1982 Anayasası Kapsamında Çevre Hakkının Karşılaştırmalı Kısa Bir Tahlili

Yıl 2018, Cilt: 24 Sayı: 2, 633 - 659, 27.12.2018

Ümit Güveyi

https://doi.org/10.33433/maruhad.502927

Cited By: 5

Öz

Çevresel sorunların üzücü bir şekilde hissedildiği günümüzde, bilimin neredeyse her alanında çevre ile ilgili

çalışmalara rastlamak mümkün hale gelmiştir. Bu durum, hukuk bakımından da geçerlidir. Güncel bir sorun

olan çevrenin korunması diğer tüm bilim alanlarını ilgilendirdiği ölçüde hukuk bilimini de ilgilendirmektedir.

Gelinen aşamada genel olarak kabul edildiği üzere, çevre sorunları sadece sınırlı bir kesime değil tüm

insanlara ve hatta gelecek kuşaklara dahi sirayet eden son derece kritik bir meseledir. Bu kritik konuda

hukuk biliminden beklenen en basit ve makul çıktı ise özetle, çevrenin korunmasına fayda sağlayabilecek bir

dizi hukuk kuralıdır. Normlar piramidinin en üstünde yer alan kuralları içeriğinde barındıran anayasa ise

bu sonuca ulaşılabilmesi adına öncü ve önemli bir role sahip bulunmaktadır. Bu kısa çalışma kapsamında,

anayasaların çevrenin korunması bakımından taşıdığı önem ve çevrenin korunması hedefinde izlenmesi

gereken anayasal yöntem üzerinde durulmaktadır. Bu meyanda 1982 Anayasası kapsamında çevre hakkının

durumu, elden geldiği ölçüde karşılaştırmalı olarak değerlendirilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çevrenin korunması, çevreci anayasacılık, çevre hakkı, sağlıklı bir çevre hakkı

