İRAN’DAKİ DİK KENARLI YİVLERLE ÇEVRİLİ KULE-MEZAR YAPILARININ GELİŞİMİ

Yıl 2022, Sayı: 35, 104 - 125, 29.05.2022

Sepideh Şan

https://doi.org/10.20875/makusobed.993997

Öz

Kule-mezar yapısı, ilk olarak İran topraklarında ortaya çıkmıştır. Bu yapılar mezar olmakla birlikte, anıtsal kule ve yol göstermek için kullanıldıklarından dolayı kule-mezar olarak adlandırılmaktadır. Bu yapıların ilk örnekleri İran'ın Türklerle olan sınırlarında ortaya çıkmıştır ve yurt adı verilen çadırlardan etkilendikleri düşünülmektedir. Dik kenarlı yivlerle çevrili olan silindirik gövdeli yapılar, İran’daki kule-mezar yapılarında görülen en yaygın plan şemalarından biridir. Bu araştırmada İran’da bulunan ve XI.-XIV. yüzyılları arasında yapılmış olan 9 kule-mezar yapısı incelenmiştir. Araştırmalar sonucunda bu yapıların yükseklik ve çapı arasındaki orantının zamanla azaldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca bu oranın azalması ile beraber gövde üzerindeki yivlerin sayısı artmaktadır. İncelenen kule-mezar yapılarında dikkati çeken başka önemli husus İlhanlı Döneminde (XIII.-XIV.) yapılan bu tip kule-mezarların önceki benzer örneklere göre özellikle iç mekânda daha çok süsleme içerdiğidir.

Anahtar Kelimeler

İran, Türk Mimarisi, Kule-Mezar, Dik Kenarlı Yivler

THE DEVELOPMENT OF CYLINDRICAL TOMB-TOWERS SURROUNDED BY TRIANGULAR FLANGES IN IRAN

Öz

The tomb-tower is a type of burial structures that first appeared in Iran. Although these structures are tombs, they are called tomb-towers because they are used as monumental and also guiding towers at the same time. The first examples of these structures emerged in Iran's borders with the Turks and are thought to have been influenced by tents called yurts. The cylindrical body supported by triangular franges are one of the most common plan schemes seen in tomb-tower structures in Iran. In this research, 9 tomb towers built between the 11th and 14th centuries in Iran have been studied. As a result of the research, it is understood that the ratio between the height and diameter of these structures decreases over time. In addition, with the decrease in this ratio, the number of franges on the body increases. Another important point that draws attention in the tower-tomb structures is that this type of tower-tombs built during the Ilkhanate Period (XIII.-XIV.) contain more decorations, especially in the interior, compared to previous similar examples.

