Türkiye’de Yabancıların Çalışma Koşullarına ve Emek Piyasasına Etkisine İlişkin Hukuki Düzenlemelerin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 235 - 253, 31.03.2023

Hatice Çakır

https://doi.org/10.33712/mana.1183138

Öz

Yabancılar çeşitli nedenlerle başka ülkelere sığınmak zorunda kalmakta, bu nedenlerin başında ekonomik koşullar gelmektedir. İşsizlik, yoksulluk ve susuzluk gibi ekonomiye bağlı durumların neden olduğu olumsuz şartlar göçe yol açmaktadır. Ekonomiden sonra göçe yol açan en önemli nedenlerden bir diğeri ise terör olaylarıdır. Terör olayları nedeniyle ortaya çıkan can ve mal güvenliğinin olmaması ve yoksunluk gibi hususlar bireyleri göçe zorlayan etkenler arasında yer almaktadır. Tüm bu nedenlerden kaynaklı olarak başka ülkelere sığınan yabancılar, sığındıkları ülkelerin her türlü sistemini tepeden tırnağa etkilemektedirler. Hükümetler bu etkileşimi avantaja çevirme noktasında hukuki düzenlemelere gitseler de tam anlamıyla başarılı olunamamıştır. Başarısızlığın nedenlerini tahlil etmek sorunun çözümü için anahtar niteliğinde olduğundan, yabancıların yarattığı olumsuz etkileri ortadan kaldırabilmek için çalışmada; önce bu konuda yapılmış hukuki düzenlemeler incelenip sorunun kaynağına inilerek nedenleri tahlil edilmiştir. Bu nedenlerin olumlu ve olumsuz etkileri belirlenerek, olumsuz etkilerini ortadan kaldırma noktasında yetersiz olan hukuki düzenlemeleri geliştirebilmede çalışma pusula niteliği görmektedir. Çalışmada, yabancıların çalışma koşullarına ve emek piyasasına olan olumsuz etkilerini en aza indirebilmek için düzenlenecek politikalara yol gösterici bir zemin hazırlanmıştır. Bütün bunlar ve çalışmanın bu yol haritası takip edilerek hazırlanması diğer çalışmalardan farkını oluşturan etkenlerden yalnızca biridir.

Anahtar Kelimeler

Yabancı, Kayıt Dışı Çalışma, Çalışma Koşulları, Emek Piyasası

Examination of Legal Regulations Regarding the Working Conditions of Foreigners and its Effect on the Labor Market in Turkey

Öz

Foreigners have to take shelter in other countries for various reasons, and economic conditions come first. Negative conditions caused by economic conditions such as unemployment, poverty and thirst lead to migration. Terrorism is one of the most important reasons for migration after the economy. Issues such as lack of security of life and property and deprivation caused by terrorist incidents are among the factors that force individuals to migrate. Because of all these reasons, foreigners who took refuge in other countries affect all kinds of systems of the countries they took refuge from from head to toe. Although governments have made legal arrangements to turn this interaction into an advantage, they have not been fully successful. As analyzing the causes of failure is the key to the solution of the problem, in the study to eliminate the negative effects of foreigners; First of all, the legal regulations made on this subject were examined and the causes of the problem were analyzed by going to the source of the problem. By determining the positive and negative effects of these reasons, the study serves as a compass in developing legal regulations that are insufficient to eliminate their negative effects. In the study, a guiding ground has been prepared for the policies to be organized in order to minimize the negative effects of foreigners on the working conditions and labor market. All these and the preparation of the study by following this roadmap are only one of the factors that make it different from other studies.

