HZ. MUHAMMED’İN NÜBÜVVETİNİN İSPATI BAĞLAMINDA ZEMAHŞERÎ’NİN İ’CÂZÜ’L-KUR’ÂN ANLAYIŞI

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 701 - 727, 30.12.2021

Selçuk Gezgin

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.991616

Öz

Mûcize, peygamberlik iddiasında bulunan zatın elinde davasında doğru olduğunu kanıtlamak üzere Allah’ın izniyle gösterdiği harikulâde olaydır. Peygamberlerin gösterdikleri mûcizeler yaşadıkları dönemin öne çıkan özellikleri ile yakından ilgilidir. Hz. Muhammed’in nübüvvetinin en önemli kanıtı olan Kur’ân da Arapların uzman olduğu ve övündükleri belegat ve fesahat alanlarında meydan okuyan bir kitaptır. Bu meydan okuma karşında Araplar aciz kalmış; böylece Hz. Muhammed’in Allah’ın peygamberi olduğu ortaya çıkmıştır. Bu husus üzerinde kelâmcıların herhangi bir ihtilafı yoktur. Ancak Kur’ân’ın Arapları hangi özellikleriyle aciz bıraktığı konusu ulema tarafından tartışılmıştır. İlahî hitabın mûcize olması kadar onun hangi özelliklerinden/yönlerinden dolayı mûcize olduğu konusu da son derece önemlidir. Zira Kur’ân evrensel bir mûcize olduğundan asr-ı saadette olduğu gibi günümüzde de bu mûcizeviliğini korumaktadır. Dolayısıyla Kur’ân, geçmişte olduğu gibi içinde bulunduğumuz dönemde de Hz. Peygamber’in nübüvvetinin ispatı konusunda kilit öneme sahiptir. Buradan hareketle bu çalışmada daha çok dilci yönüyle tanınan Zemahşerî’nin meşhur tefsiri olan Keşşâf ve kelâma dair yazdığı el-Minhâc fî usûli’d-dîn adlı eserleri esas alınarak Kur’ân’ın mûcizevi yönleri ve Allah Resûlünün nübüvvetini nasıl ispatladığı incelenmeye çalışılmıştır. Müellif, İslam düşüncesine kelâmcığı ve tefsirciliğinin yanında daha ziyade dilci yönüyle damga vurmuştur. Bu da Kur’ân’ın öncelikli olarak dil ve edebiyat açısından mûcize kabul edilmesi sebebiyle düşüncelerini son derece önemli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mûcize, Peygamberlik, Kur’ân, Hz. Muhammed

Kaynakça

• Ahatlı, Erdinç. Peygamberlik ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Altun, Hilmi Kemal. Zemahşerî’nin Kelâmî Görüşleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Arpa, Abdulmuttalip. “Fahreddin er-Razi’nin İ’câzu’l-Kur’ân Anlayışı”. The Journal of Academic Social Science Studies 6/8 (2013), 781-800.
• Arpa, Enver. İ’câzü’l-Kur'ân Konusuna Farklı Bir Yaklaşım. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 63/1 (2002), 81-107.
• Bulut, Ali. Belegat Meâni-Beyân-Bedi’. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Dördüncü Baskı, 2015.
• Bulut, Halil İbrahim. “Kemal Paşazâde ve fî Hakîkati’l-Mu’cize Adlı Risâlesinin Tahlil ve Değerlendirmesi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2002), 187-207.
• Cüveynî, İmamu’l-Harameyn el-. Kitâbu’l-İrşâd. çev. Adnan Bülent Baloğlu vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Üçüncü Baskı, 2016.
• Erdoğan, İbrahim Halil. Câhız’a Göre Nübüvvet ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Eren, Cüneyt. “Kur’ân-ı Kerim’in İ’câz Çeşitleri”. Diyanet İlmi Dergi Kur’ân Özel Sayısı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2012, 381-397.
• Halil b. Ahmed. Kitabu’l-Ayn. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dar-u Sadır, 1956.
• Kâdî Abdulcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât. Tesbîtu delâili’n-nübüvve. çev. M. Şerif Eroğlu, Ömer Aydın. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2017.
• Karadeniz, Osman. İlim ve Din Açısından Mu’cize. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Konaklı, Numan. “İ’cazu’l-Kur’ân Fikri: Mahiyet, Tarihi Süreç ve Literatür”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/2 (2012), 251-290.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd el-. Kîtâbu’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, Beşinci Baskı, 2013.
• Müslim, Mustafa. Mebahis fi i’câzi’l-Kur’ân. Riyad: Dâru’l-Muslime, 1996.
• Özdemir, Metin. Mu’tezile’nin Kur’ân Müdafası. Ankara: Fecr Yayınları, 2011.
• Sâbûnî, Nureddîn es-. el-Bidâye fi usûlu’d-dîn. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Baskı, 2005.
• Şeyhûn, Mahmud es-Seyyid. el-İ’câz fî nazmi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetu’l-Kuliyyati’l-Ezheriyye, 1978.
• Topaloğlu, Bekir, Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 4. Baskı, 2015.
• Yağmur, Oğuzhan Şemseddin. Zemahşerî’nin Kur’ân’ı Yorumlama Yöntemi. Ankara: Araştırma Yayınları, Birinci Basım, 2020.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İcâzu’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 2/403-406. İstanbul, TDV Yayınları, 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Sarfe”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 36/140-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Zebîdî, Muhammed Murteza ez-. Tâcu’l-arûs. 16 Cilt. Kuveyt: 1975.
• Zemahşerî, Carullah Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf an hakâik gavâmizi't-tenzîl ve ’uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi't-te’vîl. çev. Murat Sülün vd. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Zemahşerî, Carullah Mahmûd b. Ömer ez-. İ’câzu sûreti’l-Kevser. thk. Hâmid el-Haffaf. Beyrut: Dâru’l-Belâga, 1991.
• Zemahşerî, Carullah Mahmûd b. Ömer ez-. Kitâbu’l-Minhâc fî usûlü’d-dîn. thk. Sabine Shmidtke. Beyrut: Dâru’l-Arabiyyetu li’l-Ulûm, 2007.