SÖZLEŞMENİN UYARLANMASINDA SONRADAN DEĞİŞEN ŞARTLAR VE ÖNGÖRÜLEMEZLİK İLKESİ

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 3, 1569 - 1593, 16.12.2016

Ümmühan Kaya

Öz

 Sözleşmeler hukukuna hâkim olan en önemli ilkelerden biri ahde vefa ilkesidir. Bu ilkeye göre sözleşmenin tarafları her durumda sözleşmeye riayet etmeli, ona sadık kalmalıdır. Bu ilkenin sınırını ise sözleşmenin değişen şartlara uyarlanması oluşturur. Sözleşmenin kurulduğu andaki şartlar sonradan esaslı olarak değişirse taraflar sözleşmenin uyarlanmasını talep edebilirler. Uyarlamanın söz konusu olabilmesi için en önemli şartlardan bir diğeri de bu değişikliğin öngörülemez olmasıdır. Sözleşmenin uyarlanması taraflar arasındaki sözleşme ilişkisinin olabildiğince ayakta tutulması esasına dayanır. 

Anahtar Kelimeler

Sözleşmenin Uyarlanması, Öngörülemezlik İlkesi, Değişen Şartlar, Clausula Rebus Sic Stantibus, Ahde Vefa İlkesi

Kaynakça

• AKMAN, Sermet; ‘‘Karşılaştırmalı olarak Alman ve İsviçre-Türk Hukuklarında Yüksek Oranlı Enflasyonun Para Borçlarına Etkisi ve Bu Konudaki Yargısal Kararlar’’, İBD, C. 63, S.10-12, 1989, s. 624-636.
• AKYOL, Şener; Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı, 2. Baskı, İstanbul 2006.
• ARAT, Ayşe; Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması, Ankara 2006.
• ATABEK, Reşat; ‘‘ Uzun Süreli Sözleşmelerde Yeni Durumlara Uyum’’, BATİDER, C. XII, S. 4, 1984, s. 87-103.
• BAYGIN, Cem; Yabancı Para Üzerinden Borçlanmalar ve Hukuki Sonuçları, İstanbul 1997.
• BAYSAL, Başak; Sözleşmenin Uyarlanması, İstanbul 2009.
• BISCHOFF, Jacques; Vertagsrisiko und Clausula Rebus Sic Stantibus, Zürich 1983.
• BURCUOĞLU, Haluk; Hukukta Beklenmeyen Hal ve Uyarlama, İstanbul 1995.
• BUZ, Vedat; ‘‘Gabin Halinde Edimler Arasındaki Aşırı Oransızlığın Giderilerek Sözleşmenin Ayakta Tutulması’’, BATİDER, C. XIX, S. 4, 1998, s. 53-82.
• CASHIN-RITAINE, Eleanor; ‘‘Emprevizyon, Hardship ve İşlem Temelinin Çökmesi: Pacta Sunt Servanda ve Alman-Fransız Hukuki İlişkilerinde Sözleşmelerin Uyarlanmasına Giden Yollar’’, Çev. Başak Baysal, İÜHFM, C. 63, S.1-2, 2005, s. 321-342.
• DOĞANAY, İsmail; ‘‘Sözleşme Yapıldıktan Sonra Devalüasyon Sebebiyle Para Değerinde Meydana Gelen Büyük Değişiklikler, Akdin Yerine Getirilmesine Mani Olur mu?’’, Yargıtay Dergisi, C. I, S. 4, 1975, s. 23-46.
• DURAL, Mustafa; Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık (BK 117), İstanbul 1976.
• EREN, Fikret; 6098 Sayılı Borçlar Kanununa Göre Hazırlanmış Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 18. Baskı, Ankara 2015.
• ERMAN, Hasan; İstisna Sözleşmesinde Beklenilmeyen Haller (BK. 365/2), İstanbul 1979.
• ERZURUMLUOĞLU, Erzan; Türk-İsviçre Borçlar Hukuku Sistemine Göre Borçluya Yüklenemeyen Nedenlerden Dolayı Edimin Yerine Getirilememesi, Ankara 1970.
• FEYZİOĞLU, Feyzi Necmeddin; Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. II, 2. Baskı, İstanbul 1977.
• FIKENTSCHER, Wolfgang; Die Geschäftsgrundlage als Frage des Vertragsrisikos, München 1971.
• GÖRK, Stefan; Deutsche Einheit und Wegfall der Geschäftsgrundlage, München 1995.
• GÖZÜBÜYÜK, Abdullah Pulat; Hukuki Mesuliyet Bakımından Mücbir Sebepler ve Beklenmeyen Haller, Ankara 1977.
• GÜLEKLİ, Yeşim; ‘‘Aşırı İfa Güçlüğü ve Alacaklının Tasavvurunun Boşa Çıkması Halinde İşlem Temelinin Çökmesi Öğretisi’’, İÜMHAD, C. 15, S. 18, 1989-1990, s. 43-69.
• GÜRSOY, Kemal Tahir; Hususi Hukukda Clausula Rebus Sic Stantibus (Emprevizyon Nazariyesi), Ankara 1950.
• HAUSHEER, Heinz; AEBI-MÜLLER, Regina E.; Berner Kommentar, Band: I/1, Einleitung. Art. 1-9 ZGB, Bern 2012.
• HONSELL, Heinrich; VOGT, Nedim Peter; WIEGAND, Wolfgang; Basler Kommentar-Obligationenrecht I: Art. 1-529 OR, 5. Aufl., Basel 2011.
• İMRE, Zahit; ‘‘Türk Medeni Hukukuna Göre Hakimin İktisadi Meseleler Karşısında Durumu’’, K. Fikret Arık’a Armağan, Ankara 1973, s. 153-194.
• KAPLAN, İbrahim; Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, 2. Baskı, Ankara 2007.
• KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip; ‘‘İşlem Temelinin Çökmüş Sayılabilmesi İçin Sosyal Felaket Olarak Nitelenebilecek Olağanüstü Bir Olayın Gerçekleşmesi Şart Mıdır?’’, M. Kemal OĞUZMAN’ın Anısına Armağan, İstanbul 2000, s. 503-514.
• KRAMER, Ernst A.; BRUNO, Schmidlin; Berner Kommentar: Allgemeine Einleitung in das schweizerische Obligationenrecht und Kommentar zu Art. 1-18 OR, Band VI/1/1, Bern 1986.
• KRÜGER, Wolfgang; Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch: Band 2-Schuldrecht Allgemeiner Teil §§ 241-432, 6. Aufl., München 2012.
• LARENZ, Karl; Geschäftsgrundlage und Vertragserfüllung, 3. Aufl., München und Berlin 1963.
• LEMBKE, Gerd; Vorhersehbarkeit und Geschäftsgrundlage: Eine Untersuchung über die Bedeutung der Vorhersehbarkeit und der Erkennbarkeit für den Rechtsbehelf des Fehlens oder Wegfalls der Geschäftsgrundlage, Duisburg 1991.
• OFTİNGER, Karl; ‘‘ Cari Akitlerin Temellerinde Buhran İcabı Tahavvül ( Clausula Rebus Sic Stantibus Hakkında)’’, Çev. Bülent Davran, İÜHFDM, C. 8, S. 3-4, 1942, s. 598-622.
• OERTMANN, Paul; Die Geschäftsgrundlage, Leipzig 1921.
• OĞUZMAN, Kemal; ÖZ, Turgut; Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 12. Baskı, C. I, İstanbul 2014.
• RÖSLER, Hannes; “Alman ve Uluslararası Sözleşme Hukukunda Değişen ve Öngörülemeyen Koşullar”, Çev. Tülay AYDIN-ÜNVER, İÜHFM, C. 66, S.1, 2008, s. 353-364.
• SARIAL, Enis; ‘‘Beklenmeyen Halin Sözleşmeye Etkisi I’’, Yargı Dergisi, Mart 1980, s. 24-28.
• SARIAL, Enis; ‘‘Beklenmeyen Halin Sözleşmeye Etkisi II’’, Yargı Dergisi, Nisan 1980, s. 24-30.
• SCHWARZ, Andreas B.; ‘‘Harbin Hususi Akitler Üzerindeki Tesiri’’, Çev. Hikmet Belbez, Adliye Dergisi, S. 2, 1944, s. 186-202.
• SELİÇİ, Özer; Borçlar Kanununa Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, İstanbul 1976. (Sürekli Borç)
• SELİÇİ, Özer; ‘‘Özel Hukukta Mücbir Sebep Kavramı ve Uygulanış Tarzı’’, Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelişmeler III. Sempozyumu, Ankara 1979, s. 61-69.
• SEROZAN, Rona; ‘‘Karşılıklı Sözleşmelerde Baştan Dayatılmış veya Sonradan Oluşmuş Edimler Arası Dengesizliğin Uyarlama Yoluyla Düzeltilmesi’’, M. Kemal OĞUZMAN’ın Anısına Armağan, İstanbul 2000, s. 1013-1030. (Edimler Arası Dengesizlik)
• SEROZAN, Rona; Sözleşmeden Dönme, İstanbul 1975. (Dönme)
• SEROZAN, Rona; Borçlar Hukuku Genel Bölüm: İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, C. III, İstanbul 2009. (İfa Engelleri)
• TANDOĞAN, Haluk; Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. II, 5. Baskı, İstanbul 2010.
• T.C. ADALET BAKANLIĞI; Türk Borçlar Kanunu Tasarısı Hakkında Gelen Görüşler (15 Şubat-10 Haziran 2005), Ankara 2005. TEICHMANN, Arndt (Bearbeitet von GSELL, Beate/GRÖSCHLER, Peter); Bürgerliches Gesetzbuch Schuldrecht Band 5/1a: § 311, 311a-c, 313, 314, 13. Aufl., Stuttgart 2014.
• TEKİNAY, Selahattin Sulhi; AKMAN, Sermet; BURCUOĞLU, Haluk; ALTOP, Atilla; Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Baskı, İstanbul 1993.
• TEZCAN, Mehmet; Clausula Rebus Sic Stantibus İlkesi ve Sözleşmenin Değişen Koşullara Uyarlanması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2004.
• THILO, Emile; ‘‘Laesio Enormis ve Clausula Rebus Sic Stantibus ile Bir Para Borcunda Mücbir Sebep Hakkında Not’’, Çev. Bülent N. Esen, İÜHFDM, C. 1, S. 3, 1935, s. 344-351.
• TOPUZ, Seçkin; Türk-İsviçre ve Alman Borçlar Hukukunda Denge Bozulması ve İfa Güçlüğü Durumlarında Sözleşmeye Müdahale, Ankara 2009.
• TUNÇOMAĞ, Kenan; ‘‘Alman Hukukunda Borcun İfasında Aşırı Güçlük (Muamelenin Temeli) ile İlgili Objektif Görüşler’’, İÜHFM, C. 32, S. 2-4, 1966, s. 884-905. (Aşır ıGüçlük)
• TUNÇOMAĞ, Kenan; ‘‘Borcun İfasında Aşırı Güçlük ve Alman Yargıtayı’’, İÜMHAD, C.I, S. 1, 1967, s. 87-108. (Alman Yargıtayı)
• von TUHR, Andreas; Borçlar Hukukunun Umumî Kısmı, Çev. Cevat Edege, C. II, İstanbul 1953.
• BeckOnline
• Hukuk Türk
• Swisslex