VARDİYALI ÇALIŞMA SİSTEMİNİN ÇALIŞANLARIN İŞTEN AYRILMA NİYETİNE ETKİSİ ÜZERİNDE İŞ YAŞAM DENGESİNİN ARACILIK ROLÜ

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 29, 623 - 642, 28.09.2019

Sezai Öztop , Mine Değirmencioğlu

https://doi.org/10.20875/makusobed.597394

Öz

Bu çalışma, havacılık sektöründe vardiyalı çalışma düzeninin çalışanların işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisini ve bu nedensellik ilişkisinde iş yaşam dengesinin aracılık rolünü tespit etmek için gerçekleştirilmiştir. Bu amaca yönelik olarak, literatür taraması sonrasında, Antalya Havalimanı’nda toplam 517 çalışanı olan bir yer hizmetleri şirketinde 256 çalışan üzerinde anket tekniğine dayalı bir araştırma gerçekleştirilmiştir. Anketlerden elde edilen veriler, SPSS 22 istatistik yazılımı ve PROCESS makrosu kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, vardiyalı çalışma sisteminin işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiştir (β= .49; p<0.00). İkinci aşamada ise vardiyalı çalışma sistemi, iş yaşam dengesi ve işten ayrılma niyeti değişkenleri birlikte analiz edilerek vardiyalı çalışma sisteminin işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisi anlamsızlaşmıştır (β=.41; p>0.05). Bu aracılık ilişkisi, Sobel (1982) testiyle incelendiğinde iş yaşam dengesinin, vardiyalı çalışma sistemi ile işten ayrılma niyeti arasındaki ilişki üzerindeki aracılık etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (z= 5,29, p<0.01).

Anahtar Kelimeler

Sivil Havacılık, İnsan Kaynakları Yönetimi, Vardiyalı Çalışma Sistemi, İş Yaşam Dengesi, İşten Ayrılma Niyeti

THE MEDIATING ROLE OF THE WORK-LIFE BALANCE IN THE EFFECT OF THE SHIFT-WORK SYSTEM ON THE INTENTION TO LEAVE WORK

Öz

The study is carried out to determine the influence of shift-work system in civil aviation sector on turnover intention and the mediating role of work-life balance in this causality relationship. For this purpose, a field research is executed after the literature review by means of a questionnaire method on 256 employees of a ground service company with 517 employees in Antalya Airport. The data obtained from the questionnaires have been analyzed by means of the SPSS 22 and the PROCESS methodology (β= .49; p<0.00). According to the findings from the research, it has been determined that the influence of shift-work system on the turnover intention is statistically significant (β= .49; p<0.00). In the second phase, the shift work system, work life balance and intent to leave variables were analyzed together and the effect of the shift work system on the intent to leave the work became meaningless (β=.41; p>0.05). When the significance of this intercourse was examined by Sobel (1982) test, it has been determined that the mediating role on the relationship between work life balance, shift work system and intention to leave was statistically significant (z= 5,29, p < 0.01).

Anahtar Kelimeler

Civil Aviation, Human Resources Management, Shift Work System, Work Life Balance, Intention to Leave Work

