RESTORATION WORKS ONGOING AT GEVAŞ SELJUK CEMETERY (2022-2023 PERIOD)

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 48, 2316 - 2333, 26.12.2024

Ercan Çalış

https://doi.org/10.12981/mahder.1528748

Öz

ABSTRACT: The history of the Gevaş region, an ancient region of Anatolia, dates back to the Neolithic period. Recent archaeological and surface research conducted in the Lake Van Basin has shown that the settlement history of the region dates back to ancient times. Gevaş, which attracts attention with its historical texture, is also an important center of attraction as it was established on the shores of Lake Van. It is an important destination in terms of tourism potential thanks to its cultural assets and natural charm. Among these, Gevaş Seljuk Cemetery in Gevaş attracts attention in many ways.A distinct Seljuk style dominates the tombstones from the Turkish-Islamic period. Along with Lake Van and its surroundings, the Gevaş region came under the rule of the Seljuks in the 11th century. The stylistic characteristics of the Seljuks, whose influence in the region and Anatolia has survived to this day, are also felt significantly in the stones in the Gevaş Turkish-Islamic Cemetery. Therefore, the reason why the cemetery was named Seljuk was due to the artistic inspiration of the Seljuks engraved on the tombstones. Mainly from the 14th century. In this period, where tombstones dating back to the second half of the century were made, traces of Turkmen states such as Karakoyunlu and Akkoyunlu, as well as the Ilkhanid state, can be traced. XIII. The Mongol invasion, which started in the first half of the century, caused serious shocks both around Lake Van and in Anatolia.Hakkâri Principality, which started to exist after the Mongols lost their power, had a strong presence in the region during this period. Halime Hatun Tomb, located in the historical cemetery, was built in 736 H. / 1335 M. by Melik İzzeddin, who is thought to be the founder of the Hakkâri Principality.

Anahtar Kelimeler

Anatolia, Gevaş, Turkish-Islamic, Cemetery, Restoration

GEVAŞ SELÇUKLU MEZARLIĞI’NDA SÜRDÜRÜLEN RESTORASYON ÇALIŞMALARI (2022-2023 DÖNEMLERİ)

Öz

ÖZ: Anadolu’nun kadim bir bölgesi olan Gevaş bölgesinin tarihi Neolitik döneme kadar gitmektedir. Son dönemde Van Gölü Havzası’nda yapılan arkeolojik ve yüzey araştırmalardan bölgenin yerleşim tarihinin antik dönemlere kadar gittiğini göstermiştir. Tarihi dokusuyla dikkatleri üzerine çeken Gevaş, Van Gölü kıyısında kurulmuş olmasıyla da önemli bir çekim merkezi konumundadır. Bünyesinde barındırdığı kültür varlıkları ile doğal çekiciliği sayesinde turizm potansiyeli açısından önemli bir destinasyon yeridir. Bunlar arasında Gevaş’ta bulunan Gevaş Selçuklu Mezarlığı, pek çok açıdan dikkatleri üzerine çekmektedir. Türk-İslam dönemine ait mezar taşlarında belirgin Selçuklu üslubu hâkimdir. Van Gölü ve çevresi ile birlikte Gevaş bölgesi de XI. yüzyılla beraber Selçukluların egemenliği altına girmiştir. Bölgede ve Anadolu’da etkisi günümüze kadar gelen Selçukluların üslup özellikleri, Gevaş Türk-İslam Mezarlığı’ndaki taşlarda da önemli ölçüde hissedilmektedir. Dolayısıyla mezarlığa Selçuklu isminin de verilmesi, Selçukluların mezar taşlarına kazınan sanatsal esintisinden kaynaklanmıştır. Ağırlıklı olarak XIV. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen mezar taşlarının yapıldığı bu dönemde, İlhanlı devletinin yanı sıra, Karakoyunlu ve Akkoyunlu gibi Türkmen devletlerinin izleri sürülmektedir. XIII. yüzyılın ilk yarısında başlayan Moğol istilası gerek Van Gölü çevresinde gerekse de Anadolu’da ciddi sarsıntılara neden olmuştur. Moğolların gücünü kaybetmesiyle beraber varlık göstermeye başlayan Hakkâri Beyliği, bu dönemde bölgede güçlü bir şekilde varlık göstermiştir. Tarihi mezarlıkta yer alan Halime Hatun Kümbeti de Hakkâri Beyliği’nin kurucusu olarak düşünülen Melik İzzeddin tarafından H. 736/ M. 1335 yılında yaptırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Gevaş, Türk-İslam, Mezarlık, Restorasyon

Destekleyen Kurum

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

Teşekkür

Bu çalışmada başta T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı olmak üzere Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi ve Van Müzesi’ne teşekkürlerimizi sunarız.

Kaynakça

• Ayaz Başak, M. (2008). Gevaş mezar taşları. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Başak O. (2020). Kümbet mezarlığı ve içerdiği kültür varlıkları. Sanat ve Kültür Tarihi Araştırmaları, (ed.: E. Çalış - R. Yelen), 252-293, İstanbul: Hiper Yayın.
• Çal. H. (2015). Türklerde mezar-mezar taşları. Aile Yazıları, 8, 295-332, Ankara: TC. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayını.
• Çal, H. (2021). Türkiye mezar taşı tipleri 1: Güneş tepelikliler. Belleten, 85(303), 645-690.
• Çalış. E. (2023). Türk İslam mezar geleneğinde Gevaş Selçuklu mezarlığı. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 62, 53-73.
• Karahan, R. vd. (2019). Ahlat Selçuklu Meydan mezarlığı ve mezar taşları. Ankara: Uzun Dijital Baskı Merkezi.
• Karahan, R. - Kulaz, M. (2021). Ahlat Meydan mezarlığı’nda bulunan bir grup mezar taşının liken temizliği ve epigrafik çözümlemeleri üzerine bir değerlendirme, Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 1-25.
• Karamağaralı, B. (1992). Ahlat mezar taşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kulaz, M. - Daniş, D. (2022). Ahlat’ta kazı ve restorasyon çalışmaları. Recai Karahan Armağanı, (ed.: M. Kulaz - E. Çalış), Ankara: Berikan Yayınevi.
• Tarhan, T. vd. (1989). Van-Gevaş tarihi Türk mezarlığı kurtarma kazısı, onarım ve çevre düzeni çalışmaları 1988. VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 19-42, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Tarhan, T. vd. (1990). Van-Gevaş tarihi Türk mezarlığı kurtarma kazısı, onarım ve çevre düzeni çalışmaları. XII. Kazı Sonuçları Toplantısı II, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Tüfekçioğlu. A. (2013). Siirt mezar taşlarında imzası bulunan sanatkârlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(25), 550-564.