The Precautionary Test for the Protection of Nature through Constitutional Adjudication

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 1, 193 - 223, 16.07.2025

Taha Enes Çağlar

https://doi.org/10.33433/maruhad.1696869

Öz

This study argues that the value of nature is intrinsic and discusses how actions affecting nature should be substantively reviewed within the framework of constitutional adjudication. First, the theoretical debates on the intrinsic value of nature are mentioned, and then the approach used by the Constitutional Court in protecting nature is analyzed. It is evaluated that the current method fails to provide adequate protection as it is anthropocentric, prioritizes development and is shaped by individual interests or grievances. In this context, a new method of substantive review called the “precautionary test” is proposed. The purpose of this method is to ensure life in harmony with nature and to prevent the misuse of nature. It is argued that this test, to be applied in cases of harm to nature, is different from the test for limitations on human rights and explains why the term “precaution” was chosen. Finally, the way the precautionary test is applied and the areas where it is incompatible with the current legal system are evaluated and the necessity of the method is defended.

Anahtar Kelimeler

Nature , Subject of Rights , Sustainability , Environmental Rights , Constitutional Court , Constitutional Adjudication

Doğanın Anayasa Yargısı Yoluyla Korunumu İçin İhtiyat Testi

Öz

Bu çalışmada, doğanın değerinin kendinden kaynaklandığı savunularak, anayasa yargısı nezdinde doğaya yönelik eylemlerin esas yönünden nasıl incelenmesi gerektiği tartışılmaktadır. Öncelikle doğanın içkin değerine ilişkin teorik tartışmalardan bahsedilmekte; ardından Anayasa Mahkemesinin doğayı korurken kullandığı yaklaşım incelenmektedir. Mevcut yöntemin insan merkezli olduğu, kalkınmayı öncelediği ve bireysel menfaatler veya mağduriyetler üzerinden şekillendiği için yeterli koruma sağlayamadığı değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, "ihtiyat testi" adı verilen yeni bir esasa ilişkin inceleme yöntemi önerilmektedir. Bu yöntemin amacı, doğa ile uyumlu yaşamı temin etmek ve doğanın kötüye kullanımını önlemektir. Doğaya zarar verilmesi durumunda uygulanacak bu testin, insan haklarına getirilen sınırlamalara ilişkin incelemeden farklı olduğu ortaya konmakta ve neden "ihtiyat" teriminin seçildiği açıklanmaktadır. Son olarak, ihtiyat testinin uygulanma biçimi ve mevcut hukuk sistemiyle uyumsuz olduğu alanlar değerlendirilerek yöntemin gerekliliği savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğa , Hak Öznesi , Sürdürülebilirlik , Çevre Hakkı , Anayasa Mahkemesi , Anayasa Yargısı

Etik Beyan

Bu çalışma "Doğanın Anayasal Değeri" isimli tezden üretilmiştir.

Teşekkür

Kıymetli Hocam Prof. Dr. Osman CAN'a desteklerinden ötürü teşekkürlerimi arz ederim.

