TÜRKİYE’DE İHBARCILARIN KORUNMASI: İNGİLTERE, FRANSA VE ABD’DEN ÇIKARIMLAR

Yıl 2025, Sayı: 41, 200 - 216, 30.05.2025

İsmail Safa Aydın

https://doi.org/10.20875/makusobed.1641579

Öz

Toplumların etik değerlerinin ve şeffaf yönetim anlayışının güçlenmesiyle birlikte, yolsuzluk, etik dışı davranışlar ve kamuya zarar verebilecek olan eylem ve faaliyetlerin ifşa edilmesi modern demokrasilerin en önemli unsurlarından biri haline gelmiştir. Bu bağlamda, whistleblowing, yasa dışı ve etik olmayan faaliyetleri ortaya çıkararak toplumun genel yararını koruma noktasında toplumlar için kilit bir rol üstlenir. İhbarcıların cesaretlendirilmesi ve korunması, devletlerin şeffaflık, hesap verebilirlik ve güvenilirlik ilkelerine sadık kalmasını sağlarken, kamu yararının korunmasında da etkin bir mekanizma oluşturur. Ancak her ülke, ihbarcılara yönelik tutumunu kendi sosyal, politik ve hukuki geleneklerine göre belirlemiştir. Dolayısıyla bu konudaki yasal düzenlemeler ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Bu çalışma, ihbarcılığa ilişkin etkin bir düzenlemenin yalnızca yasal çerçeve oluşturmakla sınırlı kalmaması gerektiğini, aynı zamanda ihbarcıları koruyacak ve teşvik edecek kapsamlı mekanizmaların geliştirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. İncelenen ülkeler arasında, ihbarcıların korunması ve teşvik edilmesi konusunda farklı yaklaşımlar bulunmakta olup, diğer ülkeler güçlü yasal ve kurumsal mekanizmalar oluştururken, Türkiye’de bu alanda eksiklikler gözlemlenmektedir. Türkiye’nin ihbarcılığı teşvik eden ve ihbarcıları misillemeye karşı koruyan daha sağlam bir yasal çerçeve oluşturması, özellikle hukuki ve mali güvencelerin artırılması yönünde reformlar gerçekleştirmesi, ihbar mekanizmasının etkinliğini artırmada kritik bir adım olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bilgi İhbarcılığı , İhbarcı , Kamu Yararı , İfşa , İhbar

WHISTLEBLOWER PROTECTION IN TURKIYE: INSIGHTS FROM ENGLAND, FRANCE, AND THE UNITED STATES

Öz

As ethical values of societies are promoted and consciousness of transparent administration grows, disclosure of corruption, unethical behavior, and activities that can harm people have developed into one of the most primal attributes of modern democracies. In this context, whistleblowing plays a key role in protecting the general interest of society by exposing illegal and unethical activities. Encouraging and protecting whistleblowers is an effective mechanism for protecting the public interest while ensuring that governments adhere to the principles of transparency, accountability and realiability. However, each country has determined its attitude towards whistleblowers according to its own social, political and legal traditions, and legal regulations on this issue differ from country to country. There are different approaches to protecting and incentivising whistleblowers among the countries analysed, and while other countries have established strong legal and institutional mechanisms, Turkey is lacking in this area. A more robust legal framework that incentivises whistleblowing and protects whistleblowers from retaliation, as well as reforms to increase legal and financial safeguards, would be a critical step in improving the effectiveness of the whistleblowing mechanism.

