Karâfî’den Şâtıbî’ye Makâsıd/Maslahat Söylemi

Yıl 2013, Cilt: 45 Sayı: 45, 5 - 30, 26.05.2014

Rahmi Yaran

Öz

Öz: Cüveynî tarafından sistematik bir mahiyette ele alınan makâsıd/maslahat konusu İbn
Abdüsselâm tarafından müstakil bir kitap halinde genişçe ele alınır. İbn Abdüsselâm’ın konuyu genişleten
bu çalışması onu yeni haliyle tekrar sistematik bir noktaya ircâ etme ihtiyacı doğurmuştur.
Karâfî, hocası İbn Abdüsselâm’dan sonra konuyu âdeta yeniden sistematik bir zeminde ele alan bir
ilim adamıdır. İslâm Hukukçularının konuya ilgisi her zaman devam etmiştir. Bu makalede Karâfî
ve ondan sonra yaşamış önemli İslam Hukukçularının maslahat konusuna yaklaşımları ele alınacaktır.
Bunlar arasında Tûfî’nin özel bir yeri vardır. Tûfî’nin iddia edildiği gibi maslahatı nasların
önüne geçirip geçirmediği ve onun bunu çağrıştıran bazı cümlelerinin konu bütünlüğü içinde nasıl
anlaşılması gerektiği açıklığa kavuşturulmaya çalışılacaktır. Ayrıca eserlerinde maslahatı sık sık referans
gösteren İbn Teymiye ve İbn Kayyim el-Cevziyye ile usulcü ve fıkıhçı Tâcüddîn es-Sübkî de
Şâtıbî öncesinde görüşlerini ele aldığımız âlimler arasında yer alacaktır.
Anahtar Kelimeler: Maslahat, makâsıd, vesâil, zarûriyyât, hâciyyât, tahsîniyyât, tetimme, zarar,
münâsib.
From Qarâfî to Shâtibî The Theory of Extended Anology (Maslaha) and Foundational Goals
(Maqasid)
Abstract: Ibn Abd al-Salâm broadly wrote Maslaha in his separate book, which this topic had
systematically been studied by Juwaynî. When Ibn Abd al-Salâm enlarged the topic, scholars
need to rearrange it to its systematic way. Qarâfî, one of the students of Ibn Abd al-Salam is
someone who rewrote systematically this topic. Scholars in the area of Jurisprudence always
pay attention to it. In this article I shell focus on approaches of scholars lived after Qarâfî about
Maslaha. Among them, Tûfî has a distinguished place. So I shell try to explain whether or not
Tûfî prefered Maslaha over Nass and to understand some his words impliying the preference in
its content integrity. Ibn Taymiyya referrign frequently to Maslaha, Ibn Qayyim al-Jawziyya and
Taj al-Din al-Subkî also are among the scholars i will study t heir approaches.
Keywords: Maslaha, Maqâsid, Wasâil, Dharûriyyât, Hâciyyat, Tahsîniyyât, Tatimma, Dharar,
Munâsib

Anahtar Kelimeler

Maslahat, makâsıd, vesâil, zarûriyyât, hâciyyât, tahsîniyyât, tetimme, zarar, münâsib.