Anahtar Kelimeler

Iran, Turkish Architecture, Tomb-TOwer, Triangular Franges

Kaynakça

• Aliei, M., Neyestani, J., Mousavi Kuhpar, S. M., Yousefi Far, Sh. (1393 hş/2014). Comparison between Ilkhanid tomb monuments of Lavāssānāt and Rūdbār-e Ghasrān region and the contemporaneous tombs of Damāvand area on decorative and architectural styles, Journal of Historical Sociology, 6(1), 163-192.
• Aslanapa, O. (2011). Türk sanatı (11. baskı). Remzi Kitabevi.
• Aşnayi ba burc-i Kaşane-i Bestam. (17 Ekim 2009). Hamshahri. https://www.hamshahrionline.ir/news/92959
• Bestam Merkez Camii. (26 Mayıs 2015). Mehr. https://tr.mehrnews.com/photo/1855442/Bestam-Merkez-Camii
• Blair, S. (1383 hş/2004). Ketibeyi burc makbere-i Bestam, (Çev. M. E. Zareii), Eser, 25(36-37), 150-174.
• Burc-i aramgah-i Alaeddin. (3 Temmuz 2021). Wikipedia’da https://fa.wikipedia.org/wiki/برج_آرامگاه_علاءالدین
• Burc-i Togrol der galib-i tesvir. (12 Ağustos 2018). Dana. https://www.dana.ir/news/1397253.html/
• Deveci, A. (2017). Türkmensahara’daki Kabus kulesi, dünyanın en yüksek tuğla kulesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,10(48), 292-310.
• Ghasem Shirazi (25 Aralık 2020). İmamzade Abdullah ve Ubeydullah; şahkar-i mimari-i dore-yi İslami. Pinorest. https://pinorest.com/mag/imamzadeh-abdollah-obeydollah
• Ghelichi, M. (25 Mayıs 2015). Jameh Mosque of Bastam. Mehr. https://en.mehrnews.com/photo/107473/Jameh-Mosque-of-Bastam
• Ghouchani, A. (1367 hş/1988). Berresi-i ketibeyi aramgah-i Alaeddin, Eser, 10(15-16), 59-71.
• Haji Ghassemi, K. (1389 hş/2010). Gencname: imamzadeha ve mekabir (Cilt: 11-12-13). Shahid Beheshti Yayinevi.
• Hatam, G. A. (1390 hş/2011). Mimari-ı İslami-ı İran der dori-ı Selcugiyan, Jahad-ı Danişgahi Yayınevi.
• Hillenbrand, R. (1391 hş/2012). Mekabir. M.Y. Kiani (Eds.) içinde, Mimari-i İran dore-yi İslami, (1. baskı, ss. 58-79). Semt Yayınları.
• İran Kültürel Miras, El Sanatları ve Turizm Bakanlığı. (1380 hş/2001). Bog’e-ye imamzade Abdullah. https://iranarchpedia.ir/entry/16170
• İran Kültürel Miras, El Sanatları ve Turizm Bakanlığı. (1365 hş/1987). Burc megberi-yi Alaeddin. https://iranarchpedia.ir/entry/15426
• Ka'ba-ye Zartosht. (20 Kasım 2021). Wikipedia’da https://en.wikipedia.org/wiki/Ka%27ba-ye_Zartosht
• Kabus Anıtı. (6 Eylül 2021). Wikipedia’da https://tr.wikipedia.org/wiki/Kabus_An%C4%B1t%C4%B1#/media/Dos.jpg
• Khameyar, A. (1395 hş/2016). Du loh-i aheni-yi ketibe-dar muta’allik be mekabir-i Rey az sade-yi şişom-i hicri. Peyam-i Baharistan, 2(28), 152-155.
• Meshkati, N. (1345 hş/1966). Cürcan, Kümbet-i Kabus, Hüner ve Mardom, (51), 33-39.
• Mohammadi, M., Mollazadeh, K. ve Faramarzi, S. (1392 hş/2013). Mutali’i-yi sahtar, vijegiha-yi tekniki ve zeminiha-yi tarihi-i saht-i bina-yi Kümbet-i Kabus. Pejuhiş-hayi bastani-yi İran, (5), 141-154.
• Mohit Tabatabaei, A. (1366 hş/1987). Burc-i Tuğrul ya (makbere-yi İbrihim Hevas), Keyhan-i Ferhengi, (40), 28-29.
• Mokhlesi, M. A. (1359 hş/1980). Şehr-i Bestam ve mecmu’e-ye tarihi-i an, Eser, 1(2-3-4), 209-245.
• Mollazadeh, K. ve Mohammadian Mansoor, S. (1390 hş/2012). Mutali’i ve mu’arrefi-yi şive-yi bedi’i tag-zeni dore-yi Mad der tappe Nuşican-i Melayir, Mutali’at-i Bastan-Şinasi, 3(2), 119-138.
• Mostafavi, A. (1395 hş/2016). Sebk-şinasi-i kalbodi ve berresi-i arayeha-yi tezyini-yi bina-yi İmamzade Ezher-i Rezen, Evvelin Konferans-i Beynolmelali-yi Honar, Mimari ve Karbordha, Tahran, İran. https://www.researchgate.net/publication/325295935
• Mostafavi, M. T. (1347 hş/1968). Burc-i Mihman-Dust, Yağma, (244), 571-572.
• Nigahi be bena-yi tarihi-i İmamzade Abdullah-i ve Halilullah-i Demavand. (17 Ağustos 2002). İsna. https://www.isna.ir/news/8105-05730/
• Pirnia, M. K. (1378 hş/1999). Mimari-ı İrani (3. Baskı), Sorush-i Danish Yayınevi.
• Salimi Moayed, S. (1380 hş/2001). Burc-i aramgahi-yi Şehzade Hüseyn. https://iranarchpedia.ir/entry/19077
• Sani’ol-Dole, M. H. (1362 hş/1983). Metle’ül-Şems, Pishgam Yayınevi.
• Seng-nevişte-yi Paykuli. (27 Kasım 2021). Encümen-i Kherad. https://kherada.com/DMan.aspx?Id=553
• Sheibani, Z. (1367 hş/1988). Berresi ve tehgigi piramun-i burc-i Alae’d-Dole (Alaeddin), Eser, 10(15-16), 6-58.
• Sheibani, Z. (1369 hş/2000). Terh-i bazpirai-i kümbet-i İmamzade Abdullah ve Ubeydullah-i Demavend, Eser, 11(18-19), 128-158.
• Wilber, D. N. (1365 hş/ 1986). Mimari-i İslami-i İran der doreye İlhaniyan (2. baskı). (Çev: A. Faryar), İntişarat-i İlmi ve Ferhengi Yayınevi.
• Wilson, J. C. (1396 hş/2017). Tarih-i sanayi-i İran, (Çev: A. Faryar), İntişarat-i Ferhengsara Yayınevi.
• Yousefi, N. (1392 hş/2013). Pejuheşi piramun-i burc-i mensub be Tuğrul der Rey, Suffe, 23(3), 77-102.
• Yousefi, N. (1396 hş/2017). Berresi ve tahlil-i burc-i Mehmandust-i Damgan, Eser,38(79), 75-88.