Evaluating the Upper Karabakh Problem from a Historical, Philosophial, Political and Ideologial Perspective

Yıl 2020, , 530 - 555, 01.01.2021

Faiq Elekberli

https://doi.org/10.33712/mana.839972

Öz

The historical roots of the Nagorno-Karabakh problem go back at least two or three centuries. Tsarist Russia's invasion of the Caucasus began at least during the reign of Peter I, when the short-lived occupation was ended by the general of the Safavids, Nadirgulu khan. However, this process, which began with Peter I, was later attempted to continue during the reign of Catherine II. Thus, in the 18th century, Tsarist Russia tried to make the North Azerbaijani khanates, which included the Caucasus, including Karabakh, economically dependent. However, the occupation of northern Azerbaijan, especially Karabakh by Tsarist Russia, became official in the early 19th century, specifically with the 1805 Kurakchay Treaty. To prevent the occupation of the South Caucasus, including North Azerbaijan by Tsarist Russia, the Gajar state twice waged war with the northern empire. However, the Gajars were defeated in both wars, between 1804-1813 and 1826-1828. As a result of the Gulustan and Turkmenchay agreements, the Gajars were forced to leave not only Karabakh or Northern Azerbaijan, but the entire South Caucasus under the occupation of Tsarist Russia. Tsarist Russia began to settle Armenians in Northern Azerbaijan, especially in the territory of Karabakh, and even shortly after the Treaty of Turkmenchay in 1828, it created an Armenian province. Shortly afterwards, the northern country, which was forced to abolish the province, managed to lay the groundwork for the Karabakh problem in all cases. The Karabakh problem arose during the establishment of the Republic of Azerbaijan on May 28, 1918, and this issue continued even after the occupation of Azerbaijan by Soviet Russia. The Armenians, who managed to create the Nagorno-Karabakh Autonomous Region in 1923 with the support of Moscow, repeatedly tried to unite Nagorno-Karabakh with Armenia during the Soviet era.

Anahtar Kelimeler

Karabakh, Azerbaijan, Armenia, Turkey, Russia

Yukarı Karabağ Probleminin Tarihi, Felsefi, Siyasi ve İdeolojik Açıdan Değerlendirilmesi

Öz

Yukarı Karabağ sorununun tarihsel kökleri en az iki veya üç yüzyıl öncesine dayanıyor. Çarlık Rusya'sının Kafkasya'yı işgali, en azından I. Petro döneminde, kısa ömürlü işgal Safevi generali Nadirgulu han tarafından sona erdirildiğinde başladı. Ancak I. Petro ile başlayan bu süreç, daha sonra Catherine II döneminde devam ettirilmeye çalışıldı. Böylece 18. yüzyılda Çarlık Rusyası, Karabağ dâhil Kafkasya'yı da içine alan Kuzey Azerbaycan hanlıklarını ekonomik olarak bağımlı hale getirmeye çalıştı. Ancak, özellikle Karabağ'ın Çarlık Rusya'sı tarafından Kuzey Azerbaycan'ı işgali, özellikle 1805 Kurekçay Antlaşması ile 19. yüzyılın başlarında resmiyet kazandı. Gacar devleti, Kuzey Azerbaycan da dâhil olmak üzere Güney Kafkasya'nın Çarlık Rusyası tarafından işgalini önlemek için kuzey imparatorluğuyla iki kez savaş açtı. Ancak Gacarlar her iki savaşta da 1804-1813 ve 1826-1828'de yenildi. Gülustan ve Türkmençay Antlaşmalarının bir sonucu olarak, Gacarlar sadece Karabağ'ı veya Kuzey Azerbaycan'ı değil, tüm Güney Kafkasya'yı Çarlık Rusya'nın işgali altında bırakmak zorunda kaldı. Çarlık Rusyası, Ermenileri Kuzey Azerbaycan'a özellikle Karabağ topraklarına yerleştirmeye başladı ve hatta 1828 Türkmençay Antlaşması'ndan kısa bir süre sonra bir Ermeni vilayeti kurdu. Kısa süre sonra vilayeti feshetmek zorunda kalan kuzey ülkesi her durumda Karabağ sorununun temelini atmayı başardı. Karabağ sorunu, 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurulması sırasında ortaya çıktı ve bu sorun Azerbaycan'ın Sovyet Rusya tarafından işgalinden sonra da devam etti. 1923 yılında Moskova'nın desteğiyle Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi'ni kurmayı başaran Ermeniler, Sovyet döneminde defalarca Dağlık Karabağ'ı Ermenistan ile birleştirmeye çalıştılar.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Etmenistan, Rusya, Türkiye, Karabağ

