İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda İşe Bağlı Stres Kavramı

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 1, 798 - 824, 30.06.2021

Nazlı Elbir

https://doi.org/10.33433/maruhad.895606

Cited By: 1

Öz

İş hukukunun ortaya çıktığı Sanayi Devrimi’nden beri asli amacı, işçinin korunması olmuştur. İşçinin korunmasına ilişkin kuralların ilk görünümü ise işçinin yaşamı ve bedensel bütünlüğünü korumaya yönelik iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasıdır. Ancak zamanla, fabrika tipi çalışma biçimlerinin değişmesi ve hizmet sektöründe çalışan işçilerin, bedenlerinin korunması ötesinde bir korumaya ihtiyaç duymaları, dahası işçinin sadece fiziksel olarak değil ancak bir insan olarak kişiliğinin tüm yönleriyle korunması gerekliliğinin anlaşılması ile hem iş sağlığı ve güvenliği kavramının hem de genel olarak işverenin gözetme borcunun kapsamı genişlemiştir. Bunun sonucunda, işçilerin sağlıklarının zihinsel olarak da korunması gerektiği, çalışma olgusunun işçinin sadece fiziksel değil ancak zihinsel sağlığı bakımından da tehlikeler ve dolayısıyla riskler içerdiği kabul edilmiştir. Böylece, iş sağlığı ve güvenliği kapsamında “psikososyal riskler” kavramı ortaya çıkmıştır. İşçilerin zihinsel sağlıklarının korunmasına ilişkin ilk yaklaşımlar psikolojik taciz (mobbing) üzerine yoğunlaşmıştır. Daha sonra, işçilerin sağlıkları ve genel olarak iş olma hallerine olumsuz etkisi olan başka bir psikososyal risk olarak “işe bağlı stres” kavramı ortaya çıkmıştır. İşe bağlı stres ve genel olarak psikososyal risklerin multi-disipliner niteliği sonucu, bu kavramlara mutlak sınırlar çizilememektedir. Her ne kadar, işçilerin zihinsel sağlıklarının korunması işverenin gözetme borcuna dahil bir kavram olsa da bu korumanın sağlanıp sağlanamadığının, işverenin bunda ne ölçüde kusurlu olduğunun ve işçilerin zihinsel sağlıklarının zarar görüp görmediğinin kesin biçimde tespitinde zorluklar bulunmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle, işverenin gözetme borcu kapsamında işçilerin zihinsel sağlıklarının korunması gerekliliği ve bunun altında yer alan “psikososyal risk” kavramı ele alınacaktır. Daha sonra, psikososyal riskler içinde de çok tartışmalı bir konu olan işe bağlı stres ve bunun iş ve sosyal güvenlik hukuku bakımından sonuçları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İşçilerin Korunması, İşverenin Gözetme Borcu, İş Sağlığı ve Güvenliği, Psikososyal Riskler, İşe Bağlı Stres

The Concept of Work-Related Stress Within the Framework of Labour and Social Security Law