Kaynakça

• Aarhus Convention, UNECE Resmi İnternet Sitesi, https://www.unece.org/fileadmin/DAM/env/pp/ documents/cep43e.pdf, (E.T. 08.11.2018).
• Abdulhakimoğulları, Erdal / Sezer, Özcan / Akpınar, Mahmut, “Küresel, Ulusal ve Yerel Düzeyde Bir İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkının Gelişimi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 14, Yıl: 2011/2, s. 61-88.
• Anayasa Mahkemesi, 22.05.2014 tarihli E. 2013/65 ve K. 2014/93 sayılı Karar, R.G. Tarih: 24.06.2015 R.G. Sayı: 294396, Anayasa Mahkemesi Kararlar Bilgi Bankası, http://kararlar yeni. anayas a.gov. tr/Karar/Content/1b1212b7-997d-42c5-9695- f47a8902fb8d?higllightText=sa%C4%9Fl%C4%B1kl%C4%B1%20ve%20dengeli%20bir%20 %C3%A7evrede%20ya%C5%9Fama&excludeGerekce=True&wordsOnly=False, (E.T. 10.11.2018).
• Anayasa Mahkemesi, 03.07.2014 tarihli E. 2013/89 ve K. 2014/116 sayılı Karar, R.G. Tarih: 04.07/2015 R.G. Sayı: 29406, Anayasa Mahkemesi Kararlar Bilgi Bankası, http://kararlar yeni. anayas a . gov. t r/Karar/Content/0d2ec f fb-a372-49f3-b9a0- c882f605e216?higllightText=sa%C4%9Fl%C4%B1kl%C4%B1%20ve%20dengeli%20bir%20 %C3%A7evrede%20ya%C5%9Fama&excludeGerekce=True&wordsOnly=False, (E.T. 10.11.2018).
• Anayurt, Ömer, “Hakların Bütünlüğü Açısından İnsan Hakları Sınıflandırmalarının Değerlendirilmesi”, Türkiye’de İnsan Hakları, TODAİE Yayınları, 2000, Ankara.
• BBC News Türkçe, “Yunanistan’da Yangınlar Neden Çıktı?”, BBC Resmi İnternet Sitesi, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-44952721, (E.T. 08.08.2008).
• Bilir, Faruk ve Hamdemir, Berkan, “Çevre Hakkı ve Uygulaması”, International Conference on Eurasian Economies 2011, Manas University Press, Bişkek, 2011, s. 143-149.
• Bhutan Anayasası 2008, Constitute, https://www.constituteproject.org/constitution/ Bhutan_2008?lang=en, (E.T. 10.11.2018).
• BM Genel Kurulu, 11 Aralık 1987 Tarih ve A/Res/42/186 Sayılı Karar, BM Resmi İnternet Sitesi, http://www.un.org/documents/ga/res/42/ares42-186.htm, (E.T. 03.07.2018).
• BM Genel Kurulu, 25 Eylül 2015 Tarih ve A/Res/70/1 Sayılı Kararı, BM Resmi İnternet Sitesi, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/70/1&Lang=E, (E.T. 03.07.2018).
• BM, “Report of the United Nations Conference on the Human Environment”, Stockholm 5-46 June 1972,
• BM Resmi İnternet Sitesi, http://www.un-documents.net/aconf48-14r1.pdf, (E.T. 14.08.2018).
• BM, “Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future”, BM Resmi İnternet Sitesi, https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5987ourcommon-future.pdf, (E.T. 03.07.2018).
• BM, “Sustainable Development Goals Knowledge Platform”, BM Resmi İnternet Sitesi, https://sustainabledevelopment.un.org/topics/sustainabledevelopmentgoals, (E.T. 03.07.2018).
• BM, “UN Sustainable Development Summit 2015”, BM Resmi İnternet Sitesi, https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/summit, (E.T. 03.07.2018).
• Boyd, David R. “Paper 4: The Status of Constitutional Protection for the Environment in Other Nations”, David Suzuki Foundation Resmi Web Sitesi, https://davidsuzuki.org/wp-content/uploads/2013/11/status-constitutional-protection-environment-other-nations-SUMMARY.pdf, (E.T. 13.07.2018), (The Status).
• Boyd, David R. “The Constitutional Right to a Healty Environment”, Environment Science and Policy for Sustainable Development, July-August 2012, (The Constitutional Right), s. 3-15.
• Chang, Hannah, “A ‘Legally Binding’ Climate Agreement: What Does it Mean? Why Does it Matter?”, 23 Şubat 2010, State of the Planet Earth Institute Columbia University Resmi İnternet Sitesi, https://blogs.ei.columbia.edu/2010/02/23/a-%E2%80%9Clegally-binding%E2%80%9D-climateagreement-what-does-it-mean-why-does-it-matter/, (E.T. 09.11.2018).
• Chichilnisky, Graeiela, “Sustainable Development and North-South Trade”, Protection of Global Biodiversty: Converging Strategies, Ed. Lakshinan D. Guruswamy and Jeffrey A. McNeely, Duke University Press, Durham and London, 1998.
• Collins, Lynda, “Are We There Yet? The Right to Environment in International and European Law”, McGill International Journal of Sustainable Development Law and Policy / Revue internationale de droit et politique du développement durable de McGill, Vol. 3, No. 2 (2007), s. 119-153.