Kaynakça

• AFSHAR, Nadir Şah (2015), Diplomatik Yazışmalar, Doğu - Batı Yayınevi, Bakü.
• AĞAOĞLU, Ahmed (2019), Kafkasya'da Ulusal Bir Mesele, Çevirmen Yayınevi, Bakü.
• AĞAOĞLU, Ahmed (1905), “Bakü'deki Olaylar Hakkındaki Gerçek”, St. Petersburg Gazetesi, 21-22 Nisan 1905, S.123.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet ve ÖZTÜRK, Said (2008), Soruları Olan Ermeni Meselesi, Pasifik Ofset, İstanbul.
• AXUNDOV, Ruhulla (1977), Seçilmiş İşler, Azerneshr Yayınevi, Bakü.
• ALAKBAROV, Faiq (2011), Ulusal İdeoloji Sorununa Tarihsel ve Felsefi Bakış, Taknur Yayınevi, Bakü.
• AZERBAYCAN EDEBİYATI (2009), 19. Yüzyıl Azerbaycan Edebiyatı, Nurlar Yayınevi, Bakü, C.1.
• AZERBAYCAN TARİHİ (2007a), Azerbaycan Tarihi, Bilim Yayınevi, Bakü, C.3.
• AZERBAYCAN TARİHİ (2007b), Azerbaycan Tarihi, Bilim Yayınevi, Bakü, C.4.
• AZERBAYCAN TARİHİ (2008a), Azerbaycan Tarihi, Bilim Yayınevi, Bakü, C.5.
• AZERBAYCAN TARİHİ (2008b), Azerbaycan Tarihi, Bilim Yayınevi, Bakü, C.6.
• AZERBAYCAN TARİHİ (2008c), Azerbaycan Tarihi, Bilim Yayınevi, Bakü, C.7.
• BAKIKHANOV, Abbasgulu Ağa (2001), Gulustani-Iram, Momin Yayınevi, Bakü.
• BALAEV, Aiden (1992), Azerbaycan Milli Hareketi 1917-1918, Elm Yayınları, Bakü.
• BALAYEV, Aydın (2011), Mammad Amin Resulzade (1884-1955), Çırağ Yayınevi, Bakü.
• BAYKARA, Hüseyin (1992), Azerbaycan'ın Bağımsızlık Mücadelesinin Tarihi, Azerneshr Yayınevi, Bakü.
• CAVAD, Ahmed (2005), Seçilmiş Eserler, Doğu - Batı Yayınevi, Bakü.
• ELEKBERLİ, Faik (2017), Turan Medeniyetine Giriş: Turan İdeolojisi ve İlahiyat, Han Yayınevi, Bakü.
• FATALI, Khan Khoyski (1998), Yaşam ve Aktivite (Belgeler ve Malzemeler), Azerbaycan Yayınevi, Bakü.
• GARABAGHNAMES (2006a), Rezervasyon Yaparım, Doğu - Batı Yazlık, Bakü.
• GARABAGHNAMES (2006b), Kitap II. Bakü, Doğu - Batı Yazlık, Bakü.
• GÜLİYEV, Jamil (1957), Lenin ve Azerbaycan'da Sovyet İktidarının Zaferi ve Sağlamlaştırılması İçin Mücadele, Azerneshr Yayınevi, Bakü.
• HASANZADE, Tahira (2007), XVIII-XIX Yüzyıllarda İran'da Yaşayan Azerbaycanlı Sosyo-Politik Figürler, Bilim ve Eğitim Yayınevi, Bakü.
• HÜSEYNZADE, Ali Bey (1905), Ermeni Vatandaşlarımıza Tavsiyemiz ve İcadımız, Hayat gazetesi, №21, Bakü.
• İBRAHİM, Halil (1917), “Savaş ve Kadın”, "Kardeş Yardım" Jüri., Mayıs, №1, Bakü.
• JAFAROV, Memmed Yusif (1917), “Müslüman Askerlere ve Müslüman Avukatlara Yardım”, "Kardeş Yardım" Jüri., Mayıs, №1, Bakü.
