2000 SONRASI YAŞANAN FİNANSAL KRİZLERİN TÜRKİYE'NİN DIŞ TİCARETİ ÜZERİNE ETKİLERİ - THE EFFECTS OF FINANCIAL CRISES AFTER 2000 ON TURKEY'S FOREIGN TRADE

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 28, 332 - 347, 26.06.2019

Çiğdem Uçar , Selim Adem Hatırlı , Kübra Önder

https://doi.org/10.20875/makusobed.524972

Cited By: 1

Öz

Türkiye, 2000 yılı ve sonrası; Kasım 2000, Şubat 2001 ve 2008 olmak üzere üç büyük kriz yaşamıştır. 2000 ve sonrası yaşanan krizlerin etkilediği ekonomik aktörlerden biri de dış ticarettir. Dış ticaret, özellikle gelişmekte olan ülkelerin ekonomik hacmini etkileyen en önemli unsurlardan biridir. Dış ticaretin ekonomi üzerindeki öneminden dolayı bu çalışmada, Türkiye’nin 2000 ve sonrası yaşamış olduğu krizlerin dış ticaret üzerindeki etkisinin analizi amaçlanmıştır. Çalışmanın amacı doğrultusunda; ihracat ve ithalat denklemlerinin kurulabilmesi için reel efektif döviz kuru, büyüme ve Türkiye’nin ihracatta yoğun olduğu 6 ülkenin milli gelir değerleri analize dahil edilmiştir. Analizde, 2000-2017 dönemlerine ait aylık zaman serileri kullanılmıştır. Analizde ilk olarak zaman serisi verilerinin durağan olup olamadıkları analiz edilmiş ve birim kök analizi sonucunda aynı derecede bütünleşik oldukları tespit edilen verilerin uzun dönem ilişkileri Johansen Eşbütünleşme analizi çerçevesinde tahmin edilmiştir. Ayrıca, ithalat ve ihracat denklemleri için zayıf dışsal olmayan değişkenler kullanılarak uzun dönem denge değerine doğru yakınlaşma hızları ise Hata Düzeltme Modeli (VECM) kullanılarak analiz edilmiştir. Analizde; ihracat ve ithalatın yaşanan bir şok karşısında uzun dönemde tekrar dengeye geldiği ve dengeye gelme süresinin; ihracatta yaklaşık 34 dönem (34 ayda) ve ithalatta ise 142 dönem (142 ay) sürdüğü sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Finansal Kriz, İhracat-İthalat, Dış Ticaret, Türkiye, Vektör Hata Düzeltme Modeli

THE EFFECTS OF FINANCIAL CRISES AFTER 2000 ON TURKEY'S FOREIGN TRADE - 2000 SONRASI YAŞANAN FİNANSAL KRİZLERİN TÜRKİYE'NİN DIŞ TİCARETİ ÜZERİNE ETKİLERİ

Öz

Turkey experienced three great economic crises in November 2000, February 2001 and 2008 just after 2000. One of the economic actors which has been affected by the 2000 crisis and the following crises is foreign trade. Foreign trade is one of the most significant factors which influences economic capacity of developing countries. Due to the significance of foreign trade on economy, it is aimed to be analyzed the influence of financial crises experienced after 2000 in Turkey on foreign trade in this study. For this purpose, real effective exchange rate, growth and the values national incomes of 6 countries which are leadings on Turkey's exportation were included to the analysis as explanatory variables in the economic model in order to equate exportation and importation equations as goal of the study. The economic model was estimated by using monthly data during the periods between 2000-2017. At first, it was tested if time-series data are stable or not and predicted long-term relationships of the data that was determined equally integrated within the frame of Johansen Cointegration Analysis as a result of unit root test. For import and export equations, the convergence speeds towards the long-term equilibrium value using weak non-exogenous variables were analyzed using the Error Correction Model (ECM). At the analysis, exportation and importation bring into balance again in the long term in the face of any shock and it is made out that long term equilibrium is again achieved after around 34 periods (34 months) in export and 142 periods (142 months) in import.