• Constitution of Bolivia, CCP Resmi İnternet Sitesi: Constitute, https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009?lang=en, (E.T. 08.08.2018).
• Constitution of the Republic of Ecuador, Georgetown University Political Database of Americas, http://pdba.georgetown.edu/Constitutions/Ecuador/english08.html, (E.T. 08.08.2018).
• Cullet, Philippe, “Definition of an Environmental Right in a Human Rights Context”, Netherlands Quarterly of Human Rights, Volume: 13, Issue: 1, Year: 1995, pp. 25 – 40, https://doi.org/10.1177/016934419501300103, (E.T. 14.08.2018).
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, İnsan Hakları Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• Gemalmaz, Mehmet Semih, “Bir İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı ve Türk Düzenlemesi”, Ord. Prof. Sulhi Dönmezer’e Armağan, İstanbul Üniversitesi Hukuku Fakültesi Mecmuası, Cilt: 52, Sayı: 1-4, Yıl: 1986-1987, s. 233-278.
• Gözler, Kemal, İnsan Hakları Hukuku, Ekin Kitabevi, Bursa, 2017, (İnsan Hakları).
• Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 21’inci Baskı, Ekin Yayıncılık, Bursa, 2017, (Anayasa).
• Güneş, Ahmet M. “Aarhus Sözleşmesi Üzerine Bir İnceleme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, Yıl: 2010, s. 299-333.
• Hamamcı, Can, “Çevre Hakkı Üzerine Düşünceler”, TODAİE İnsan Hakları Yıllığı, Sayı: 5-6/1, Yıl: 1984, s. 171-180.
• Hamamcı, Can ve Keleş, Ruşen, Çevre Bilim, İmge Kitabevi, Ankara, 1993, s. 19-21.
• Handl, Günter, “Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment (Stockholm Declaration), 1972 and the Rio Declaration on Environmental and Development, 1992”, United Nations Audiovisual Library of International Law, http://legal.un.org/avl/pdf/ha/dunche/dunche_e.pdf, s. 1-5, (E.T. 02.07.2018).
• Hayward, Tim, Constitutional Environmental Rights, Oxford University Press, New York, 2005.
• Hynes, H. Patricia, The Recuring Silent Sipring, Pergamon Press, New York, 1989.
• Jeffords, Christopher, “Constitutional Environmental Human Rights: A Descriptive Analysis of 142 National Constitutions”, The Human Rights Institute University of Connecticut, Working Paper 16, 2011.
• Kaboğlu, İbrahim Ö. Çevre Hakkı, İletişim Yayınları, (Çevre Hakkı).
• Kaboğlu, İbrahim Ö. “Çevre Hakkı Üzerine (Bir Danıştay Kararının Düşündürdükleri)”, İnsan Hakları Yıllığı, TODAİ, Sayı: 10-11, Yıl: 1989, s. 107-137, (Çevre).
• Kaboğlu, İbrahim Ö. Özgürlükler Hukuku I: İnsan Hakları Genel Kuramına Giriş, 7’nci Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2013, (Özgürlükler Hukuku).
• Kalabalık, Halil, İnsan Hakları Hukukuna Giriş, 3’üncü Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2013.
• Kapani, Münci, Kamu Hürriyetleri, 7’nci Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 1993.
• Kortenkamp Katherine V. ve Colleen F. Moore, “Ecocentrism And Anthropocentrism: Moral Reasoning About Ecological Commons Dilemmas”, Journal of Environmental Psychology, Volume: 21, Issue: 3, Year: 2001, pp. 261-272.
• Kuzu, Burhan, “Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevrede Yaşama Hakkının Gelişim Süreci”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt: 20, Yıl: 1996, s. 143-452.
• Marrani, David, “Reinforcing Environmental Rights:The French Charter for the Environment”, Revista Europea de Derechos Fundamentales, Cilt: 25, Yıl: 2015, s. 383-400.
• May, James R. ve Daly, Erin, Global Environmental Constitutionalism, Cambridge University Press, Cambridge, 2015.
• McNeill, Desmond, “The Concept of Sustainable Development”, Global Sustainable Development in the 21st Century, Ed. Keekok Lee and Desmond McNeill, Edinburg University Press, Edinburg, 2000, s. 10-30.
• Mengi, Ayşegül ve Turan, Menaf, “Türkiye’de Çevre Hakkının Gerçekleşmesi: Hidroelektrik Santraller Örneğinde”, Yeni Kuşak İnsan Hakları, Ed: Kıvılcım Akkoyunlu Ertan), TODAİE Yayınları, Ankara, 2013, s. 81-109.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Gözden eçirilmiş 7’nci Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2002.