Kaynakça

• Akgöl, A. (2010). “Vardiyalı Çalışanlarda Örgüte Bağlılık”, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Apaydın, Ç. (2011). “Öğretim Üyelerinin İşe Bağımlılık Düzeyi ile İş Yaşam Dengesi ve İş Aile Yaşam Dengesi Arasındaki İlişki”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, Ankara.
• Arshadi, N. ve Shahbazi, F. (2013). “Workplace Characteristics and Turnover Intention: Mediating Role of Emotional Exhaustion”, Procedia Social and Behavioral Sciences, 84.
• Aslantaş, M. (2016). “Yetenek Yönetiminin İşe Adanma, Performans ve İşten Ayrılma Niyetine Etkisi: Bankacılık Sektörü Örneği”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, Diyarbakır.
• Baron, R. M., ve Kenny, D. A. (1986). “The Moderator-Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic and Statistical Considerations”, Journal of Personality and Social Psychology, 5 (6).
• Barton, J., Spelten, E., Totterdell, P., Smith, L., Folkard, S. ve. Costa, G. (1995). “The Standard Shiftwork Index: A battery of questionnaires for assessing shiftwork- related problems”, Work and Stress, 9 (1).
• Bird, J. (2003). “Work-Life Balance Defined- What it Really Means!” http://www.worklifebalance.com/worklifebalancedefined.html (26.01.2017)
• Camkurt, M. Z. (2007). İşyeri Çalışma Sistemi ve İşyeri Fiziksel Faktörlerinin İş Kazaları Üzerindeki Etkisi, TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 20 (6), 80-106.
• Chan, H. J. S. ve Mai, X. (2015). “The Relation of Career Adaptability to Satisfaction and Turnover Intentions”, Journal of Vocational Behaviour, 89.
• Cho, S., Johanson, M. M. ve Guchait, P. (2009). “Employees Intent to Leave: A Comparison of Determinants of İntent To Leave Versus İntent To Stay”. International Journal of Hospitality Management, 28(3).
• Clark, S. C. (2001). “Work Cultures and Work-Family Balance”, Journal of Vocational Behavior, 58.
• DeConinck, J. ve Bachmann. D. (2005). “An Analysis of Turnover Among Retail Buyers”. Journal of Business Research, 58(7).
• Demirbilek, T. (2004). “Vardiyalı Çalışmanın Kadının Aile ve Sosyal Yaşamına Etkisi”, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı 7.
• Dhas, M. D. B., & Karthikeyan, P. (2015). Work-Life Balance Challenges and Solutions: Overview, International Journal of Research in Humanities and Social Studies, 2 (12), 10-19.
• Doğrul, B.Ş. ve Tekeli, S. (2010). İş-Yaşam Dengesinin Sağlanmasında Esnek Çalışma, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2(2), 11-18.
• Fisher-McAulley, G.; Stanton, J.; Jolton, J. and Gavin, J. (2010). “Modelling the Relationship between Work Life Balance”, Human Resources Journal- London, 12(1).
• Folkard, S. ve Tucker, P. (2003). “Shift Work, Safety and Productivity”, Occupational Medicine, Vol. 53.
• Folkard, Simon, Lombardi, David A., Tucker, Philip T., (2005). “Shiftwork: Safety, Sleepiness and Sleep”, Industrial Health, Vol. 43.
• Gaertner, S. (2000). “Structural Determinants of Job Satisfaction and Organizational Commitment in Turnover Models”, Human Resource Management Review. 9(4).
• Gedikli, F. G. (2008). “Otomotiv Sektöründe Faaliyet Gösteren Bir İşyerinde, Vardiya Sistemi ile Yapılan Çalışmanın Sağlık ve Güvenlik Üzerine Etkileri”, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• George, J. M. ve Jones, G. R. (1996). “The Experience of Work and Turnover Intentions: Interactive Effects of Value Attainment, Job Satisfaction, and Positive Mood”, Journal of Applied Psychology, 81(3).
• Glynn, C., Steinberg, I. and McCartney, C. (2002). Work-life balance: The role of the manager, Roffey Park Institute.
• Güleryüz, İ. (2016). Öğretmenlerde İşten Ayrılma Niyetinin Yordayıcısı Olarak İş ve Yaşam Dengesi ve Çalışmaya Tutkunluk, Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Güner, A. T. (2010). Çalışma Yaşamında Vardiya Çalışması ve Uyku ile ilgili Özelliklerin Değerlendirilmesi”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak.
• Gürbüz S. ve Şahin F. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hayes F. A., "An Index and Test of Linear Moderated Mediaton", Multivariate Behavioral Research, 50(1), DOI: 10.1080/00273171.2014.962683
• Holtom, B. C., Mitchell, T. R., Lee T. W. ve Eberly M. B. (2008). “Turnover and Retention Research: A Glance at the Past, a Closer Review of the Present, and a Venture into the Future”, The Academy of Management Annals. 2(1).
• ILO, (2004). What is Shift Work, Condition of Work and Employment Programme, Information Sheet, No. WT-8.
• İncir, G. (1998). Çoklu Vardiya Çalışmasının Ergonomik Tasarımı. (1. Basım) Ankara: MPM Yayınları.
• Jackofsky, E. F. (1984). “Turnover and Job Performance: An Integrated Process Model”, Academy of Management Review, 9(1).Kazancı, Yabanova E. (2016). Gece Vardiyasının İşçiler Üzerinde Yarattığı Fizyolojik, Psikolojik, Sosyolojik ve İş Kazası Etkilerine İlişkin Bir Alan Araştırması, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Kapız, S. (2002). İş-Aile Yaşamı Dengesi ve Dengeye Yönelik Yeni Bir Yaklaşım: Sınır Teorisi, Dokuz Eylül Üniversitesi SOB Dergisi, 4 (3), 139 – 153.