Anahtar Kelimeler

Foreigner, Informal Work, Working Conditions, Labor Market

Kaynakça

• ANDREWS, Dan, CALDERA SANCHEZ, Aida ve JOHANSSON, Åsa (2011), Towards a Better Undestanding of the Informal Economy, OECD Publisher, Paris, https://www.oecd.org/officialdocuments/publicdisplaydocumentpdf/?cote=ECO/WKP%282011%2942&docLanguage=En (Erişim Tarihi: 12.01.2022).
• ASLANTÜRK, Oğuzhan ve TUNÇ, Yusuf Erdem (2018), “Türkiye’de Yabancıların Çalışma İzinleri: Suriyeliler Örneği”, Ombudsman Akademik, S.9, ss.141-180.
• AYAS, Fahriye Yonca ve ASLAN, Dilek (2019), “Toplum Sağlığı ve Etik Perspektifiyle Türkiye’de Suriye’den Gelen Çalışanlara İlişkin Durum Analizi”, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, S.1(29), s.9-14.
• AZAKLI, Sema Betül (2009), “Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdam ve Ekonomik Boyutu”, Yüksek Lisans Tezi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karaman.
• BAŞBUĞ, Şeyma (2017), “Geçici Koruma Kapsamındaki Yabancıların Karşılaştıkları Çalışma Sorununa İlişkin Bir İnceleme”, İş ve Hayat Dergisi, S.3(6), ss.137-154.
• BİLEN, Abdülkadir (2007), “Kayıt Dışı Ekonomi ve Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemeye Yönelik Çabalar”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S.36, ss.134-143.
• BOZBEYOĞLU, Eda (2015), “Mülteciler ve İnsan Hakları”, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, S.2(1), ss.60-80.
• BRAUN, Sebastian ve MAHMOUD, Toman Omar (2011), “The Employment Effects of the Immigration: Evidence from the Mass Arrical of German Expellees in Post-war Germany”, Kiel Institute for the World Economy, S.1725, ss.1-24.
• ÇELİK, Neşe Baran (2015),“Türk Hukukunda Uluslararası Koruma Başvurusunda Bulunan veya Uluslararası Korumadan Yararlanan Yabancıların Hak ve Yükümlülükleri”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.(Özel Sayı 1), ss.64-148.
• DAM, M. Metin, ERTEKİN, Şaban ve KIZILCA, Nurullah (2018), “Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamın Boyutu: Ekonometrik Bir Analiz”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.1(33), ss.293-318.
• DEMİR, Müslim (2016), “Türkiye’de Yabancıların Sosyal Güvenliği”, Sosyal Güvenlik Dergisi, S.1(6), ss.70-93.
• DURUEL, Mehmet (2017), “Suriyeli Sığınmacıların Türk Emek Piyasasına Etkileri Fırsatlar ve Tehditler”, Ekonomik Araştırmalar Dergisi, S.2(3), ss.207-222.
• ENGİN, Berkiye Gizem (2018), “Yabancıların Türkiye’de Çalışma İzinleri Hakkında Kanuni Düzenlemeler”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.135, ss.119-150.
• ER, Selami (2014), “Yabancıların Çalışma İzinleri ve Ön İzin Müessesesi”, S.4, ss.176-221.
• GÖREN, Gülşah (2019), “Uluslararası Göç ve Yabancı Düşmanlığı: Bursa’daki Suriyeliler Örneği”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• GÜLOĞLU, Tuncay, KORKMAZ, Âdem ve KİP, Murat (2003), “Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdam Gerçeğine Bir Bakış”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, S.45, ss.51-95.
• ILO - ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ (2020), Kayıtlı İstihdama Geçiş Programı Birinci Faz Etki Analizi Çalışması, İLO Yayını, Ankara, ss.57, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---ilo-ankara/documents/publication/wcms_764195.pdf (Erişim Tarihi: 12.01.2022).
• IŞIK, Nihat ve ACAR, Mustafa (2004), “Kayıt Dışı Ekonomi: Ölçme Yöntemleri, Boyutları, Yarar ve Zararları Üzerine Bir Değerlendirme”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, S.21, ss.117-136.
• İŞ KANUNU (t.y.), “Yabancılara Yasak Meslekler”, İş Kanunu Web Sitesi, http://iskanunu.com/sizin-sorduklariniz/yabancilara-yasak-meslekler/ (Erişim Tarihi: 22.11.2021).
• İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK (t.y.), “Yabancılar Hangi Mesleklerde Çalışamaz?”, İş ve Sosyal Güvenlik Web Sitesi (E-Makale), https://www.isvesosyalguvenlik.com/yabancilar-hangi-mesleklerde-calisamaz/ (Erişim Tarihi: 22.11.2021).
