım Yayınları.
• Atasoy, N. (2016). Kara Memi. İstanbul: Masa Yayınları.
• Baker, B. et al. (1990). Memento Mori. Ottoman children's kaftans in the Victoria & Albert Museum. HALI Magazine, (51), 130-140.
• Baker, P. vd. (1996). Silks for the sultans. İstanbul: Borusan Kültür Sanat.
• Baytop, T. (1992). İstanbul lalesi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ceylan, G. (1999). Osmanlıdan günümüze dört gözde çiçek: Güller, karanfiller, laleler ve sümbüller. İstanbul: Flora Yayınları.
• Demiriz, Y. (2005). Osmanlı kitap sanatında doğal çiçekler. İstanbul: Yorum Sanat Yayınları.
• Duran, G. (2009). 18. yüzyıl tezhip sanatı. Hat ve Tezhip Sanatı, 397-415, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü.
• Erber, C. (1993). Reich an samt und seide. Bremen: Temmen.
• Gezgin, D. (2007). Bitki mitosları. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Gezgin, D. (2021). Bitki mitosları. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Güzel, E. (2019). Osmanlı mezar taşlarında lale motifi. Osmanlı dönemi Bursa ve Sanat Tarihi Yazıları, (ed.: Mustafa Yıldırım vd.), 404-434, Konya: Palet Yayınları.
• İmuk, E. (2023). Lale motifinin gelişimi ve Karamemi ekolündeki yeri. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Mahir, B. (1990). II. Bayezid dönemi nakkaşhanesinin Osmanlı tezhip sanatına katkıları. Türkiyemiz, 60, 4-13.
• Nişanyan, S. (2018). Nişanyan sözlük çağdaş Türkçenin etimolojisi. İstanbul: Liber Plus Yayınları.
• Olbak, F. (2017), İstanbul lalesi ve diğer kültürlere etkisi. Z Kültür/Sanat/Şehir Mevsimlik Tematik Dergi-Bitki Ressamlığı, 2017/1, 242-249.
• Özcan, T. (2017), Lalelerin efendisi. Z Kültür/Sanat/Şehir Mevsimlik Tematik Dergi-Bitki Ressamlığı, 2017/1, 233-237.
• Satoğlu, A. (1986). Tarihimizde lâle ve Lâle devri. Milli Kültür Dergisi, Mart, 52- 54.
• Schimmel, A. (2004). Tanrı’nın yeryüzündeki işaretleri İslama görüngübilimsel yaklaşım. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Taşkale, F. (2009). Geçmişten günümüze tezhip sanatında bir yolculuk. Tezhip Buluşması, İstanbul: İBB. Lale Organizasyon Yayınevi.
• Taşkale, F. (2006). Türk kitap sanatlarında gül motifleri. El Sanatları Dergisi, 2, 142-147.
• Tezcan, H. (1995). Saray nakkaşhanesinin erken resim programına göre hazırlanmış Türk kumaş ve işlemeleri. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, 321-330, Ankara.
• Tezcan, H. (1998). 18. yüzyılda kumaş sanatı. 18. Yüzyılda Osmanlı Kültür Ortamı Sempozyum Bildirileri 20-21 Mart 1997, 193-2025, İstanbul: Sanat Tarihi Derneği Yayınları.
• Turgut, A. Y. (2018). Türk tezhip sanatı tarihinde yenilikçi yorumlar. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi.
• Turgut, A. Y. (2022). 16. yüzyıldan günümüze tezhip sanatında gül ressamlığı. Zeitschrift Für Die Welt Der Türken, 14(3), 249–268.
• Turgut, A. Y. (2009). Tuğra süslemeleri. El Sanatları Dergisi, 8, 80-85.
• Uğurlu, A. (1987). Osmanlı yönetiminde Anadolu dokuma sanatı. İlgi, 51, 24-29.
• Uğurlu, A. (1994a). Osmanlı dokumalarında süs ve ihtişam. İlgi, 76, 10-13.
• Uğurlu, A. (1994b). Osmanlı saray dokumalarında ipek, altın, gümüş kullanımı. Antik & Dekor, 24, 94-98.
• Uğurlu, S. S. (2001). Klasik Osmanlı dönemi (16. yy. ve 17. yy.) saray dokumalarının motif gelişimleri ve kompozisyon sistematiği. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Uğurlu, S. S. (2019). Geleneksel sanatın toplum yaşamına etkisine bir örnek: Osmanlı sarayı tören kaftanları. Sanatta Gelenek Gelenekte Sanat Sempozyumu, (ed.: Zeynep Koç Şereoğlu Danış vd), İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları.
• Uğurlu, S. S. (2024). Klasik Osmanlı dönemi saray yaşamında kullanılan sultan kaftanları. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 11(108), 1067–1079.
• Üçer, M. - Üçer, K. (2018). İstanbul’un 100 motifi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.