MİTOLOJİDE AĞAÇ KÜLTÜ VE SİNEMAYA YANSIMASI: AVATAR FİLMİ ÖRNEĞİ

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 671 - 690, 19.03.2025

Eren Gönül

Öz

İnsanoğlu ilk ortaya çıktığı andan itibaren, açıklayamadığı her türlü deneyime bir anlam katmaya çalışmış, anlam veremediği olaylara ise bir kutsallık atfetmiştir. Mitoloji de bu şekilde ortaya çıkarak hem eski hem de yeni toplumların inanç ve yaşayış sistemlerini oluşturmuştur. Bu etkiyi en fazla yaratan öğelerden birisi de “ağaç”tır ve farklı toplumlar tarafından değişik formlarda tasvir edilmiştir. “Hayat ağacı, kutsal ağaç, evrenin direği” gibi anlamlara sahip olan “ağaç”, mitolojik bir varlık olarak günümüzde modern sanatların en çok ilham aldığı kaynaklar arasındadır. 2009 yılında vizyona giren Avatar filmi de “kutsal ağaç” inancına atıfta bulunan bir yapıttır. Türk mitolojisinde de önemli bir yere sahip olan “hayat ağacı” ile Avatar filminde bahsedilen halk olan Navilerin kutsal ağacı “Eywa”nın benzerliği dikkat çekicidir. Filmde aynı zamanda Türk kültürüne ait birçok öğe ile de karşılaşmak mümkündür. Bu çalışmanın temel amacı, ağaç kültünün dünya kültürlerinde sahip olduğu önemine değinerek, Avatar filmindeki “kutsal ağacı” simgeleyen Eywa’nın özellikle Türk mitolojisindeki şekliyle karşılaştırılmasıdır. Elde edilen bulgular, diğer kültürlerle karşılaştırıldığında ağacın Türk kültüründe efsanevi ve gerçek ağaç olarak birçok isme sahip olduğu göstermiş ve Eywa’nın da bu kutsal ağaçlara oldukça benzediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, Sinema, Ağaç Kültü, Avatar Filmi, Türk Kültürü

The Cult of Tree in The Mythology and Its Reflection to Cinema: The Case of Avatar Movie

Öz

Since the first appearance of human being, the mandkind has tried to add meaning to any kind of experience that he could not explain and attributed a holiness to the events that he could not make sense. Mythology also emerged in this way, affecting belief and living systems of both old and new societies. One of the most creating elements of this effect is the “tree” and it is depicted in different forms y different societies. The “tree” which has meanings like “tree of life, sacred tree, pillar to the universe”, is one of the most inspired sources for modern art today as a mythological being. The Avatar Movie, which entered the vision in 2009, is a work citing to the belief of “sacred tree”. The resemblance of the “tree of life” which has an important place in Turkish mythology and the holy tree “Eywa” of Navis, the people mentioned in Avatar movie, is remarkable. It is also possible to encounter many items belonging to Turkish culture at the same time. The main purpose of this study is to compare Eywa, the “sacred tree” in Avatar movie with its form in Turkish mythology emphasizing the importance of the cult of tree in world cultures. When compared with other cultures, the findings show that the tree has many names as legendary and real trees in Turkish culture, and Eywa is quite similar to these sacred trees.

Anahtar Kelimeler

Mythology, Cinema, The Cult of Tree, Avatar Movie, Turkish Culture

Kaynakça

• Ağaç, S. - Sakarya, M. (2015). Hayat ağacı sembolizmi. International Journal of Cultural and Social Studies, 1, 1-14.
• Arslan, S. (2014). Türkler'de ağaç kültü ve hayat ağacı. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 59-71.
• Belli, O. (1982). Urartularda hayat ağacı inancı. Anadolu Araştırmaları, 8, 237-246.
• Bhattacharjee, P. (2013). Humans, humanoids and animals in Eywa: An ecocritical reading of James Camaron's Avatar. Bhatter Collage Journal of Multidisciplinary Studies, 3, 99-104.
• Bilici, M. V. (2007). Hollywood filmlerinde apokaliptik temalar: Sinema, popüler kültür ve din. Milel ve Nihal, 4 (2), 139-161.
• Campbell, J. (2003). Batı mitolojisi tanrının maskeleri. (çev.: K. Emiroğlu), 3. Baskı, Ankara: İmge Yayınevi.
• Çoban, B. (2009). Sinema, mitoloji, ideoloji: sinemaya eleştirel bir bakış. Medya Eleştirileri 2009: Bilinç Endüstrisinin İktidar ve Siyaset Pratikleri, (ed.: Z. K. Uslu-C. Bilgili), İstanbul: Beta Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M. (2014). Dinler tarihine giriş. (çev.: L. A. Özcan), 2. Baskı, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Eliade, M. (1992). İmgeler ve simgeler. (çev.: M. A. Kılıçbay), Ankara: Gece Yayınları.
• Erbek, G. (1986). Hayat ağacı motifi I. Antika Dergisi, 15, 26-33.
• Erdem, B. K. ve Sayılgan, Ö. B. (2011). Ataerkil ve anaerkil toplumun tarihsel savaşımının Avatar filmi bağlamında incelenmesi. İstanbul Arel Üniversitesi İletişim Fakültesi İletişim Çalışmaları Dergisi, 1 (1), 99-120.
• Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Frazer, J. G. (2004). Altın dal dinin ve folklorun kökleri. C. 1, 2. Baskı, (çev.: M. H. Doğan), İstanbul: Payel Yayınevi.
• Gürsoy, Ü. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü ve dut ağacı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 61, 43-54.
• Karakurt, D. (2011). Türk söylence sözlüğü. İstanbul: Xasiork.
• Kutlutürk, C. (2015). Hinduizm’e göre tanrı Vişnu'nun yeryüzünde bedenlenmesinin (avatara/hulul) temel nedenleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55 (1), 141-160.
• Ormanlı, O. (2015). 11 eylül sonrasında Hollywood’da mitolojik yaklaşımlar ve arketipler. Selçuk İletişim Dergisi, 9 (1), 223-246.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi: Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar. C. 2, 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
• Öztekin, S. (2008). Dinlerde hayat ağacı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüsek Lisans Tezi,
• Öztürk Ateş, Ş. (2012). Yakındoğu demirçağ uygarlıklarında hayat ağacı inancı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Potapov, L. P. (1996). Etnografik verilerin ışığında eski Türklerin tanrısı Umay. (çev.: Muvaffak Duranlı), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 1(1), 213-233.
• Mirzaoğlu-Sıvacı, F. G. (2005). Türkülerde mitolojik unsurlar. Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 6(10), 34-53.
• Şahin, A. (2015). Avatar filmi özelinde emperyalist uygulamaların incelenmesi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10 (10), 817-826.
• Tanyu, H. (1988). Ağaç. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.1, İstanbul
• Ulutürk, M. (2012). Tarihi, dini, kültürel bağlamda mitoloji ve modern kültür ürünlerinin mitolojiye dönüşümü. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1 (1), 863-878.
• Uslu, B. (2016). Türk mitolojisi. İstanbul: Kamer Yayınları.
• Yetim, A. (2007). Türk ve Kızılderili mitolojilerinde insan doğa ilişkisi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüsek Lisans Tezi.
• Yılmaz, D. (2012). Protohistorik dönemde Anadolu'da hayat ağacı motifi. 3. Uluslararası Arkeoloji Sempozyumu, Antalya.