Protection des Biens Culturels dans le Droit Islamique et le Problème de la Démolition des Idoles

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 2, 1093 - 1121, 31.12.2023

Muhammed Raşit Akgün

https://doi.org/10.33433/maruhad.1352445

Öz

La loi sur la protection des biens culturels n'est pas directement réglementée dans les sources classiques de la jurisprudence islamique (fiqh). Néanmoins, certaines dispositions servent indirectement à protéger le patrimoine culturel. En particulier, les dispositions relatives aux fondations (waqfs) et aux lieux de culte des non-musulmans peuvent être considérées dans ce contexte. Toutefois, les concepts de «trésor» et de «bien perdu» (luqata) ne peuvent pas être entièrement alignés sur le concept de bien culturel. Dans la littérature contemporaine du droit islamique, on trouve différentes opinions concernant la valeur légale et commerciale ainsi que le régime de propriété des biens culturels. L'interprétation des juristes islamiques classiques est que les peintures et les sculptures ne sont reconnues comme licites que sous certaines conditions. Le principal débat porte sur la nécessité de détruire les idoles. Alors que la majorité des juristes islamiques s'opposent à la destruction des idoles considérées comme des biens culturels, il existe également des partisans de leur destruction. Les deux camps soutiennent leurs opinions en s'appuyant sur des sources telles que le Coran, la sunnah, le qiyas et le principe de bloquer les moyens (sadd al-dhara‘i). Lors de l'évaluation des preuves présentées des deux côtés à la lumière des pratiques islamiques historiques, il devient évident que la protection des biens culturels est conforme au droit islamique.

Anahtar Kelimeler

Droit du Patrimoine Culturel Islamique, Biens Culturels et Jurisprudence Islamique, Fondation, Waqf, Peinture et Sculpture, Iconoclasme

Protection of Cultural Properties in Islamic Law and the Problem of Demolition of Idols

Öz

The law of protection of cultural properties is not directly regulated in classical sources of Islamic jurisprudence (fiqh). However, some provisions indirectly serve to protect the cultural heritage. Especially, provisions regarding foundations (waqfs) and places of worship of non-Muslims can be considered in this context. However, the concepts of “treasure trove” and “lost property” (luqata) cannot be completely aligned with the concept of cultural property. In the literature of contemporary Islamic law, there are different opinions about the legal and commercial value and the ownership regime of cultural properties. Classical Islamic jurists’ interpretation is that paintings and sculptures are recognized as licit only under certain conditions. The primary dispute revolves around the necessity of destroying idols. While the majority of Islamic jurists oppose the destruction of idols that are considered cultural properties, there are also those who allow the destruction. Both sides support their opinions by grounding them in sources such as the Qur’an, sunnah, qiyas, and the principle of blocking the means (sadd al-dhara‘i). When evaluating the evidence presented by both sides in light of historical Islamic practices, it becomes evident that the protection of cultural properties aligns with Islamic law.

Anahtar Kelimeler

Islamic Cultural Heritage Law, Cultural Properties and Islamic Jurisprudence, Foundation, Waqf, Painting and Sculpture, Iconoclasm

İslam Hukukunda Kültür Varlıklarının Korunması ve Heykellerin Yıkılması Meselesi

Öz

Kültür varlıklarının korunması hukuku, klasik fıkıh kaynaklarında doğrudan tanzim edilmiş değildir. Ancak bazı fıkıh hükümleri dolaylı olarak kültürel mirasın korunmasına hizmet eder. Bilhassa vakıflar ile gayrimüslim mabetlerine dair hükümler bu kapsamda değerlendirilebilir. Define ve lukata mefhumları ise tam manasıyla kültür varlığı kavramıyla bağdaştırılamaz. Çağdaş İslam hukuku literatüründe kültür varlıklarının tâbi olduğu mülkiyet rejimi ile mal olma vasfı hakkında muhtelif görüşler vardır. Fukaha, genel olarak resim ve heykelleri ancak belli şartlarla mübah kabul eder. Esas tartışma ise putların yıkılmasının lüzumu meselesindedir. İslam hukukçularının ekseriyeti kültür varlığı niteliğindeki heykellerin tahribine karşı çıkarken tahribe ruhsat verenler de vardır. İki taraf da görüşlerini kitap, sünnet, kıyas ve sedd-i zerâi gibi delillere dayandırarak müdafaa eder. Tarafların delilleri, İslam tarihindeki tatbikat da göz önüne alarak değerlendirildiğinde, kültür varlıklarının muhafaza edilmesinin İslam hukukuna uygun olduğu neticesine ulaşılır.