• KABAKLI ÇİMEN, Latife- Ersoy Quadır, Seher, (2018), “Üniversite Öğrencilerinin Suriyeli Sığınmacılarla İlgili Tutumlarının Sivil Katılımları Bağlamında İncelenmesi”, İnsan ve Toplum Bilimler Araştırmaları Dergisi, S.2(7), ss.1251-1273.
• KARACA, H. Akif (2018), “Uluslararası Koruma ve Geçici Koruma Statüleri Altındaki Yabancıların Sınır Dışı Edilmeleri”, Uludağ Üniversitesi İİBF Dergisi, S.2(37), ss.141-166.
• KAVAS, Çağlar ve DEVELİ, Abdülkadir (2020), “Türkiye’de Geçici Koruma Kapsamındaki Yabancıların Kayıt Dışı İstihdam Üzerindeki Etkisi”, Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, S.1(4), ss.1-23.
• KESKİN YENER, Cansu (2019), “Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü ile Çalışma Hakkı Bağlamında Şartlı Mülteciler”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, S.1(25), ss.388-433.
• KORKMAZ, Metin (2017), “Geçici Koruma Kapsamında Suriyelilerin Türkiye İş Gücü Piyasasına Etkileri ve Değerlendirmeler”, Sosyal Güvence Dergisi, S.13, ss.57-83.
• LIMITLESS (t.y.), “Yabancılara Yasak Meslekler”, Limitless Kurumsal Web Sayfası, https://limitlesskurumsal.com/yabancilara-yasak-meslekler/ (Erişim Tarihi: 22.11.2021).
• METROPOL ULUSLARARASI DANIŞMANLIK (t.y.), “Türkiye’de Yabancılara Yasak Olan Meslekler Hangileridir?”, Metropol Uluslararası Danışmanlık, https://ikamet-izni.com/turkiyede-yabancilara-yasak-olan-meslekler-hangileridir/ (Erişim Tarihi, 22.11.2021.)
• NASİROVA, Aysel (2014), “Şartlı Mültecilerin Yerel Halka Yönelik Görüşleri: Afyonkarahisar Örneği”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• NURDOĞAN, Ali Kemal, DUR, Ali İhsan Burak ve ÖZTÜRK, Mustafa (2016), “Türkiye’nin Mülteci Sorunu ve Suriye Krizinin Mülteci Sorununa Etkileri”, İş ve Hayat Dergisi, S.2(4), ss.217-238.
• OECD (2021), Uluslararası Göç Görünümü 2021 Raporu, OECD Publisher (E-Rapor), https://www.oecd-ilibrary.org/sites/29f23e9d-en/1/3/1/index.html?itemId=/content/publication/29f23e9d-en&_csp_=a9da7d4f182770aaa63ad86232529333&itemIGO=oecd&itemContentType=book#figure-d1e6520 (Erişim Tarihi: 12.01.2022).
• ORSAM - ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ (2015), Suriyeli Sığınmacıların Türkiye’ye Etkileri, Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayını, Ankara.
• ÖZDİL, Sevil (2019), “ABD İşgücü Piyasasında Ücretler ve Göç İlişkisi: Neoklasik Göç Teorisi”, Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, S.4(2), ss.264-276.
• PAKSOY, Hacı Mustafa, KOÇARSLAN, Hüseyin, KILINÇ, Erhan ve TUNÇ, Ahmet (2015), “Suriyelilerin Ekonomik Etkisi: Kilis İli Örneği”, Birey ve Toplum Dergisi, S.9(5), ss.143-173.
• POYRAZ, Yasin (2012), “Suriye Vatandaşlarının Geçici Korunması ve Uluslararası Mülteci Hukuku”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.2(20), ss.53-69.
• SOYAL, Büşra (2017), “Büyümenin Önündeki Dev Engel: Kayıt Dışı İstihdam”, Yeni Şafak Gazetesi, 21 Ağustos 2017, https://www.yenisafak.com/bilgi/buyumenin-onundeki-dev-engel-kayit-disi-istihdam-2782711/neden-olan-etkenler-225999 (Erişim Tarihi: 21.08.2017).
• T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI (t.y.), “Sıkça Sorulan Sorular”, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Uluslararası İş Gücü Genel Müdürlüğü Kurumsal Web Sayfası, https://www.csgb.gov.tr/uigm/sikca-sorulan-sorular/ (Erişim Tarihi: 21.11.2021).
• T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI (t.y.), “Türk Vatandaşlarına Hasredilen Meslekler”, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Uluslararası İş Gücü Genel Müdürlüğü Kurumsal Web Sayfası, https://www.csgb.gov.tr/uigm/calisma-izni/turk-vatandaslarina-hasredilen-meslekler/ (Erişim Tarihi: 22.11.2021).
• T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI (t.y.), “Yabancıların Çalışma İzinleri”, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kurumsal Web Sayfası, https://www.csgb.gov.tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/resmi-istatistik-programi/yabancilarin-calisma-izinleri/ (Erişim Tarihi: 23.11.2021).