• Özdek, Yasemin, Bir İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı, TODAİE, Ankara, 1993.
• Pevato, Paula M. “A Right to Environment in International Law: Current Status and Future Outlook”, Review of European Community and International Environmental Law, Volume: 8, Issue: 3, Year: 1999, s. 309-321.
• Pring, George (Rock) ve Pring, Catherine (Kitty), Greening Justice Creating and Improving Environmental Courts and Tribunals, The Access Initiative, Washington, 2009.
• Rachel Carson Resmi İnternet Sitesi, www.rachelcarson.org, (E.T. 27.06.2018).
• Seers, Dudley, The Meaning of Development, Institute of Development Studies, Communication Series No. 44, Brighton, 1969.
• Semiz, Yasemin, “Anayasa Mahkemesi’nin Çevre Hakkı Perspektifi”, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 4/2, Yıl: 2014, s. 1-46.
• Soysal, Mümtaz, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gözden Geçirilmiş 7’nci Bası, Gerçek Yayınevi, Ankara, 1987.
• Şirin, Tolga, “Gelecek Kuşaklardan Doğanın Haklarına: Bolivya ve Ekvador Anayasaları”, II. Çevre ve Kent Hukuku Kurultayı, Ankara, 2014, s. 53-71.
• Tanör, Bülent ve Yüzbaşıoğlu, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 15’inci Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• Tarlock, A. Dan. “History of Environmental Law”, Environmental Laws and Their Enforcement, Vol. I, Ed. A. Dan Tarlock ve John C. Dernbach, s. 42-64, Eolss Publishers, Oxford, 2009, (History).
• Tarlock, A. Dan. Environmental Law: Then and Now, 32 Washington University of Law & Policy, Vol. 32, Year 2010 001 (2010), s. 1-31, http://openscholarship.wustl.edu/law_journal_law_policy/vol32/iss1/2, (E.T. 14.08.2018).
• Tezcan, Durmuş / Erdem, Mustafa Ruhan / Sancakdar, Oğuz / Önok, Rifat Murat, İnsan Hakları El Kitabı, 6’ncı Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.
• The Global Alliance for the Rights of Nature, “Ecuador Adopts Rights of Nature in Constitution”, The Global Alliance for the Rights of Nature Resmi İnternet Sitesi, http://therightsofnature.org/ecuador-rights/, (E.T. 08.08.2018).
• Tunç, Hasan ve Göven, Yusuf, “Çevre Hakkı ve 1982 Anayasası”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Yıl: 1997, s. 103-127.
• Turgut, Nükhet Y. Çevre Politikası ve Hukuku, 2. Baskı, İmaj Yayıncılık, Ankara, 2012.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Paris Anlaşması”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, http://www.mfa.gov.tr/paris-anlasmasi.tr.mfa, (E.T. 08.11.2018).
• Uluslararası Adalet Divanının değerlendirmesi için bkz. Uluslararası Adalet Divanı, 20 Nisan 2010 tarihli, Case Concerning Pulp Mills on the River Uruguay (Argentina v. Uruguay) Kararı, https://www.icjcij.org/files/case-related/135/135-20100420-JUD-01-00-EN.pdf, Par. 177. (E.T. 08.11.2018).
• UNECE, “Aarhus Convention – About”, UNECE Resmi İnternet Sitesi, https://www.unece.org/env/pp/introduction.html, (E.T. 08.11.2018).
• UNFCCC, “KP Introduction”, UNFCCC Resmi İnternet Sitesi, https://unfccc.int/process/the-kyotoprotocol, (E.T. 17.07.2018).
• UNFCCC, “Nationally Determined Contributions (NDCs)”, UNFCCC Resmi İnternet Sitesi, https://unfccc.int/process/the-paris-agreement/nationally-determined-contributions/ndc-registry, (E.T. 08.11.2018).
• UNFCCC, “Paris Agreement – Status of Ratification”, UNFCCC Resmi İnternet Sitesi, https://unfccc.int/process/the-paris-agreement/status-of-ratification, (E.T. 08.11.2018).
• UNFCCC, “Phasing out CFCs: The Vienna Convention and its Montreal Protocol”, UNFCCC Resmi İnternet Sitesi, https://unfccc.int/resource/ccsites/senegal/fact/fs224.htm, (E.T. 08.11.2018).
• UNFCCC, “What is the Paris Agreement?”, UNFCCC Resmi İnternet Sitesi, https://unfccc.int/processand-meetings/the-paris-agreement/what-is-the-paris-agreement, (E.T. 08.11.2018).
• Van Dyke, Brennan, “A Proposal To Introduce The Right To A Healthy Environment Into The European Convention Regime”, Virginia Environmental Law Journal, Volume: 13, No: 3 (Spring 1994), s. 323-373.
• Weibust, Inger, Green Leviathan: The Case for a Federal Role in Environmental Policy, Routledge, New York, 2016.