Ebussuud Efendi’nin Görüşleri ve Osmanlı Toprak-Vergi Rejimi Hakkında Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 8, 23 - 32, 31.12.2024

Muhammed Emin Gürsoy

https://doi.org/10.58686/marufiktisat.1577564

Öz

Bu çalışma, Ebussuud Efendi’nin fetvaları bağlamında Osmanlı toprak rejimi üzerine ekonomi-politik bir incelemedir. Osmanlı toprak rejiminin Ebussuud’un fetvalarının bir eseri mi olduğu yoksa Ebussuud’un fetvalarının Osmanlı sisteminin fıkhi zeminini oluşturmaktan ibaret mi olduğu kesin olmamakla birlikte, makalenin amacı arka planda yer alan iktisadi zihniyeti çözümlemektir. Bu çerçevede öncelikle klasik Hanefi fıkıh literatürüne ve toprak tartışmalarına iktisat tarihi bağlamında bakılmıştır akabinde Ebussuud’un fetvaları ve Osmanlı toprak rejimi aktarılmıştır. Söz konusu iktisadi zihniyeti doğrudan anlayabilmek için herhangi bir kaynak metin bulunmadığından tarihsel uygulamalardan ve Ebussuud’un görüşlerinden yola çıkılarak ekonomi-politik yorum yapılmaya çalışılmıştır. Son olarak, Ebussuud’un ve Osmanlı sisteminin İslam iktisadı içerisindeki yeri belirlenmeye ve bugünün dünyasında karşılık gelebileceği durumlar ve iktisaden taşıdığı muhtemel anlamlar değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ebussuud Efendi, fetva, Osmanlı ekonomisi, toprak-vergi rejimi, haraci arazi, miri arazi, devlet müdahalesi, mülkiyet ilişkileri, toplumsal sınıflar

Kaynakça

• Akdağ, M. (1945). Timar Rejiminin Bozuluşu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 3(4), 419-431.
• Akgündüz, A. (1992). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri: Cilt 4. Fey Vakfı Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (2000). İcare. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 21, ss. 379-388). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Barkan, Ö.L. (1943). 15. ve 16. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî ve Ekonominin Hukukî ve Mali Esasları: Cilt 1, Kanunlar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü.
• Barkan, Ö.L. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi: Toplu Eserler 1. Gözlem Yayınları.
• Burak, G. (2015). The Second Formation of Islamic Law: The Hanafi School in the Early Modern Ottoman Empire. Cambridge University Press.
• Düzenli, P. (2012). Şeyhülislam Ebussuud Efendi ve Fetvaları. OSAV.
• Gün, D. (1996). Kanunname-i Sultaniyye (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İltaş, D. (2010). Tahavi. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (Cilt 39, ss. 385-388). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Imber, C. (1997). Ebu’s-suud: The Islamic Legal Tradition. Edinburgh University Press.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi: Cilt I. Eren Yayıncılık.
• İnalcık, H. (1998). Essays in Ottoman History. Eren Yayıncılık.
• Johansen B. (1988). The Islamic Law on Land Tax and Rent The Peasants’ Loss of Property Rights as Interpreted in the Hanafite Legal Literature of the Mamluk and Ottoman Periods. Croom Helm.
• Kallek, C. (2015). İslam İktisat Düşüncesi Tarihi: Harac ve Emval Kitapları. Klasik.
• Kolovos, E. (2007). Beyond ‘Classical’ Ottoman Defterology: A Preliminary Assessment of The Tahrir Registers of 1670-71
• Concerning Crete and The Aegean Islands. İçinde E. Kolovos, P. Kotzageorgis, S. Laiou, M. Sariyannis (Ed.), The Ottoman Empire, The Balkans, The Greek Lands: Toward A Social and Economic History (ss. 201-235). Isis Press.
• Mundy, M., Smith, R.S. (2007). Governing Property, Making The Modern State: Law, Administration and Production in Ottoman Syria. I.B.Tauris.
• Özcan, T. (1997). Kanuni Dönemi Üsküdar Para Vakıfları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, T. (1999). Sofyalı Bâlî Efendi’nin Para Vakıflarıyla İlgili Mektupları. İslam Araştırmaları Dergisi, (3), 125-155.
• Özel, A. (2001). Kadihan. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (Cilt 21, ss. 121-123). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2005). Seçici Kurumsal Değişim ve Osmanlı’nın Uzun Ömürlülüğü. Toplumsal Tarih Dergisi, 134, 34-41.
• Punar, B. (2015). Kanun and Sharia: Ottoman Land Law In Şeyhülislam Fatwas from Kanunname of Budin to The Kanunname-i Cedid. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). School of Social Sciences of İstanbul Şehir University.
• Sahillioğlu, H. (1975). Bursa Kadı Sicillerinde İç ve Dış Ödemeler Aracı Olarak “Kitabu’l-Kadı” ve “Süfteceler”. Türkiye İktisat Tarihi Semineri (ss.103-142). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.