Kaynakça

• Anayurt Ö, Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar) (Seçkin Yayınevi 2021).
• Aristoteles, Nikomakhos’a Etik (Saffet Babür çev, BilgeSu Yayıncılık 2009).
• Bauman Z, Modernlik ve Müphemlik (İsmail Türkmen çev, 1. Basım, Ayrıntı Yayınevi 2003).
• Bilgili MY, ‘Anayasal Bir Hak Olarak Çevre Hakkı’ (2015) 6(2) Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 563-584.
• Boyar O, Anayasal Yoruma Giriş (On İki Levha 2021).
• Boyar O, ‘Devletin Pozitif Yükümlülükleri ve Dolaylı Yatay Etki’, iç Sibel İnceoğlu (ed), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa (3 Baskı, Beta 2013).
• Collingwood RG, Doğa Tasarımı (Kurtuluş Dinçer çev, Ayrıntı Yayınları 2020).
• Canaslan E ve Akal CB (edr), Natüralizm ya da Yitirirken Doğayı Hatırlamak (Dost Yayınevi 2021).
• Capra F ve Mattei U, Hukukun Ekolojisi (3. Baskı, Koç Üniversitesi Yayınları 2021).
• Cevizci A, Ortaçağ Felsefesi (5. Baskı, Say Yayınevi 2017).
• Donaldson S ve Kymlicka W, Zoopolis Hayvan Haklarının Siyasal Kuramı (Mine Yıldırım çev, Koç Üniversitesi Yayınları 2016).
• Ducarme F and Couvet D, ‘What does ‘nature’ mean?’ (2020)6(14) Palgrave Communications 1-8.
• Fraser N, ‘Sermayenin İklimleri’, iç Didem Bayındır ve Mine Yıldırım (edr), Ekoloji: Bir Arada Yaşamın Geleceği (Tellekt 2022).
• Garrard G, Ekoeleleştiri Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Tartışmalar (Ertuğrul Genç çev, 3. Baskı, Kolektif Kitap 2020).
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku Dersleri (24. Baskı, Ekin Basımevi 2019).
• Güneş AM, Çevre Hukuku (4. Baskı, Adalet Yayınevi 2021).
• Heidegger M, Varlık ve Zaman (Kaan H. Ökten çev, Agora Kitaplığı 2008).
• Heil J, Zihin Felsefesi Çağdaş Bir Giriş (Seda Akbıyık ve Merve Bilgili çev, 2. Baskı, Küre Yayınları 2015).
• İnceoğlu S, ‘Hak ve Özgürlükleri Sı nırlama ve Güvence Rejimi’, iç Sibel İnceoğlu (ed), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa (3 Baskı, Beta 2013).
• Kaboğlu İÖ, Anayasa Hukuku Dersleri (18. Baskı, Legal Yayınevi 2024).
• Kaboğlu İÖ, Anayasa ve Toplum (İmge Kitabevi 2000).
• Kaboğlu İÖ ve Yancı Özalp N, Çevre Hakkı (4. Baskı, Tekin Yayınevi 2021).
• Köybaşı S, İklim Değişikliğine Karşı Yeşil Anayasacılık (1. Baskı, On İki Levha 2023).
• Kuru G, ‘Doğanın Hak Öznesi Olarak Kabulü’ (2024) 30(1) Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 70-85.
• Marks RB, Modern Dünyanın Kökenleri (Ulaş Deniz Tümkaya çev, 1. Baskı, Selenge Yayınları 2022).
• May JR ve Daly E, Dünyada Çevresel Anayasacılık (Tolga Şirin ve Necdet Umut Orcan çev, 1. Baskı, Ekoloji Kolektifi 2018).
• Meadows DH, Meadows DL, Randers J and Behrens III W, The Limits to Growth (Universe Books 1972).
• Oder BE, Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri (1. Baskı, Beta 2010).
• Orcan NU, Olaycı ve Kuralcı Metotlar Işığında Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru İncelemelerindeki Ölçülülük Değerlendirmeleri (Adalet Yayınevi 2023).
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku (20 Basım, Yetkin 2020).
• Rousseau JJ, Toplum Sözleşmesi (Vedat Günyol çev, 17. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2017).
• Şirin T, ‘Gelecek Kuşaklardan Doğanın Haklarına: Bolivya ve Ekvador Anayasaları’, iç Fevzi Özlüer ve Aykut Çoban (edr), Doğa ve Kent Hakları İçin Siyasal Stratejiler (1. Basım, Ekoloji Kolektifi 2016).
• Tufan M ve Tuzcuoğlu F, ‘Çevre Hakkı ve Yargısal Denetim: Anayasa Mahkemesi ve Danıştay Kararları Üzerine Bir Değerlendirme’ (2024) 12(1) Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 32-57.
• Turgut N, ‘Çevre Hukukunun Temel Kavram ve İlkeleri’ (1995)44(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15-35.
• Üçışık HG ve Üçışık HF, Çevre Hukuku (3. Baskı, Ötüken 2021).
• Üskül Engin ZÖ, Ekolojik Kriz Etik ve Hukuk (Filiz Kitabevi 2017).
• Yokuş S, Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanımı (Yetkin Yayınları 2002).
• Anayasa Mahkemesi, Ahmet Kardam ve Diğerleri Başvurusu, B. No: 2019/29604, 13.12.2023.
• Anayasa Mahkemesi, Akdemirtaş Madencilik Nakliyat Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Başvurusu, B. No: 2014/1989, 15.6.2016.
• Anayasa Mahkemesi, Ekoloji Derneği Başvurusu, B. No: 2018/6345, 21.10.2020.
• Anayasa Mahkemesi, Mehmet Kurt Başvurusu, B. No: 2013/2552, 25.2.2016.
• Anayasa Mahkemesi, Tezcan Karakuş Candan ve Diğerleri Başvurusu, B. No: 2014/5809, 10.12.2014.
• Anayasa Mahkemesi, E 2006/99, K 2009/9, 15.1.2009.
• Anayasa Mahkemesi, E 2011/110, K 2012/79, 24.05.12.
• Anayasa Mahkemesi, E 2016/133, K. 2017/155, 15.11.2017.
• Anayasa Mahkemesi, E 2018/7, K 2018/80, 5.7.2018.
• Anayasa Mahkemesi, E 2018/70, K 2019/54, 26.6.2019.
• Anayasa Mahkemesi, E 2018/138, K 2019/94, 24.12.2019.
• Öneryıldız v. Turkey App no 48939/99 (ECtHR, 30 December 2004).
• Verein Klimaseniorinnen Schweiz And Others v Switzerland App no 53600/20 (EctHR, 9April 2024).