Atık Mantar Kompostu/Substratının Kullanım Alanları - 1: Özellikleri ve Önemi

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 1, 49 - 60, 29.04.2016

Aysun Pekşen , Mustafa Yamaç

Öz

Mantar yetiştiriciliğinde üretim sonrasında ortaya çıkan materyale atık veya kullanılmış mantar kompostu/substratı (AMS) adı verilmektedir. Her geçen yıl artan mantar üretimi, hasattan sonra atık haline gelen kompost miktarında da artışa sebep olmaktadır. Yıllık açığa çıkan AMS miktarının Türkiye'de 170-250 bin ton iken, dünyada yaklaşık olarak 50 milyon ton olduğu hesaplanmaktadır. Açığa çıkan AMS  organik madde kaynağı, fide üretimi ve topraksız kültürde yetiştirme ortamı, farklı mantar türlerinin üretiminde kompost, mantar yetiştiriciliğinde örtü toprağı, hayvan yemi, vermikompost üretimi, biyoremediasyon, bitki hastalıkları için biyokontrol ajanı, enzim ve biyogaz üretimi gibi birçok alanda kullanılabilmesine rağmen yeterince değerlendirildiğini söylemek mümkün değildir. AMS içeriğinde kompost materyal atıklarının dışında yetiştirilen türe bağlı olarak örtü toprağı atıkları, mikroorganizmalar, mantar misel ve primordiyumu ile hücre dışına salınmış olan sindirim enzimleri bulunmaktadır. AMS’nin içeriği; üretilen mantar türü, kompost yapımında kullanılan materyal, kompostlama işlemi, taze veya olgunlaşmış olup olmaması ve örtü toprağı kullanılıp kullanılmamasına bağlı olarak değişebilmektedir. AMS’nin kullanım ve ekonomiye geri dönüşüm alternatiflerini irdeleyen bu yazı dizisinin ilkinde öncelikle AMS’nin önemi ile fiziksel ve kimyasal özellikleri konularına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anahtar kel meler: Atık mantar kompostu/substratı, Kompost b leş m , Atık mantar kompostunun değerlend r lmes