Kaynakça

• Abdülvehhâb Hallaf’ın Masâdıru’t-teşrîi’l-islâmî fî mâ lâ nassa fîh (Küveyt 1402/1982)
• Alâeddin Ebü’l-Hasen Ali b. Halil et-Tarablusî, Mu‘înü’l-hukkâm, Kahire 1393/1973.
• Çârperdî, Ebü’l-Mekârim Fahrüddin Ahmed b. Hasen (ö. 746/1346), es-Sirâcü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc, nşr., Ekrem b. Muhammed b. Hüseyn, Riyad 1418/1998
• Dârekutnî, es-Sünen, nşr. Abdullah Hâşim Yemânî el-Medenî, Kahire 1386/1966
• Ferhat Koca, “İslam Hukukunda Maslahat-ı Mürsele ve Necmeddin et-Tûfî’nin Bu Konudaki Görüşlerinin Değerlendirilmesi”, İLAM Araştırma Dergisi, c. 1, sy. 1, İstanbul, Ocak-Haziran 1996, s. 93-122;
• İbn Kayyim, Zâdü’l-meâd, nşr. Tâhâ Abdurraûf Tâhâ, Kahire 1391/1971.
• İbnü İmâmi’l-Kâmiliyye, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahmân (ö. 874/1470), Teysîru’l-vusûl ilâ Minhâci’l-usûl, Kahire 1423/2002
• İbn Teymiye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî (ö. 728/1328), Mecmûu fetâvâ Şeyhülislam Ahmed b. Teymiyye, nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, Rabat, ts. --------el-Hısbe fî’l-İslâm, nşr. Seyyid b. Muhammed b. Ebî Sa’de, Riyad 1403/1983 --------el-Kavâidü’n-nûrâniyyetü’l-fıkhıyye, nşr. Abdüsselam Muhammed Ali Şâhîn, Beyrut 1994 Irâkî, Ebû Zür’a Veliyyüddîn Ahmed b. Abdürrahîm (ö. 826/1423), el-Ğaysü’l-hâmi‘ Şerhu Cem‘ı’l-cevâmi‘, nşr. Ebû Âsım Hasan b. Abbâs b. Kutb, Kahire 1423/2003.
• İsfahânî, Mahmûd b. Abdurrahmân (ö. 749/1349), Şerhu’l-Minhâc, Riyad 1410
• İsnevî, Abdurrahîm b. El-Hasen (ö. 772/1370), Nihâyetü’s-sûl fî şerh-i Minhâci’l-usûl, yy. ts. Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris (684/1285), ez-Zehîra, Beyrut 1994, -----Şerhu Tenkîhi’l-Füsûl, nşr. Tâhâ Abdürraûf Sa’d, (el-Mektebetü’l-ezheriyye li’t-türâs), yy. 1414/199 ----el-Furûk, Beyrut (Âlemü’l-kütüb), ts
• Necmeddîn et-Tûfî, “Risâletün fi’l-mesâlihi’l-mürsele”, Mecmûu Resâil fî usûli’l-fıkh, Beyrut 1324 --------Risâle fî riâyeti’l-maslaha, Kahire 1413/1993). --------el-Bülbül fî usûli’l-fıkh, nşr. Saîd Muhammed el-Lahhâm, Beyrut 1420/1999, --------el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâhisi’l-usûliyye, nşr. Ebû Âsım Hasan b. Abbâs, Kahire 1423/2002, I, 228-230.
• Sağîr b. Abdüsselâm el-Vekîlî, el-İmâmü’ş-Şihâb el-Karâfî, Mağrib 1417/1996 -------“Karâfî’nin İzlediği Yöntemin Genel Çizgileri ve Maslahat Anlayışı”, Makâsıd ve İctihad, hazırlayan: Ahmet Yaman, Konya 2002, s. 271-272. ------- “İbn Kayyim el-Cevziyye”, DİA, XX, 112-113
• Şevkânî, Muhammed b. Ali, İrşâdü’l-fühûl, Kahire, ts. (Matbaatü Muhammed Ali sabih). Tâcüddîn es-Sübkî, Abdülvehhâb (ö. 771/1370), el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc, nşr. Ahmed Cemâl ez-Zemzemî ve Nûruddin Abdülcebbâr Sağîrî, Dubai 1424/2004.
• Zerkeşî, Muhammed b. Bahâdır (ö. 794/1392), Teşnîfü’l-mesâmi‘ bi Cem‘ı’l-cevâmi‘, nşr. Seyyid Abdülaziz ve Abdullah Rabî‘, yy., 1418/1998 (Mektebetü Kurtuba). ----------el-Bahru’l-muhît, nşr. Abdüssettâr Ebû Ğudde, Küveyt1413/1992.