• Kılıç, R. ve Sakallı, S. Ö. (2013). Örgütlerde Stres Kaynaklarının Çalışanların İş-Aile Çatışması Üzerine Etkisi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3), 208-237.
• Korkmaz, O., ve Erdoğan, E. (2014). İş Yaşam Dengesinin Örgütsel Bağlılık ve Çalışan Memnuniyetine Etkisi. Ege Akademik Bakış, 14(4) , 541-557.
• Korkusuz, R. (2005). Vardiyalı (Postalar Halinde) Çalışma ve Türk İş Hukuku’ndaki Düzenlemesi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9 (1-2)
• Küçükusta, D. (2007). Konaklama İşletmelerinde İş - Yaşam Dengesinin Çalışma Yaşamı Kalitesi Üzerindeki Etkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir.
• Lambert, E. G., Hogan, N. L., ve Barton, S. M. (2001); The Impact of Job Satisfaction on Turnover Intent: A Test of a Structural Measurement Model Using a National Sample of Workers”. The Social Science Journal, 38(2).
• Lockwood, N.R. (2003). “Work/Life Balance Challenges and Solutions”, Research Quarterly Society for Human Resource Management, 6 (2).
• Mobley, W. H., Homer, S. 0., & Hollingsworth, A. T. (1978) “An Evaluation of Precursors of Hospital Employee Turnover”. Journal of Applied Psychology, 63.
• Moore-Ede, M. (1997). Shiftwork Health & Safety Pocket Guide, Genium Publishing Corporation, New York.
• Örücü, E. ve Esenkal, F., (2005). “Konaklama İşletmelerinde İşgören Tatminini Etkileyen Faktörler (Bandırma ve Erdek Örneği)”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(14).
• Özkalp, E., Kırel, Ç. (2001) Örgütsel Davranış, Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı, Yayın No: 149, Eskişehir.
• Pati, A. K., Chandrawanshi, A. ve Reinberg A. (2001). Shiftwork: Consequences and Management, Current Science Association, 81 (1), 32-52.
• Pease, E.C. and Raether, K.A. (2003). “Shift Working and Well-being: A Physiological and Psychological Analysis of Shift Workers”, UW-L Journal of Undergraduate Research IV.
• Pekel, Ö. A. (2006). “Santral Memuru Kadınların Beslenme Durumları Üzerine Vardiyalı Sistemde Çalışmanın Etkisi”, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Pekşen, Ö. (2013). “Vardiyalı Çalışma Düzeninin İşgörenin İşten Ayrılma Niyetine Etkisi: Bursa’daki Beş Yıldızlı Şehir Otellerinde Bir Uygulama”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
• Quick, J. C., Nelson, J. D. ve Hurrel, D. L. (1997). Preventive Stress Management in Organizations, Washington DC: American Psychological Association.
• Schwepker, H. C. (2001). “Ethical Climates Relationship to Job Satisfaction, Organizational Commitment and Turnover Intention in the Salesforce”, Journal of Business Research, 54.
• Shahpouri, S., Namdari, K. ve Abedi, A. (2016). “Mediating Role of Work Engagement in the Relationship Between Job Resources with Turnover Intention among Female Nurses”, Applied Nursing Research, 30.
• Shields, M. (2002). “Shift Work and Health”, Health Reports, 13 (4).
• Singh, P. ve Loncar N. (2010). “Pay Satisfaction, Job Satisfaction and Turnover Intent”, Relations Industrielles/ Industrial Relations, 65(3).
• Smith, J. ve Gardner, D. (2007). “Factors Affecting Employee Use of Work-Life Balance Initiatives”, New Zeeland Journal of Psychology, (1) 3.
• Sobel, M. E. (1982). “Asymptotic Confidence Intervals for Indirect Effects in Structural Equation Models”. Sociological Methodology, 13.
• Tanış, S. (2010). “Vardiyalı Çalışma Sistemindeki Şikâyetlerin İşgören Motivasyonuna Etkisi: Gaziantep İli Halıcılık Sektörü Çalışanları Üzerinde Bir Uygulama”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi İşletme, Gaziantep.
• Tett, R. P. ve Meyer, J. P. (1993). “Job Satisfaction, Organizational Commitment, Turnover Intention, and Turnover: Path Analyses Based on Meta‐analytic Findings”. Personnel Psychology. 46(2).
• Torun, Y. (2016). “Personel Güçlendirme ve İşten Ayrılma Niyeti İlişkisinde Örgütsel Sinizmin Aracılık Rolü: Örgütsel Sinizm Ölçeği Geliştirmeye Yönelik Bir Araştırma”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Walmsley, A. (2004). “Assessing Staff Turnover: A View from the English Riviera”, International Journal of Tourism Research, 6(4).
• Yağcı, E. (2014). “Konaklama İşletmelerinde Kurumsallaşmanın İş Yaşam Dengesi Aracılığıyla Tükenmişlik Düzeyine Etkisi: Beş Yıldızlı Otel Genel Müdürleri Üzerine Bir Uygulama”, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Antalya.
• Yücel, İ. ve Demirel, Y. (2013). “Mevcut İş Alternatiflerinin İş Tatmini ve İşten Ayrılma İlişkisi Üzerinde Etkisi: Başka Bir Yol Daha Olmalı!”, Ataturk University Journal of Economics and Administrative Sciences, 27(2).
• Yüksel, İ. (2004). “Çalışma Yaşamı Kalitesinin Tipik ve Atipik İstihdam Açısından İncelenmesi”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 5 (1), ss.47-58, İstanbul.
• Yüksel, S. (2006). “Vardiyalı Çalışma Sistemi ve Türk İş Mevzuatındaki Yeri”, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Mersin.
• Yılmaz, Ç. (2016). Havacılık Sektöründe Vardiyalı ve Normal Mesaili Çalışanların Bazı Demografik Değişkenlere Göre SCL 90 Açısından İncelenmesi, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Mersin.