Kaynakça

• Ahlawat O.P., Sagar M.P., Management of spent mushroom substrate, National Research Centre for Mushroom (Indian Council of Agricultural Research) Chambaghat, Solan, 173-213, (2007).
• Anonymous, Use of spent mushroom compost.
• http://www.agf.gov.bc.ca/resmgmt/fppa/environ/mushroom/musho6.htm (2004).
• Anonymous, Alternative substrate ingredients and mushroom compost uses, Mushroom News, 58(8), 9, (2010).
• Anonymous, www.mushroomcompost.org (2013a).
• Anonymous, www.bordglas.ie (2013b).
• At la F., Farklı Her c um İzolatlarının En Uygun Yet şt rme Koşulları ve Ortamlarının Bel rlenmes ve Moleküler Karakter zasyonu, Ege Ün vers tes Fen B l mler Enst tüsü, Doktora Tez , 253 s., İzm r, (2015).
• Aydın M., Atık Mantar Kompostunun Bazı Toprak Özell kler le Şeker Pancarının Ver m ve Kal tes ne Etk ler , S.Ü. Fen B l mler Enst tüsü, Toprak Anab l m Dalı, Doktora Tez , Konya, (2009).
• Bae J.S., K m Y.I., Jung S.H., Oh Y.G., Kwak W.S., Evaluat on on feed-nutr t onal value of spent mushroom (Pleurotus osteratus, Pleurotus eryng , Flammul na velutupes) substrates as a roughage source for rum nants, J. An m. Sc . & Technol. (Kor.) 48(2) 237~246, (2006).
• Baran A., Çaycı G., İnal A., Farklı tarımsal atıkların bazı f z ksel ve k myasal özell kler , Pamukkale Ün vers tes Mühend sl k Fakültes Mühend sl k B l mler Derg s ,1(2-3), 169-172, (1995).
• B rben H., Atık Mantar Kompostunun Begonya (Begon a semperflorens) B tk s n n Gel ş m Üzer ne Etk s , Ankara Ün vers tes Fen B l mler Enst tüsü, Yüksek L sans Tez , s. 46, (1998).
• Chakravarty B., Trends n Mushroom Cult vat on and Breed ng, AJAE, 2(4), 102-109, (2011).
• Ch u S.W., Ch ng M.L., Fong K.L., Moore D., Spent oyster mushroom substrate performs better than many mushrooms mycel a n remov ng the b oc de pentachlorophenol, Mycol Res., 102, 1553-1562, (1998).
• Chong C., Rinker D.L., Bark- and peat-amended spent mushroom compost for container culture of shrubs, HortScience, 29(7), 781-784, (1994).
• Ciavatta C., Govi M., Sequi P., Characterization of organic matter in compost produced with municipal solid wastes: an Italian approach, Compost Science & Utilization, 1(1), 75-81, (1993).
• Çaycı G., Baran A., Bender D., The effects of peat and sand amended spent mushroom compost on growing of tomato, Tarım Bilimleri Dergisi, 44(1-2), 27-29, (1998).
• Ç çek N., Kütük C., Arıcı Y.K., B lg l B.C., Kr zantem (Chrysanthemum mor fol um)' n gel ş m parametreler üzer ne farklı atık mantar kompostu le hazırlanan değ ş k yet şt rme ortamlarının etk s , Tarım B l mler Araştırma Derg s , 5 (2), 68-75, (2012).
• Dadaylı G., Çay Artığı ile Hazırlanan Ortamlarda Parçalama ve Örtü Toprağı Serme İşleminin Pleurotus eryngii Mantarının Biyolojik Etkinlik ve Verimi Üzerine Etkileri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 83 s., Samsun, (2014).
• Dem rtaş I., Arı N., Arpacıoğlu A., Kaya H., Özkan CF., Değ ş k organ k kökenl gübreler n k myasal özell kler , Der m Derg s , 22(2), 47-52, (2005).
• Dem rtaş E.I., Arı N., Arpacıoğlu A.E., Özkan C.F., Kaya H., Mantar kompostu kullanımının örtüaltı domates yet şt r c l ğ nde b tk n n potasyum le beslenmes ve ver m üzer ne etk s , Tarımda Potasyumun Yer ve Önem , Çalıştay, 3-4 Ek m, 132-138, Esk şeh r, (2000).
• Dura S., Sakınç Z. Günay A., Kullanılmış mantar kompostunun f de yet şt r c l ğ nde kullanım olanakları üzer ne b r araştırma, Türk ye VI. Yemekl k Mantar Kongres B ld r ler , Ege Ün vers tes Bergama Meslek Yüksek Okulu 20-22 Eylül, Bergama, s. 79-82, (2000).
• Eren E., Pekşen A., Türk ye'de kültür mantarı üret m , sorunları ve çözüm yolları, 1. Ulusal M koloj Günler (1-4 Eylül 2014) Özet K tabı, s. 29, Erzurum, (2014).
• FAO, Food and Agriculture Organization of The United Nations, http://faostat3.fao.org/browse/Q/QC/E (Erişim tarihi: 09.06.2015), (2015).
• Gupta A., Raina P.K., Tikoo M.L., Comparative evaluation of compost depth and density in Polybag and wooden tray cultivation of white button mushroom, Mushroom Research, 13(1), 13-16, (2004).
• Guo M., Chorover J., Leachate migration from spent mushroom substrate through intact and repacked subsurface soil columns, Waste Management, 26, 133-140, (2006).
• Guo M., Chorover J., Rosario R., Fox R.H., Leachate chemistry of field weathered spent mushroom substrate, Journal of Environmental Quality, 30, 1699-1709, (2001).
• Holozlu A., Yıkanmış ve Yıkanmamış Atık Mantar Kompostunun Bazı Toprak Kal te Parametreler ne Etk s , Selçuk Ün vers tes Fen B l mler Enst tüsü. Yüksek L sans Tez , Konya, (2013).
• Ib ene A.A., Okerentugba P.O., Orj F.A., D ke E.N., Phys co-chem cal and culture-dependent m crob olog cal character zat on of spent Pleurotus composts from three d fferent agro-based wastes, Journal of Advances n B ology & B otechnology, 3(4), 173-183, (2015).