Anahtar Kelimeler

İslam Kültürel Miras Hukuku, Fıkıhta Eski Eserler Hukuku, Vakıf Kültürü, İslam Hukukunda Resim ve Heykeller, Tasvir Yasağı

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Kaynakça

• ——, Kur’an-ı Kerîm Meâli (Diyanet İşleri Başkanlığı 2011)
• ——, Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali (Diyanet Vakfı 1999)
• ——, ‘Tasvîr’, el-Mevsû‘atü’l-Fıkhiyye (2nd edn, Dâru’s-Selâsil 1988) vol 12 92-131
• Ahmad A, ‘el-İslâm ve’t-Turâsu’s-Sakâfî’, A’mâlu Nedveti’d-Devha li’l-Ulemâ Havle’l-İslâmi ve’t-Turâsi’s-Sakâfî edDevha, Katar, 30-31 Dîsembir/Kânûne’l-Evvel 2001 (UNESCO 2005)
• Akgün MR, ‘Önceki Hukukumuzda Definelerin Hukukî Statüsü’ (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi 2018)
• Akgündüz A, ‘Eski Hukukumuzda Vakıf Malların Tamiri ve Muhafazası’ (1994) 11 Vakıf Haftası Dergisi 115- 122
• Akgündüz A, İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, (Osmanlı Araştırmaları Vakfı 2013)
• Akman M, ‘Kilise ve Havraların İslâm-Osmanlı Hukuk Tarihindeki Yeri’ (1996) I İlam Araştırma Dergisi 133-144
• Alsan ŞS, ‘İslamiyet’te Tasvir Yasağı ve Türk Mimari Süsleme Sanatında İnsan Figürünün Kullanımı’ (2019) 3 The Journal of Social Science 285-313
• Alshehaby F, ‘Cultural Heritage Protection in Islamic Tradition’ (2020) 27 International Journal of Cultural Property 291-322
• Âlûsî ŞM, Rûhu’l-Meʿânî (Ali Abdulbârî Atıyye ed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 1415)
• Âsım Efendi M, ‘El-Eser’ iç Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi (edr), El-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l Kâmûsi’lMuhît (Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı 2013) 1711
• Aydın MA, ‘İslam Hukukunda Gasp’ (1995) IX İslâm Tetkikleri Dergisi 163-217
• ——, Türk Hukuk Tarihi (Gözden Geçirilmiş 17, Beta 2020)
• Aynî B, el-Binâye fî şerḥi’l-Hidâye (Eymen Sâlih Şa’bân ed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 2000)
• ——, Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî (Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî)
• Başoğlu T, ‘Resim’, İslâm Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı 2007) C 34 579-582
• Bilmen ÖN, Hukûk-i İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu (2. Bası, Ravza 2018)
• ——, Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meali Alisi ve Tefsiri (Bilmen Yayınevi 1971)
• Buhârî Mbİ, Sahih-i Buhârî
• Buhûtî MbYbS, Keşşâfü’l-kınâ ‘an (metn)i’l-İknâ’ (Hilal Musaylihî Mustafa Hilal ed, Mektebetu’n-Nasri’l-Hadîse 1968)
• Bursalı OS, ‘Ebedi Fakat Tamire Muhtaç: Osmanlı Hukukunda Vakıf Malın Tamiri’ (Doktora, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019)
• Cemel EDSbÖ, Futûhâtu’l-Vehhâb bi-Tavżîhi Şerhi Menheci’t-Tullâb (Dâru’l-Fikr)
• Cessâs EBAbA, El-Fusûl Fi’l-Usûl (2nd edn, Kuveyt Vakıflar Bakanlığı 1993)
• Cezîrî AbM, el-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erba‘a (2nd edn, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 2003)
• Çolak Nİ, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Hukuku (On İki Levha 2011)
• Dâûk A, ‘Tedmur: Âsimetu Zenûbya ve Memleketu’z-Zuba’’ [1978] el-Faysal 43-55
• Ebû Dâvûd SbE, es-Sünen
• Ebû Ubeyd KbS, Kitâbu’l-Emvâl (Dâru’l-Fadîle 2007)