Anahtar Kelimeler

Whistleblowing , Whistleblower , Public Interest , Disclosure , Denunciation

Kaynakça

• Abazi, V. (2020). Truth distancing? Whistleblowing as remedy to censorship during COVID-19. European Journal of Risk Regulation, 11(2), 375–381. https://doi.org/10.1017/err.2020.49
• Alp, M. (2021). Avrupa Birliği’nin 2019/1937 sayılı Birlik hukukuna aykırılıkları bildirenlerin korunması (whistleblowing) yönergesi ışığında işçinin hukuka aykırılıkları ifşa etmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(1), 1-37.
• Altıntaş, M. (2019). Örgütsel sağlık ve erdemli raporlama (whistleblowing) arasındaki ilişkinin araştırılması: eğitim ve sağlık kuruluşları örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ahi Evran Üniversitesi.
• Apaza, C. R., & Chang, Y. (Eds.). (2017). Whistleblowing in the world: Government policy, mass media and the law. Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-319-48481-5
• Artemiev, R. (2017). Qui tam legal concept and practice: Evolution of the legislation in the United Kingdom and the United States of America. [Doktora Tezi]. University of Westminster.
• Ayar, M. ve Özmen, C. (2017). Açık etme (whistleblowing) ve ispiyonlama. 5. Örgütsel Davranış Kongresi Kitabı (s. 464-470). Marmara Üniversitesi.
• Aydan, S. (2018). İhbarcılık: bir kavram analizi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(41), 78-100.
• Aydan, S. ve Kaya, S. (2018). Sağlık sektöründe ihbarcılık: Bir üniversite hastanesinde çalışan hemşire ve sekreterler üzerine bir uygulama. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(1), 1-29.
• Aydın, U. (2002). İş hukuku açısından işçinin bilgi uçurması (whistleblowing). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(29), 70-100.
• Bayram, M. ve Çavuşoğlu, H. (2016). John Stuart Mill'in yararcı anlayışında özgürlük. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 408-418.
• Bentham, J. (1823). A fragment on government and an introduction to the principles of morals and legislation. https://www.earlymoderntexts.com/assets/pdfs/bentham1780.pdf
• Brown, A. J. (2008), Whistleblowing in the Australian public sector, ANUE Press.
• Büyükhoca, K. (2021). Jeremy Bentham’ın faydacı ahlak anlayışı üzerine bir soruşturma. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Candan, H. ve Kaya, T. (2016). İhbarcılık (whistleblowing) ve algılanan örgütsel destek arasındaki ilişkinin incelenmesine yönelik bir kamu kurumunda araştırma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 305-330.
• Cemaloğlu, N., ve Akyürek, M. İ. (2017). Örgütlerde whistleblowing (bilgi uçurma). Turkish Journal of Educational Studies, 4(3), 123-142.
• Cengiz, E. (2019). Haz ve acının matematiği: J. Bentham’ın faydacı ahlakının imkânı. Dört Öge, (15), 141-153.
• Çetinel, M. H. ve Taslak, S. (2017). Çalışanların ihbarcılık (whistleblowing) eğilimi ile örgütsel adalet algısı ilişkisinin kavramsal boyutu. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 6(2), 78-96.
• Çiftçi, B. (2017). Türkiye’de toplumsal kültürün örgütlerde ihbarcılık üzerine etkisi: Hofstede’in kültürel boyutlar teorisi bağlamında bir değerlendirme. International Journal of Academic Value Studies, 3(10), 147-166. https://doi.org/10.23929/javs.196
• Défenseur des droits. (2024). Rapport d’activité 2022-2023. https://www.defenseurdesdroits.fr/sites/default/files/2024-09/ddd-rapport-LA_2022-23_20240610.pdf
• Doyle, C. (2021). Qui tam: an abridged look at the False Claims Act and related federal statutes (R40786). Congressional Research Service. https://crsreports.congress.gov
• Dworkin, T. M. ve Callahan, E. S. (1998). Buying silence. American Business Law Journal, 36(1), 151-191.
• European Parliament and Council. (2019). Directive (EU) 2019/1937 of the European Parliament and of the Council of 23 October 2019 on the protection of persons who report breaches of Union law. Official Journal of the European Union, L 305/17. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32019L1937
• Gençkaya, Ö. F. (2009). Türk kamu yönetiminde çıkar çatışması. Türkiye’de Yolsuzluğun Önlenmesi için Etik Projesi Akademik Araştırma Çalışması.
• Hennequin, E. (2020). What motivates internal whistleblowing? A typology adapted to the French context. European Management Journal, 38(4), 538–547. https://doi.org/10.1016/j.emj.2020.02.001
• House of Lords Library. (2022). Whistleblowing in the UK. https://lordslibrary.parliament.uk/research- briefings/lln-2022-0044/
• İnan, A (2021). Muhasebe hilelerinin açığa çıkarılmasında şirket çalışanlarının bilgi uçurma (whistleblowing) niyetini etkileyen faktörlerin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Yalova Üniversitesi.
• Kalfa, C. ve Ataay, F. (2015). Rousseau ve çoğunlukçu demokrasi anlayışı. Alternatif Politika, 3(3), 457-489.