• Jordan SN., Mullen GJ., Murphy MC., Composition variability of spent mushroom compost in Ireland, Bioresour. Technol., 99, 411-418, (2008).
• Koutrots os G., Mountzour s K.C., Chatz pavl d s I., Zervak s G.I., B oconvers on of l gnocellulos c res dues by Agrocybe cyl ndracea and Pleurotus ostreatus mushroom fung – Assessment of the r effect on the f nal product and spent substrate propert es, Food Chem stry, 161, 127-135, (2014).
• Kurt Ş., Değişik tarımsal atıkların kayın mantarı (Pleurotus ostreatus, Pleurotus sajor-caju) yetiştiriciliğinde kullanım olanakları, Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, (2008).
• Kütük C., Çay atığı kompostu ve atık mantar kompostunun yet şt rme ortamı b leşen olarak süs b tk s yet şt r c l ğ nde kullanılması, MKÜ Z raat Fakültes Derg s , 5 (1-2), 75-86, (2000).
• Kwak W.S., Jung S.H., K m Y.I., Bro ler l tter supplementat on mproves storage and feed-nutr t onal value of sawdust- based spent mushroom substrate, B oresource Technology, 99, 2947–2955, (2008).
• Lau K.L., Tsang Y.Y., Ch u S.W., Use of spent mushroom compost to b oremed ate PAH-contam nated samples, Chemosphere, 52, 1539-1546, (2003).
• Lemaire F., Valeur agronomique du compost de champignonnieres, Compost Information, Anred, 5, 4-9, (1981).
• Lemaire F., Dartigues A., Riviere L.M., Properties of substrate made with spent mushroom compost, Acta Hort., 172, 13-29, (1985).
• Levanon D., Danai O., Chemical, physical and microbiological considerations in recycling spent mushroom compost, Compost Science and Utilization, 3(1), 72-79, (1995).
• Lohr V.I., Wan, S.H., Wol, J.D., Physical and chemical characteristics of fresh and aged spent mushroom compost, HortScience, 19, 681-683, (1984).
• Maher M.J., Magette W.L., Smyth S., Duggan J., Dodd V.A., Hennerty M.J., McCabe T., Managing Spent Mushroom Compost, Teagasc, Dublin, p 1-40, (2000).
• Pekşen A., Türkiye'de kültür mantarı yetiştiriciliği. Yemeklik Kültür Mantarı Çalıştayı (12-13 Mayıs 2014), 19-23, Antalya, (2014).
• Pekşen A., Yakupoğlu G., Yakupoğlu T., Gülser C., Öztürk E., Özdemir N., Changes in chemical compositions of substrates before and after Ganoderma lucidum cultivation, World Journal of Microbiology and Biotechnology, 27, 637-642, (2011).
• Phan C.W., Sabaratnam V., Potent al uses of spent mushroom substrate and ts assoc ated l gnocellulos c enzymes, Appl M crob ol B otechnol, 96, 863–873, (2012).
• Polat E., Onus, A.N. Dem r, H., Atık mantar kompostunun marul yet şt r c l ğ nde ver m ve kal teye etk s , Akden z Ün vers tes Z raat Fakültes Derg s , 17(2), 149-154, (2004).
• Polat E., Uzun H.İ., Topçuoğlu B., Önal K., Onus A.N., Karaca M., Effects of spent mushroom compost on qual ty and product v ty of cucumber (Cucum s sat vus L.) grown n greenhouses, African Journal of Biotechnology, 8(2), 176-180, (2009).
• Royse DJ., A global perspect ve on the h gh f ve: Agar cus, Pleurotus, Lent nula, Aur cular a & Flammul na. In: Manj t S ngh (Ed.) Proceed ngs of the 8th Internat onal Conference on Mushroom B ology and Mushroom Products, Pages 1-6, New Delh , Ind a, (2014).
• Semple K.T., Reid B.J., Fermor T.R., Impact of composting strategies of the treatment of soils contaminated with organic pollutants: A review, Environmental Pollution, 112, 269-283, (2001).
• Silva S.O., Costa S.M.G., Clemente E., Chemical composition of Pleurotus pulmonarius (Fr.) Quél., substrates and residue after cultivation, Brazilian Archives of Biology and Technology, 45 (4), 531- 535, (2002).
• Söchtig H., Grabbe K., The production and utilization of organic-mineral fertilizer from spent mushroom compost, Science and Cultivation of Edible Fungi, 2, 907-915, (1995).
• Stewart D.P.C., Cameron K.C., Cornforth I.S., Main B.E., Release of sulphate sulphur, potassium, calcium and magnesium from spent mushroom compost under field conditions, Biology and Fertility of Soils, 31(2), 128- 133, (2000).
• Szmidt R.A.K., Conway P.A., Leaching of recomposted spent mushroom substrates (SMS), Science and Cultivation of Edible Fungi, 2, 901-905, (1995).
• Şanlı SK, Farklı Tarımsal Artıkların Pleurotus eryngii Mantar Üretiminde Kullanım Olanakları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 79 s., Samsun, (2014).
• Tüzel Y., Ellez R.Z., Boztok K., Atık kompostun kullanım olanakları, Türk ye 4. Yemekl k Mantar Kongres , Yalova, C lt II, 1- 10, (1992).
• Wever G., Van Der Burg A.M.M., Surtsma G., Potential of adapted mushroom compost as a growing medium in horticulture, Acta Horticulturae, 697, 171-177, (2005).
• Williams B.C., McMullan J.T., McCahey S., An initial assessment of spent mushroom compost as a potential energy feedstock, Bioresource Technology, 79, 227-230, (2001).
• Wuest P.J., Fahy H.K., Spent mushroom compost, Traits and uses. Mushroom News, 39(12), 9-15, (1991).