• KAHRAMAN, Nazif (2008), Nasib Bey Örneği, Nurlan Yayınevi, Bakü.
• KOÇERLİ, Firudin Bey (1917), “Hayvanlar ve İnsanlar”, "Kardeşçe Yardım" Jüri., Mayıs, №1, Bakü.
• MALIKZADE, Tohid Dilmagani (2010), Birinci Dünya Savaşı Sırasında Güney Azerbaycan - Soykırım, Bakü Matbaası, Bakü.
• MAMMADOV, İsmail (2005), Azerbaycan Tarihi, Adiloğlu Yayınevi, Bakü.
• MAMMADZADE, Mirza Bala (2007), Köylü Hareketi: Lenin'in Ulusal Politikası, Bilim ve Eğitim Yayınevi, Bakü.
• NAJAFOV, Halil (1966), Samedağa Ağamalıoğlu, Azernşar Yayınevi, Bakü.
• NASIBLI, Nasib (2013), Güney - Kuzey Sorunlarımız, Crescent-3 Yayınevi, Bakü.
• NASIROV, Tahir (1993), Azerbaycan'da İktidar Mücadelesi (1917-1920), Azerbaycan Yayınevi, Bakü.
• NAVVAB, Mir Mohsun (2006), İşler, Doğu - Batı Yayınevi, Bakü.
• NEMANZADE, Omar Faiq (2006), Seçilmiş Eserler, Doğu - Batı Yayınevi, Bakü.
• NİGARI, Mir Hamza Seyid (2012), Nigarname, Bilim Ve Eğitim Yayınevi, Bakü.
• PAKRAVAN, Amina (2007), Abbas Mirza ve Azerbaycan, Qanun Yayınevi, Bakü.
• RASULZADE, Mohammad Amin (1916), “Türkiye'deki Ermeniler”, Açık Kelime Gazetesi, №259, 15.08.1916, Bakü.
• RASULZADE, Mohammad Amin (1990), Azerbaycan Cumhuriyeti, Elm Yayınevi Yayınları, Bakü.
• RASULZADE, Mohammad Amin (2001), İşler, Azerneşr Yayınevi, Bakü, C.1.
• RASULZADE, Mohammad Amin (2001), İşler, Şirvanneşr Yayınevi, Bakü, C.2.
• RASULZADE, Mohammad Amin (2009), Ulusal Birlik, Çırağ Yayınevi, Bakü.
• RASULZADE, Mohammad Amin (2012), Panturanizm: Kafkasya Sorunu, Taknur Yayınevi Yayınları, Bakü.
• REZA, Azeri (1379), Staff-E Olağanüstü-Siz Kafkasya, Rezaiya Yayınları, Tahran.
• SAFARI, Hasan (2016), Güney Azerbaycan: 1918 Bir Soykırım Mı?, Araz Yayınevi, Bakü.
• SALADDIN, Ali (1992), Ahmad Javad, Gençlik Yayınevi, Bakü.
• SULTANOV, Khosrov Bey (1917), “Bakü Müslüman Yardım Derneği Askeri Yardım Departmanının Faaliyetleri”, Kardeş Yardım Jüri, Mayıs, Bakü, №1.
• SVYATOKHOVSKY, Tadeusz (1990), Rus Azerbaycan 1905-1920, Vaku, Hazar.
• TOPÇUBAŞI, Ali Mardan (2013), Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Kuruluşu, Taknur Yayınevi, Bakü.
• VAKILOV, Rüstam (1998), Azerbaycan Cumhuriyeti Tarihi, Bilim Yayınevi, Bakü.
• YAGUBLU, Nasiman (2018), Azerbaycan Ulusal Özgürlük Hareketi Ansiklopedisi, Hukuk Yayınevi, Bakü.
• ZAKIR, Gasim Bey (2005), Seçilmiş İşler, Avrasya Basın Yayınevi, Bakü.
• ZARDABI, Hasan Bey (2005), Çiftçi: 1875-1877, Avrasya-Basın Yayınevi, Bakü.