Anahtar Kelimeler

Financial Crisis, Export-Import, Foreign Trade, Turkey, Vector Error Correction

Kaynakça

• Acar, F. (2013). Türkiye Ekonomisine Genel Bakış (2001- 2013). ÇSGB Çalışma Dünyası Dergisi, 1(2), 15-32.
• Aktaş, C. (2010). Türkiye’de Reel Döviz Kuru İle İhracat ve İthalat Arasındaki İlişkinin Var Tekniğiyle Analizi. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 123-140.
• Aktaş, C. (2009). Türkiye’nin İhracat, İthalat ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik Analizi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 35-47.
• Aktaş, M. ve Şen, B. (2013). Global Ekonomik Krizinin Öncü Göstergeleri Ve Ülkeler Üzerinde Bir Uygulama. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(1), 137-147.
• Apak, S. ve Aytaç, A. (2009). Küresel Krizler Kronolojik Değerlendirme Ve Analiz (1.Baskı). İstanbul: Avcıol Yayın.
• Atılgan, E. ve Mıhçı, S. (2010). İşsizlik ve büyüme: Türkiye ekonomisi için Okun katsayıları. İktisat İşletme ve Finans, 25 (296), 33-54.
• Aydoğan, E. (2004). 1980’den Günümüze Türkiye de Enflasyon Serüveni. Yönetim ve Ekonomiyi, 11(1), 91-110.
• Aytaç, A. ve Akduğan, U. (2012). Dış Ticaret Ve Ekonomik Büyüme Üzerine Bir Nedensellik Analizi: 2001-2011 Türkiye Örneği. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 55-70.
• Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü - Döviz Kurları. Erişim 13 Mayıs 2018, http://www.bumko.gov.tr/TR,150/doviz-kurlari.html
• Dikmen, N. (2012). Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (2.Baskı). Bursa: Dora Yayın.
• Erkekoğlu, H. ve Bilgili, E. (2005). Parasal Krizlerin Tahmin Edilmesi: Teori Ve Uygulama. Erciyes Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24, 15-36.GDP and main aggregates - selected international quarterly data. Erişim 14 Mayıs 2018, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=naidq_10_gdp&lang=en
• Gül, E. ve Ekinci, A. (2006). Türkiye’de Reel Döviz Kuru İle İhracat ve İthalat Arasındaki Nedensellik İlişkisi: 1990 – 2006. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 165-190.
• Gül, E. ve Kamacı, A. (2012). Dış Ticaretin Büyüme Üzerine Etkileri: Bir Panel Veri Analizi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 4(3), 81-91.
• Ilıkkan, Ö., M. (2015). İhracat, İthalat ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkileri: Türkiye Örneği. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 7(2), 187-194.
• Kocabıyık, T. (2016). Johansen Eşbütünleşme Testinde Karar Aşamalarının Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, CİEP Özel Sayısı, 40-50.
• Korkmaz, S. ve Aydın, A. (2015). Türkiye’de Dış Ticaret-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Nedensellik Analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 10(3), 47-76.
• Korkmaz, T., Çevik, E., İ. ve Birkan, E. (2010). Finansal Dışa Açıklığın Ekonomik Büyüme Ve Finansal Krizler Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği. Journal of Yasar University, 17(5), 2821-2831.
• Kutlar, A. (2007). Ekonometriye Giriş (1.Basım). Ankara: Nobel Yayını.
• Şerefli, M. (2016). Dış Ticaretin Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Türkiye Örneği. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13, 136-143.
• Tarı, R. (2014). Ekonometri (10. Baskı). Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Tapşın, G. ve Karabulut, A., T. (2013). Reel Döviz Kuru, İthalat ve İhracat Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 26, 190-205.
• Taştan, H. (2010). Türkiye’de İhracat, İthalat Ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkilerinin Spektral Analizi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2(1), 85-98.
• Temel, Ü., C. (2016). Ekonomik Büyüme Ve Dış Ticaret İlişkisi. Paradigma, 1(1), 1-14.
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi. Erişim 09 Mayıs 2018, https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?
• Türkiye İhracatçılar Meclisi, Döviz Kuru Artışları Dış Ticareti Nasıl Etkiliyor. Erişim 04 Temmuz 2018, http://www.tim.org.tr/tr/kose-yazarlari-can-fuat-gurlesel-doviz-kuru-artislari-dis-ticareti-nasil-etkiliyor-.html
• Türkiye İstatistik Kurumu, Dış Ticaret İstatistikleri. Erişim 10 Mayıs 2018, https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/disticaret.zul?param1=4&param2=0&sitcrev=0&isicrev=0&sayac=5808
• Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeler 1923 – 2013. Erişim 12 Mayıs 2018, https:// www.tuik.gov.tr
• Türkiye İstatistik Kurumu, Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE). Erişim 11 Mayıs 2018, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1076
• Uçan, O. ve Koçak, E. (2014). Türkiye’de Dış Ticaret ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(2), 51-60.
• Yardımcıoğlu, M. (2012). 2001 ve 2008 Yılında Oluşan Krizlerin Faktör Analizi ile Açıklanması. Mahmut Maliye Dergisi, 162, 175-183.
• Yıldırtan, D., Ç. (2011). E-Views Uygulamalı Temel Ekonometri (2.Baskı). İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Yücel, F. ve Kalyoncu, H. (2010). Finansal Krizlerin Öncü Göstergeleri ve Ülke Ekonomilerini Etkileme Kanalları: Türkiye Örneği. Maliye Dergisi, 159, 53-59.