• Kan, M.E. ve Altay, Ö. (2024). Bilgi uçurmaya (whistleblowing) yönelik hukuki düzenlemeler: İngiltere ve Japonya örneği. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 108-126. https://doi.org/10.48066/kusob.1425229
• Kan, M. E. (2025). Kamu kurumlarında örgütsel desteğin çalışan sesliliği ve çalışanların bilgi uçurma davranışları üzerine etkisi. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), 157-174. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1512719
• Kaya, M. K. ve Solak, E. (2023). İhbarcılık kavramının karşılaştırmalı hukuk ışığında Türk şirketler hukuku kapsamında değerlendirilmesi. İstanbul Hukuk Mecmuası, 81(3), 699–748. https://doi.org/10.26650/mecmua.2023.81.3.0001
• Kayırgan, H. ve Nalbant, M. (2024). Analyzing whistleblowing provisions in Turkish law in the European context. Annales de la Faculté de Droit d’Istanbul, 75. https://doi.org/10.26650/annales.2024.75.0011
• Konyalı, G. (2021). Uluslararası hukukta ihbarcılık kavramı ve ihbarcıların korunması. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(1), 412-428. https://doi.org/10.21492/inuhfd.887700
• Koumpli, C. (2022, September). The new whistleblowing laws of France. In S. Gerdemann (eds), içinde, Proceedings of the 2nd European Conference on Whistleblowing Legislation, https://doi.org/10.17875/gup2023-2354
• Larmer, R. A. (1992), Whistleblowing and employee loyalty. Journal of Business Ethics, 11(2), 125-128.
• Lieberman, D. (2008). Bentham’s democracy. Oxford Journal of Legal Studies, 28(3), 605-626. https://doi.org/10.1093/ojls/gqn014
• Meriç, A. (2020). Hile denetiminde whistleblowing ve whistleblowing niyetini etkileyen faktörler: Kayseri’de faaliyet gösteren muhasebeciler ile ampirik bir çalışma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (85), 111-128. https://doi.org/10.25095/mufad.673713
• Mrowiec, D. (2022). Factors influencing internal whistleblowing: A systematic review of the literature. Journal of Economics & Management, 44, 142-186. https://doi.org/10.22367/jem.2022.44.07
• Orhan, Ö. (2012). J.J. Rousseau’da genel irade kavramı. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (14), 1-25.
• Özbek, M. B. (2024). Whistleblowing kavramının AİHM kararları ve uluslararası düzenlemeler çerçevesinde değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Gedik Üniversitesi.
• Özkurt, H. (2003). Jeremy Bentham’ın faydacı ahlak ve hukuk teorisi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Pınarcı, E. (2013). John Stuart Mill’in liberalizm anlayışı. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Protection of Interest Disclosures Act. (1998). UK Legislation. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/1998/23
• Safi, İ. (2020). John Stuart Mill’in siyaset felsefesinde demokrasi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(4), 655-664. https://doi.org/10.16953/deusosbil.470926
• Sarbanes-Oxley Act (SOX). (2002). U.S. Congress. https://www.congress.gov/bill/107th-congress/house- bill/3763
• Stolowy, N. ve Stolowy, H. (2022). Name and shame: a comparative and international analysis of whistleblowing laws. Journal of Business Law, 5, 357-382. https://doi.org/10.2139/ssrn.4380430
• Service Public. (10 Ocak 2025). Whistleblower protection in France. https://www.service- public.fr/particuliers/vosdroits/F32031?lang=en
• Şen, M. L. (2020). Yolsuzluğun önlenmesinde etkili bir araç: ihbarcılık. Sakarya İktisat Dergisi, 90-109.
• Thüsing, G. ve Forst, G. (Eds.) (2016). Whistleblowing around the world: A comparative analysis of whistleblowing in 23 countries. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-25577-4_1
• Tombaloğlu, N. (2014). Anayasa Mahkemesi kararlarında kamu yararı kavramı. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(1), 353-388.
• Uyanık, H. (2013). Ekonomik kamu yararı kavramının Türk idare hukukundaki anlam ve işlevi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• U.S. SEC (2024). SEC office of the whistleblower. https://www.sec.gov/spotlight/dodd- frank/whistleblower.shtml
• Üner, B. G. (2024). İfşa ve ihbar hakkı. Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(2), 775-795. https://doi.org/10.54699/andhd.1484157
• Vandekerckhove, W. (2010). European whistleblower protection: tiers or tears? In D. Lewis (Ed.), A global approach to public interest disclosure. Edward Elgar.
• Yıldız Özsalmanlı, A. (2021). İngiltere’de kamu personelinin “whistleblowing” eylemi ve yönetim etiği açısından önemi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 389-408. https://doi.org/10.31592/aeusbed.742499
• Yürür, S. ve Nart, S. (2016). Örgütsel adalet algısı kamu çalışanlarının ihbar etme niyetinin belirleyicisi midir? Amme İdaresi Dergisi, 49(3), 117-148.