Öz

Kaynakça

• ADAM, Patrice: “La prise en compte des risques psychosociaux par le droit du travail français”, Le Droit Ouvrier, Juin 2008: 313-332.
• AHOLA, Kirsi: Occupational Burnout and Health, People and Work Research Reports 81, Tampere: 1st Edition, Finnish Institute of Occupational Health, 2007.
• AKDENİZ, Ayşe Ledün: Meslek Hastalığı Kavramı Üzerine, İstanbul: 1. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2015.
• AKIN, Levent: İş Kazasından Doğan Maddi Tazminat, Ankara: 1. Baskı, Yetkin Yayınları, 2001.
• ALPAGUT, Gülsevil: “İş Sağlığı ve Güvenliği Yasa Tasarısında İşverenin Yükümlülükleri ve Risk Değerlendirmesi”, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun Tasarısı Semineri, Ankara: 1. Baskı, TİSK, 2012: 23-40.
• ARICI, Kadir: İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri, Ankara: 1. Baskı, Tes-İş, 1999.
• ATALAY, Serde. İş Hukukunda Ofis İşçilerinin Psikososyal Riskler Bağlamında İş Sağlığı ve Güvenliği, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• AYDIN, Ufuk: İş Hukukunda İşçinin Kişilik Hakları, Eskişehir: 1. Baskı, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2002.
• AYDINLI, İbrahim: İş Sağlığı ve Güvenliğinden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluk (Yargı Kararları ve İlgili Mevzuat), Ankara: 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2020.
• BALCI, Mesut/SONER, Birol/AYDOĞAN, Bahri/YENER, Ahmet: İş Kazası ve Meslek Hastalığı, Ankara: 1. Baskı, Yetkin Yayınları, 2020.
• BAYRAM, Fuat: Türk İş Hukukunda İşverenin Kişilik Hakkını Koruma Borcu, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hukuk Anabilim Dalı Özel Hukuk Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2003.
• BIT. Encyclopedia of Occupational Health and Safety, 4th Edition, Erişim Tarihi: 25.01.2021, http://www.ilocis.org/en/contilo.html.
• CHAUCHARD, Jean-Pierre/KERBOURC’H, Jean-Yves/WİLLMANN, Christophe: Droit de la Sécurité Sociale, Paris: 8é édition, LGDJ, 2018.
• COX, Tom: Stress research and stress management: putting theory to work, report prepared for the Health and Safety Executive, 2014, https://www.hse.gov.uk/research/crr_pdf/1993/crr93061.pdf, Erişim Tarihi: 25.01.2021.
• ÇELİK, Nuri/CANİKLİOĞLU, Nurşen/CANBOLAT, Talat: İş Hukuku Dersleri, İstanbul: Yenilenmiş 33. Bası, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2020.
• DİRİK, Deniz/GÜRSEL, İlke: “İş Hukuku Boyutuyla Çalışma Yaşamında İşe Bağlı Stres ve Tükenmişlik”, Örgütsel Davranış ve İş Hukukuna Yansımaları (Editörler: Köse, Sevinç/Alp, Mustafa), Ankara: 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2020: 59-104
• DOCKÈS, Emmanuel/AUZERO, Gilles/BAUGARD, Dirk: Droit du Travail, Paris: 33éme édition, Dalloz, 2019.
• EKMEKÇİ, Ömer/YİĞİT, Esra: Bireysel İş Hukuku Dersleri, İstanbul: 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, 2020.
• EYRENCİ, Öner/TAŞKENT, Savaş/ULUCAN, Devrim/BASKAN, Esra: İş Hukuku, İstanbul: 10. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2020.
• EREN, Fikret: Sorumluluk Hukuku Açısından Uygun İlliyet Bağı Teorisi, Ankara: 1. Baskı, Sevinç Matbaası, 1975.
• Eurofound/EU-OSHA: Psychosocial risks in Europe: Prevalence and strategies for prevention, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2014, https://osha.europa.eu/en/publications/psychosocial-risks-europe-prevalence-and-strategies-prevention, Erişim Tarihi: 25.01.2021.
• GÜZEL, Ali/OKUR, Ali Rıza/CANİKLİOĞLU, Nurşen: Sosyal Güvenlik Hukuku, İstanbul: Yenilenmiş 18. Bası, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2020.
• HASSARD, Juliet/COX, Tom. “Work-related stress: Nature and management”, OSHwiki, Erişim Tarihi: 20.01.2021, https://oshwiki.eu/wiki/Work-related_stress:_Nature_and_management.
• HASSARD, Juliet/COX, Tom: “Mental health at work”, OSHwiki, Erişim Tarihi: 20.01.2021, https://oshwiki.eu/wiki/Mental_health_at_work. (Mental Health)
• HOUTMAN, Irene/JETTİNGHOFF, Karin/CEDİLLO, Leonor: Raising awareness of stress at work in developing countries, A modern hazard in a traditional working environment, Advice to employers and worker representatives, Protecting Workers’ Health Series No. 6, France: WHO, 2007.
• ILO: Workplace Stress: A Collective Challenge, Geneva, 2016.
• İSGİP: Meslek Hastalıkları ve İşle İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi, https://www.ailevecalisma.gov.tr/medias/4597/rehber20.pdf, Erişim Tarihi: 01.03.2021.
• İSGM: Psikososyal Risk Faktörleri Bilgilendirme Rehberi, Ankara, 2016, https://www.ailevecalisma.gov.tr/medias/4595/rehber22.pdf, Erişim Tarihi: 10.02.2021.
• KANDEMİR, Murat: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Boyutuyla Psikososyal Riskler, İstanbul: 1. Baskı, Legal Yayıncılık, 2017.
• KAPLAN, Emine Tuncay: “İşverenin Koruma ve Gözetme Borcunun Kapsamı”, Kamu-İş, C. 7 S. 2, 2003: 2-16.
