Saf Deneyim Dünyası: William James’in Radikal Deneyimciliği

Yıl 2021, , 77 - 102, 21.06.2021

Betül Akdemir-süleyman

https://doi.org/10.15370/maruifd.953710

Cited By: 1

Öz

Radikal deneycilik, pragmatizmle tanınan Amerikalı fiozof William James’in (1842 – 1910) geliştirdiği bilgi teorisidir. James en temelde Descartes’in töz ikiciliğini ve pozitivizmin maddeci tekliğini reddederek, deneyciliğe Hume’un nedensellik eleştirilerini aşan yeni, tekçi bir yorum getirir. Bu yorumda o, evrim teorisi ve deneysel bilinç çalışmalarından yararlanarak, tecrübeyi herhangi bir töze, ego veya ruh gibi aşkın bir ilkeye dayanmaksızın açıklar. Bu açıklamanın metafizik ilkesi, tüm bilinçli faaliyetlerin zemininde yer alan, henüz bilinç ve nesne ayrımının olmadığı, basit, dolaysız, yaşamın anlık akışı, çokluğun birliği olan “saf tecrübe”dir. Kabul ettiği bu ilkeyle James, deneycilikten ayrılarak, tecrübenin sınırlarını özgür irade, değer ve inançları da içerecek şekilde genişletme olanağı sağlar. Zira bir yandan birliği veya sürekliliği temele alarak çokluğu veya süreksizliği açıklar. Diğer yandan bedeninin bulunduğu koşullara maruz kalarak hayatta kalmaya çalışan canlı olarak gördüğü bireyin pratik ihtiyaçlarıyla düşünce ve eylemi arasındaki ilişkiyi gün yüzüne çıkarır. Bunu yaparken deneycilik ve rasyonalizmin tecrübe anlayışlarını kendine özgü bir şekilde birleştirir. Duyusal olanı temele alıp, tecrübe edilenle gerçekliği eşitlerken deneyciliğe yaklaşan James, Descartesçi ikiciliği ve fiziğe indirgenmiş tekçiliği reddeder. Bunun yanından tecrübenin nesnelerin tecrübesi olmadığını, tecrübenin bir tür inşa olduğunu kabul ederek Kant’ın etkisini üzerinde taşır. Ancak Kant’tan farklı olarak tecrübenin birliği ve bütünlüğünün tesisinde tecrübeye aşkın, tecrübeyi önceleyen veya olanaklı kılan herhangi bir ilkeyi kabul etmez. Bunun yerine tecrübenin bireysel olanın psikolojik koşullarına göre kurulduğunu ve hatta sınıflandırıldığını iddia eder.
James, olanaklı tüm tecrübenin kaynağında yer alan saf tecrübe ilkesine dayanarak, gerçekliğe algıda temas edildiğini, kavramsallaştırma faaliyetinin bireyin ihtiyaç ve amacına göre gerçekleştiğini, bu bakımdan bilincin yalnızca bir işlev olduğunu, bilimsel olanlar da dahil kavramsal sınıflandırmaların tamamının hem geçici hem de eksik olduğunu iddia eder. Bu bakımdan James deneyciliği yeniden yorumlayarak, var olanların düşünülürlere, bilginin rasyonelliğe, doğrulunun uygunluğa eşitlenmediği felsefi bir teori geliştirir. Dolayısıyla özellikle kendi döneminin şartları dikkate alındığında James’in felsefesinin çok boyutlu bir felsefe olduğu bir gerçektir. Onun natüralist doğa anlayışının ve deneyciliğin kabulüyle ortaya çıkan sorunları derinden sezinlediğini ve bu sezgilerini E. Husserl, B. Russell, L. Wittgenstein gibi 20. yüzyıla yön veren filozoflara ilham kaynağı olacak bir felsefi dizgeye dönüştürdüğü söylenebilir.
Bu bağlamda eldeki çalışmanın konusu, radikal deneyciliktir. Çalışmanın amacı, radikal deneyciliğin epistemolojide hangi problemlerle ilişkili olduğunu, saf tecrübe ilkesinin anlamı ve rolünü, radikal deneyciliğin mevcut kuramlardan farklı olarak tecrübenin anlaşılmasında neyi sunduğunu açıklamaktır. Bu amaçla makale girişle birlikte üç kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda, bir psikolog olan ve deneysel bilinç çalışmaları yapan James’in bilme edimini açıklamak için psikolojinin yetersiz olduğu düşüncesinin detaylarına yer verilecektir. Ardından ikinci kısımda, James’in hem rasyonalizm hem de deneyciliğin tecrübeyi açıklamada yetersizliklerine dair eleştirileri ele alınacaktır. Çalışmanın üçüncü kısmında ise, radikal deneyciliğin temel varsayımı, metafizik ilkesi, bu ilkeyle algı ve kavram arasında ortaya çıkan ayrım yanı sıra James’in gerçeklik ve bilgi anlayışı konu edilecektir. Böylece James’in radikal deneycilikle, bilincin aşkınlığını veya başka herhangi bir a priori ilke veya varlığı kabul etmeksizin algıların birliğinden fenomenal tecrübenin çokluğunu ve çeşitliliğini nasıl açıkladığı, tecrübenin sınırlarını nasıl genişlettiği ve radikal deneycilikle pragmatist doğruluk kuramını nasıl ilişkilendirdiği belirginleşecektir. Böylece felsefesiyle hem analitik hem de kıta filozoflarını etkileyen James’in pragmatik doğruluk kuramına zemin olan bilgi teorisi açıklık kazanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Epistemoloji, Bilgi Kuramı, Pragmatizm, Radikal Deneyimcilik, Saf Deneyim, William James., Epistemoloji, Bilgi Kuramı, Pragmatizm, Radikal Deneyimcilik, Saf Deneyim, William James.