• T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI (t.y.), “Yabancıların Çalışma İzinleri Work Permıts of Foreıgners 2020”, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, https://www.csgb.gov.tr/media/87487/yabanciizin2020.pdf (Erişim Tarihi: 19.11.2021).
• T.C. DIŞ İŞLERİ BAKANLIĞI (t.y.), “Avrupa Konseyi”, T.C. Dış İşleri Bakanlığı Kurumsal Web Sayfası, https://www.mfa.gov.tr/avrupa-konseyi_.tr.mfa (Erişim Tarihi: 22.11.2021).
• T.C. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI GÖÇ İDARESİ BAŞKANLIĞI (t.y.), “Geçici Koruma”, T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı Kurumsal Web Sayfası, https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638 (Erişim Tarihi: 13.01.2022).
• T.C. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI GÖÇ İDARESİ BAŞKANLIĞI (t.y.), “Yabancıların Türkiye’de İş ve Yaşam Rehberi”, T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı Kurumsal Web Sayfası, https://www.goc.gov.tr/kurumlar/goc.gov.tr/Yayinlar/Brosurler/is-ve-yasam/Yabancilarin-Tu%CC%88rkiye_de-I%CC%87s%CC%A7-ve-Yas%CC%A7am-Rehberi.pdf (Erişim Tarihi: 22.11.2021).
• T.C. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI GÖÇ İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (2017), 2016 Yılı Türkiye Göç Raporu, T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, https://www.goc.gov.tr/kurumlar/goc.gov.tr/files/2016_yiik_goc_raporu_haziran.pdf (Erişim Tarihi: 13.01.2022).
• T.C. KALKINMA BAKANLIĞI (2014), Onuncu 5 Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Kalkınma Bakanlığı Yayını, Ankara.
• T.C. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU (t.y.), “Kayıt Dışı İstihdam Oranı”, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sosyal Güvenlik Kurumu Web Sayfası, http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlari/kayitdisi_istihdam_orani (Erişim Tarihi: 22.11.2021).
• T.C. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU (t.y.), “Kayıtdışı İstihdam”, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sosyal Güvenlik Kurumu Web Sayfası, http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam (Erişim Tarihi: 14.01.2022).
• TÖRE, Nazlı (2014), “Türkiye’de Yabancıların Çalışma Şartları”, Tisk Akademi Dergisi, S.9(18), ss.155-183.
• TÜRK KIZILAYI GÖÇ VE MÜLTECİ HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (2017), Göç İstatistik Raporu, Kızılay Yayını, İstanbul, https://www.kizilay.org.tr/upload/dokuman/dosya/88360142_goc-istatistik-raporu-mayis-2017.pdf (Erişim Tarihi: 13.01.2022).
• URK, Murat (2010), “Göç Olgusu Bağlamında Mülteciler, Sığınmacılar ve İnsan Hakları”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ÜSTÜN, Nazlı (2016), Suriyelilerin Türk İş Gücü Piyasasına Entegrasyonu: Sorunlar - Öneriler, Konya Ticaret Odası Araştırma Raporu, Konya.
• WRP (t.y.), “Sıkça Sorulan Sorular”, WRP Kurumsal Web Sayfası, https://www.wrp.com.tr/calisma-izni/sss?section=yabancilara-yasak-olan-meslekler-hangileridir (Erişim Tarihi: 22.11.2021).
• YAĞMUR, Ahmet Serdar (2013), “Seçilen Ülkeler ve Ülkemizdeki Kayıt Dışı İstihdamın Karşılaştırılması ve Seçilen AB Üyesi Devletlerde Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Örnekleri”, Sosyal Güvence Dergisi, S.3, ss.1-19.
• 4050 sayılı 3941 sayılı 1994 Mali Yılı Bütçe Kanunu ile Bağlı (A) ve (B) İşaretli Cetvellerde Değişiklik Yapılmasına ve Bir Ek Madde Eklenmesine Dair Kanun (30.11.1994 tarih ve 22127 sayılı Resmi Gazete).
• 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (11.04.2013 tarih ve 28615 sayılı Resmi Gazete).
• 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (02.11.2011 tarih ve 28103 sayılı Resmi Gazete).
• 29656 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik (17.03.2016 tarihli Resmi Gazete).