• Ekinci EB, Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle’den Düsturlar (Gözden geçirilmiş 9. Baskı, IQ Kültür Sanat 2021)
• ——, Dînî Lügat – İzahlı Misalli Metinlerle (Arı Sanat 2018)
• ——, İslam Hukuku ve Önceki Şeriatler (2. Bası, Arı Sanat 2017)
• ——, İslâm Hukuku: Umûmî ve Husûsî Hükümler (3. Bası, Arı Sanat 2018)
• Ensârî A, ‘Mevkıfu’l-İslâmi mine’l-Hıfâzi ale’t-Turâsi’l-İnsânî A’mâlu Nedveti’d-Devha li’l-Ulemâ Havle’l-İslâmi ve’t-Turâsi’s-Sakâfî ed-Devha, Katar, 30-31 Dîsembir/Kânûne’l-Evvel 2001 (UNESCO 2005)
• Ensârî Z, Esne’l-Metâlib şerhu Ravżi’t-Tâlib (Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî)
• Fehd N, İkâmetu’l-Burhân alâ Vucûbi Kesri’l-Evsân
• Garib S, Fî Târîhi’l-Funûni’l-Cemîle (Dâru’ş-Şurûk 1998)
• Hacak H, ‘Mal’, İslâm Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı 2003) C 57 461-465
• Haydar Efendi A, Tertîbu’s-Sunûf fî Ahkâmi’l-Vukûf, (Ekrem Abdulcebbâr and Muhammed Ahmed eds, Müessesetu’r-Reyyân)
• Huveydî F, Tâlibân: Cundullah fi’l-Ma’reketi’l-Ğalat (2nd edn, Dâru’ş-Şurûk 2001)
• İbn Âbidîn ME, Reddu’l-Muhtâr (Matba’atü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî 1966)
• İbnü’l-Esîr İ, el-Kâmil fi’t-Târîh (Ömer Abdusselâm Tedmûrî ed, 1st edn, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî 1997)
• İbn Hacer A, Fethu’l-Bârî (Muhammed Fuâd Abdulbâkî ed, Dâru’l-Ma’rife 1379)
• ——, ed-Dirâye fî Tahrîci Ehâdîsi’l-Hidâye (Abdullah Hâşim el-Yemânî el-Medenî ed, Dâru’l-Ma’rife)
• İbn Haldûn EZA, Kitâbü’l-İber ve divânü’l-mübtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve men âsarahum min zevi’s-sultâni’l-ekber (Halil Şehade and Suheyl Zekkâr eds, Dâru’l-Fikr 1981)
• İbn Kayyim C, et-Ṭuruku’l-Hukmiyye (Mektebetu Dâru’l-Beyân)
• İbn Kesîr EF, el-Bidâye ve’n-Nihâye (Abdullah bin Abdulmuhsin et-Turkî ed, 1st edn, Dâru’l-Hicr 1997)
• İbn Kudâme M, el-Muğnî (Abdullah bin Abdulmuhsin et-Turkî and Abdulfettah Muhammed el-Hulv eds, 3rd edn, Dâru Âlimi’l Kütüb 1997)
• İbn Mâce, es-Sünen
• İbn Nüceym S, en-Nehru’l-Fâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik (Ahmed Azv İnâye ed, 1st edn, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 2002)
• İbn Nüceym Z, el-Bahru’r – Râ’ik (2nd edn, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî)
• İbn Rüşd EVM, el-Beyân ve’t-Tahsîl (Muhammed Haccî ed, 2nd edn, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî 1988)
• İlîş M, Minehu’l-celîl alâ Muhtasari’ş-Şeyh Halîl (Dâru’l-Fikr 1984)
• İmam Mâlik EA, el-Muvatta’
• İmâre M, el-İslâm ve’l-Funûnu’l-Cemîle (Dâru’ş-Şurûk 1991)
• Kâdı İyâz EF, İkmâlü’l-Muʿlim bi fevâʾidi Müslim (Yahya İsmail ed, 1st edn, Dâru’l-Vefâ 1998)
• Kâri A, Mirkâtu’l-Mefâtîh (Dâru’l-Fikr 2002)
• Karadâvî Y, el-Helâl ve’l-Harâm fi’l-İslâm (1st edn, Mektebetu Vehbe 2012)
• Koca F, ‘Haram (Fıkıh)’, İslâm Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı 1997) C 16 100-104
• Konak R, ‘İslam’da Tasvir Yasağı Sorunu ve Minyatür Sanatı’ (2013) 6 The Journal of Academic Social Science Studies 967-988
• Kurtubî MbA, el-Câmiʿ li ahkâmi’l-Kurʾân (Ahmed el-Berdûnî and İbrâhim Ettafeyyiş eds, 2nd edn, Dâru’lKutubi’l-Mısriyye 1964)