World of Pure Experience: William James’s Radical Empiricism

Öz

Radical empiricism is an epistemological theory developed by William James, who is known for pragmatism. Denying basically Descartes’ Cartesian dualism and the materialist monism of positivism, James brings a novel monist interpretation to empiricism that goes beyond Hume’s criticism towards causality. This interpretation is an attempt to re-understand the experience through the contribution of the experimental consciousness studies that James has continued for many years. This initiative has a close relationship with James' era. For this period is an anti-metaphysical period in which the materialist conception of nature, the theory of evolution, and the discourse that the only valid knowledge is based on experience is increasingly dominant. Indeed, James is also opposed to any transcendent being and principle, such as God, the Absolute, spirit, or full perception, that does not arise from experience. However, with his studies of consciousness, he concludes that a materialist idea of nature and the theory of evolution is not based on scientific facts but metaphysical beliefs. With the influence of this thought, James, who turns towards philosophy, aims to develop a philosophical system in which the individual is not reduced to the species, nature, reduced to the physical, religious, and value, is not excluded, and where free will is enabled. The metaphysical principle of radical empiricism is “pure experience” which exists as the foundation of all conscious states, appears before the distinction of subject and object, and which is simple, immediate, the natural flow of life and the unity of plurality.

Anahtar Kelimeler

Epistemology, Theory of Knowledge, Pragmatism, Radical Empiricism, Pure Experience, William James.