• KILKIŞ, İlknur: İş Sağlığı ve Güvenliği, Bursa: 3. Baskı, Dora Basım Yayın Dağıtım, 2018.
• KOCABAŞ, Fatma/AYDIN, Ufuk/CANBEY ÖZGÜLER, Verda/İLHAN, Mustafa Necmi/ DEMİRKAYA, Seher/AK, Nihan/ÖZBAŞ, Cansu: “Çalışma Ortamında Psikososyal Risk Etmenlerinin İş Kazası, Meslek Hastalıkları ve İşle İlgili Hastalıklarla İlişkisi”, Sosyal Güvence Dergisi, S. 14, 2018: 28-62, Erişim Tarihi: 25.01.2021, DOI: 10.21441/sguz.2018.68
• KÖKKILINÇ ERALTUĞ, Ayşegül: “İşe Bağlı Stres ve Hukuksal Sonuçları”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, S. 19, 2008: 901-918.
• Le Robert Micro Dictionnaire de la Langue Française, rédaction dir. par Rey, Alain, Deuxième Edition, Dictionnaires Le Robert, Paris 1992.
• LEKA, Stavroula/GRİFFİTHS, Amanda/COX, Tom: Work Organization and Stress, Systematic Problem Approaches for Employers, Managers and Trade Union Representatives, Protecting Workers’ Health Series No. 3, France: WHO, 2005.
• LEKA, Stavroula/JAİN, Aditya/LEROUGE, Loïc: “Work-Related Psychosocial Risks: Key Definitions and an Overview of the Policy Context in Europe”, Psychosocial Risks in Labour and Social Security Law, Aligning Perspectives on Health, Safety and Well-Being, Loïc Lerouge (ed.), Springer International Publishing, 2017: 1-12, Erişim Tarihi: 01.02.2021, DOI: 10.1007/978-3-319-63065-6_1
• LEROUGE, Loïc: Contribution à l’étude juridique des risques psychosociaux au travail. Aspect du droit national, du droit comparé, d’interdisciplinarité, Université de Bordeaux, 2014, Erişim Tarihi: 01.02.2021, https://halshs.archives-ouvertes.fr/tel-01082773. (Contribution)
• LEROUGE, Loïc: “Le droit du travail français conforntés aux “nouveaux risques”. Quelle prise en compte de la santé mentale en droit du travail?”, Revue multidisciplinaire sur l’emploi, le syndicalisme et le travail, Vol. 5, No. 2, 2010: 21-38, Erişim Tarihi: 01.02.2021, https://doi.org/10.7202/1000018ar. (Nouveaux Risques)
• MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamdi/ASTARLI, Muhittin/BAYSAL, Ulaş: İş Hukuku Ders Kitabı Cilt 1: Bireysel İş Hukuku, Ankara: Güncellenmiş 4. Baskı, Lykeion Yayınları, 2020.
• MOUSTİÉ, Jean-Baptiste: Droit et risques psychosociaux au travail, Université de Bordeaux, 2014, HAL Id: tel-01230639, https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-01230639, Erişim Tarihi: 01.02.2021.
• ÖZDEMİR, Erdem: İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku, İstanbul: 1. Baskı, Vedat Kitapçılık, 2014.
• SARIBAY ÖZTÜRK, Gizem: İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümlülüklerinin Yerine Getirilmemesinin Hukuki, İdari ve Cezai Sonuçları, İstanbul: 1. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2015.
• SEVİMLİ, Ahmet: “Türk Borçlar Kanunu m. 417 ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Işığında Genel Olarak İşçinin Kişiliğinin Korunması”, Çalışma ve Toplum, S. 36, 2013: 107-147.
• SÖZER, Ali Nazım: Türk Sosyal Sigortalar Hukuku, İstanbul: Güncellenmiş 4. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2019.
• SÜMER, Haluk Hadi: İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku, Ankara: 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2019.
• SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, İstanbul: 19. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2020.
• ŞAHİN EMİR, Asiye: İşyerinde Tehlike Hâlinde Alınması Gereken Önlemlerin Hukuki Çerçevesi, Ankara: 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2015.
• TEKİN EPİK, Meryem: “Psikososyal Bir Risk Olarak İşyeri İntiharı”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, C. 12 S. 2, 2020: 175-197, Erişim Tarihi: 10.02.2021, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1030932.
• TUNCAY, Can/EKMEKÇİ, Ömer: Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, İstanbul: Yenilenmiş 20. Bası, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2019.
• ULUSAN, İlhan: Özellikle Borçlar Hukuku ve İş Hukuku Açısından İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu Bundan Doğan Hukuki Sorumluluğu, İstanbul: 1. Baskı, Kazancı Hukuk Yayınları, 1990.
• VAN DER MOLEN, Henk F./NİEUWENHUİJSEN, Karen/FRİNGS-DRESEN, Monique H. W./DE GROENE, Gerda: “Work-related psychosocial risk factors for stress-related mental disorders: an updated systematic review and meta-analysis”, BMJ Open, 10, 2020: 1-11, DOI: 10.1136/bmjopen-2019-034849, Erişim Tarihi: 10.02.2021.
• VAN STOLK, Christian/STAETSKY, Laura/HASSAN, Emmanuel/WOO KİM, Chong: Management of psychosocial risks at work: An analysis of the findings of the European Survey of Entreprises on New and Emerging Risks (ESENER), Belgium: Publication Office of the European Union, 2012, DOI: 10.2802/92077, Erişim Tarihi: 10.01.2021.
• VATANSEVER, Çiğdem: “Risk Değerlendirme’de Yeni Bir Boyut: Psikososyal Tehlike ve Riskler”, Çalışma ve Toplum, S. 40, 2014: 117-138.