• Mâverdî EH, el-Hâvi’l-Kebîr (Ali Muhammed Muavvad and Adil Ahmed Abdülmevcud eds, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye 1999)
• Mevdûdî EA, Tefhimu’l-Kuran (Ali Bulaç ed, İnsan Yayınları 2005)
• Miras K, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi (4. Bası, Diyanet İşleri Başkanlığı 1978)
• Mumcu A, ‘Eski Eserler Hukuku ve Türkiye’ (1969) 26 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 45-78
• Müslim EH, Sahih-i Müslim
• Nemr A, el-İctihâd (el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Amme li’l-Kitab 1987)
• Nesâî EAA, es-Sünen
• Nesli A, ‘Eski Eserlerin Korunmasının Hukuk Tarihi Yönüyle İncelenmesi’ (2018) 20 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 431-478
• Nevevî EZY, el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim bin el-Haccâc (2nd edn, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî 1396)
• Nevfel AHA, ‘Himâyetu’l-Âsâr fi’l-Fıkhi’l-İslâmî’ (Yüksek Lisans, Gazze İslam Üniversitesi 2017)
• Özel S, Uluslararası Alanda Kültür Varlıklarının Korunması (Alkım 1998)
• Öztürk L, ‘Kilise (İslâm Tarihi)’, İslâm Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı 2002) C 26 14-16
• Reşîd Rızâ M, ‘Hukmu’t-Tasvîr ve San’u’-Suver ve’t-Temâsîl ve İttihâzuha’ (1336) 20 Menâr 220
• ——, Fetâvâ (Selâhaddin el-Müneccid and Yûsuf K Hûrî eds, Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîd 2005)
• Rumeyh Â, ‘Ahkâmu’l-Âsâr fi’l-Fıkhi’l-İslâmî’ (Doktora, İmam Muhammed bin Suud İslam Üniversitesi 1431)
• Sancakdar O, Yağcı P, Taşyıldız Ş ve Çırak E, Kültür ve Tabiat Varlıkları Hukuku (Adalet 2021)
• Serahsî EBŞ, el-Mebsût (Matbaatu’s-Saâde)
• Sipahi Y, ‘İstihsân Açısından Resim ve Heykel’ [2018] İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 509-540
• Sula N and Abdusselâm A, ‘Termîmu’l-Âsâr Beyne’l-Fıkhi’l-İslamî ve’t-Teşrî’i’l-Cezâirî: Dirâsetün Mukârenetün (Restoration of Antiquities Between Islamic Jurisprudence and Algerian Legislation: Comperative Study)’ (2020) 34 Mecelletü Câmiati’l-Emîr Abdülkâdir li’l-Ulûmi’l-İslâmiyye 146
• Şeyh Nizâm ve Heyet, el-Fetâva’l-Hindiyye (2nd edn, el-Matbaatu’l-Kubrâ’l-Emîriyye 1310)
• Şirbînî H, Muğni’l-Muhtâc (Ali Muhammed Muavvaz and Âdil Ahmed Abdülmevcûd eds, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye 1994)
• Taberî MbC, Târîhu’r-Rusul ve’l-Mulûk (Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhim ed, 2nd edn, Dâru’l-Meârif Bimısr 1967)
• Tirmizî EÎM, el-Câmi’u’s-sahîh
• Umar B ve Çilingiroğlu A, Eski Eserler Hukuku (Ankara Üniversitesi Basımevi 1990)
• Uyar İ, ‘Tasvir Hadisleri: Tahriç ve Değerlendirme’ (Yüksek Lisans, Yüzüncüyıl Üniversitesi 2009)
• Yaşaroğlu H, ‘İslam’da Resim-Heykel Yasağı ve Ahmet Hamdi Akseki’nin Konu Hakkındaki Görüşleri’ (2016) 5 Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 82-96
• Yıldız K, ‘Aykırı Vakıflar: Osmanlıda Fukarâ-yı Müslimîni de Gözeten Gayrimüslim Vakıfları’ (2019) 54 Osmanlı Araştırmaları 141-198
• Zemahşerî EKM, el-Keşşâf (3rd edn, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî 1407)
• Zeybek O ve Arslan M, ‘Dini Fanatizm Tarafından Zarar Görmüş Kültürel Mirasların İrdelenmesi: Palmyra Antik Kenti Örneği’ (2017) 19 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 1-10