Kaynakça

• Bella, Michela. Ontology After Philosophical Psychology: The Continuity of Consciousness in William James's Philosophy of Mind. Maryland: Lexington Book, 2019.
• Cooper, Wesley. The Unity of William James’s Thoughts. Nashville: Vanderbilt University Press, 2002.
• Crosby, Donald A. The Philosophy of William James:Radical Empiricism and Radical Materialism. Maryland: Rowman-Littlefield, 2013
• Denkel, Arda. Bilginin Temelleri. İstanbul: Doruk Yayıncılık, 2013.
• ----------. Düşünceler ve Gerçekler: Felsefe Yazıları II. İstanbul: Göçebe Yayınları, 1999.
• Dursun, Yücel. Felsefe ve Matematikte Analitik/Sentetik Ayrımı. Ankara: Elips Kitap, 2004.
• İkbal, Muhammed. İslâm’da Dini Düşüncenin Yeniden İnşâsı (trc. Rahim Acar). İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• James, William. “A Pluralistik Universe.” William James Writings 1902 1910 (ed. Bruce Kuklic). New York: The Library of America, 1987, s. 625-820.
• ----------. “A Suggestion About Mysticism.” The Journal of Philosophy, Psychology and Scientific Methods, 1910, VII, sy. 4, s. 85-97. https://doi.org/10.2307/2011271 (erişim tarihi: 16.04.2021)
• ----------. “A World of Pure Experience.” Essay in Radikal Empiricism (ed. Ralp Barton Perry). Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press, 1996, s. 19-36.
• ----------. “Does Consciousness Exist?” Essay in Radikal Empiricism (ed. Ralp Barton Perry). Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press, 1996, s. 6-18.
• ----------. “Great Men, Great Thoughts, and the Environment.” Philosophy After Darwin: Classic and Contemporary Readings (ed. Michael Ruse). Princeton: Princeton University Press, 2009, s. 49-76.
• ----------. “How Two Minds Can Know One Thing.” Essay in Radikal Empiricism (ed. Ralp Barton Perry). Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press, 1996, s. 49-53.
• ----------. “Is Life Worth Living.” Will To Believe: And Other Essay in Popular Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, s. 32-62.
• ----------. “La Notion De Conscience.” Essay in Radikal Empiricism (ed. Ralp Barton Perry). Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press, 1996, s. 81-89.
• ----------. “Preface.” Will To Believe: And Other Essay in Popular Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, s. vii-xiv.
• ----------. “Psychology: Briefer Course.” William James Writings (ed. Frederick H. Burkhardt). New York: The Library of America, 1992, s. 1-444.
• ----------. “Reflex Action and Theism.” Will To Believe: And Other Essay in Popular Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, s. 111-144.
• ----------. “The Dilemma of Determinism.” Will To Believe: And Other Essay in Popular Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, s. 145-183.
• ----------. “The Knowing of Things Together.” The Psychological Review, 1895, II, sy. 2, s. 105-124.
• ----------. “The Meaning of Truth.” William James Writings 1902-1910 (ed. Bruce Kuklic). New York: The Library of America, 1987, s. 821-987.
• ----------. “The Sentiment of Rationality.” Will To Believe: And Other Essay in Popular Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, s. 63-110.
• ----------. “The Thing and Its Relations.” Essay in Radikal Empiricism (ed. Ralp Barton Perry). Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press, 1996, s. 37-48.
• ----------. “What Psychical Research Has Accomplished.” Will To Believe: And Other Essay in Popular Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, s. 299-328.
• ----------. “Will to Believe.” The Will to Believe: And Other Essays in Popular Philosophy. Cambridge Library Collection – Philosophy, 2014, s. 1-31.
• ----------. Felsefeye Giriş İçin Bir Başlangıç: Felsefenin Bazı Problemleri (trc. Aylin Sarıdere). İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2019.
• ----------. Pragmatizm: Eski Düşünme Biçimleri İçin Yeni Bir Ad (trc. Ferit Burak Aydar). İstanbul; İş Bankası Yayınları, 2019.
• Junior, Alexandre Sech, Saulo de Freitas Araujo ve Alexander Moreira-Almeida. “William James and Psychical Research.” Towards a Radical Science of Mind. History of Psychiatry, 2013, XXIV, sy. 1, s. 62-78.
• Lamberth, David C. William James and the Metaphysics of Experience. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.
• Lapoujade, David. William James Ampirizm ve Pragmatizm (trc. Nusret Polat). İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2009.
• Leibniz, G. W. Monadoloji Üzerine Konuşma (trc. Atakan Altınörs). Ankara: Doğu-Batı Yayınları, 2010.
• Richardson, Robert D. William James in the Maelstrom of American Modernism: A Biography. Boston: Kahle/Austin Foundation, 2006.
• Russell, Bertnard. Batı Felsefe Tarihi: Yeni Çağ (trc. Muammer Sencer). İstanbul: Kitaş Yayınları, 1970.
• Stern, Robert. “James and Bradley on Understanding.” Philosophy, 1993, LXVIII, sy. 264, s. 193-209.
• Suckiel, Ellen Kappy. William James’in Pragmatik Felsefesi (trc. Celal Türer). İstanbul: Pradigma Yayınları, 2003.
• The Oxford Handbook of William James (ed. Alexander Klein). New York: Oxford University Press, 2019.
• Türer, Celal. “Pragmatizmin Doğruluk Evi.” Bilimname, 2009, XVII, sy. 2, s. 165-185.
• ----------. “William James’ten Muhammed İkbal’e.” Felsefe Dünyası, 1999, XXIX, sy. 1, s. 47-67.