The Concept of Person and Legal Personality (Dhimmah) in Islamic Law

Yıl 2023, Cilt: 65 Sayı: 65, 19 - 39, 30.12.2023

Hasan Hacak

https://doi.org/10.15370/maruifd.1370833

Cited By: 1

Öz

Rights and obligations constitute the objects of legal relations, while legal persons constitute their subjects. Every understanding of personality has social, philosophical, and political consequences, and even a slight change in the understanding of personality has important consequences that shape the modern world. For example, the rejection of slavery elevated the status of slaves from property to persons and laid the foundation for modern human rights. Additionally, it can be argued that modern capitalism emerged when companies legally gained the status of individuals. The recognition of women's equality with men in terms of their personal qualities at the beginning of the 20th century in the West further increased the role of women in public life. Law acknowledges two types of persons: natural persons and legal persons. Natural/Real persons are subjects of law between birth and death. Persons of legal age have both “the capacity to act” and the “capacity to have rights and obligations”, while minors etc. have only the “capacity to have rights and obligations”.
Scholars of Islamic law introduced two basic and competing concepts to express the legal personality and the subject of the law. The first is mukallaf and the other is dhimmah. Mukallaf refers to the person to whose actions the shari'a provisions (shar'i address) are related to. Those who define the subject of law with the concept of mukallaf brought a definition of the “capacity to act”. According to this perspective, mukallafs are persons who meet the conditions of sanity, puberty, and maturity. Law and the address of the sharia are related to their actions. However, the term mukallaf excludes some persons who have rights and debts and whose actions can result in consequences, such as minors and mentally ill persons, and pushes them out of the scope of the law. Therefore, these jurists regard the mukallaf as the sole subject of the law, they do not distinguish between the ‘capacity to have rights and obligations/ahliyyat al-wujūb’ and the capacity to act/ahliyyat al-ada. According to them, there only exists the capacity to act in law. Muslim jurists did not make a special effort to fill this gap for many years and only acknowledged the capacity to act. Islamic legal scholar Dabūsī was the one who noticed this gap the best. In terms of the texts we have, Dabūsī filled this gap and stated that the subject of the law is not the mukallaf, but the “owner of dhimmah” or who has the ‘capacity to have rights and obligations/ahliyyat al-wujūb’. This was a revolutionary transformation in the history of Islamic law. The law tells us this. The legal knowledge after Dabūsī demonstrates that the main object of law became no longer the actions of the mukallaf, but the rights and obligations of the dhimmah owner. Legal capacity is not only a ‘capacity to act/ ahliyyat al-adā, but there is also a ‘capacity to have rights and obligations/ahliyyat al-wujūb/dhimmah. The capacity to have rights and obligations is synonymous with dhimmah. From birth to death, a person has the authority of dhimmah, that is, the capacity to have rights and obligations. In short, he is a legal person in terms of having the capacity to have rights and obligations, and the majority of legal provisions are related to him. The term dhimmah is sometimes used by scholars in some sects other than the Ḥanafīs, with a content close to the concept of mukallaf, and sometimes in the same context as the Ḥanafīs. All these uses of this concept in such a different meaning contradicts Dabūsī's aim in producing the concept of dhimmah, as well as the original dhimmah concept.
After Dabūsī, many Muslim jurists, especially from the Ḥanafīs, followed in his footsteps and adopted the concept of dhimmah in the meaning he intended, accepted that the real subject of law was the person who had dhimmah, and acknowledged the distinction between the capacity to act and the capacity to have rights and obligations. These jurists stated that the law would be incomplete without making a distinction based on competence. The relationship between this revolutionary distinction made by Dabūsī and the similar distinction in continental Europe is quite striking.
According to Islamic law, legal personality begins at birth and ends at death similar to the Turkish and continental European law. However, some rights and obligations may arise exceptionally before birth or after death. In particular, some exceptional rights before birth do not come into question until birth occurs. At the same time, the deceased can acquire some new rights until the liquidation of the estate, but these rights pass directly to the heirs because there is no dhimmah left that can carry this right.

Anahtar Kelimeler

Person, legal personality, dhimmah, legal capacity, ahliyyah, ahliyyah al-wujub (capacity to have rights and obligations), ahliyyah al-eda (capacity to act), asl al-vucub; vucub al-eda

İslam Hukukunda Kişi ve Kişilik (Zimmet) Kavramı

Öz

Türk ve Kara Avrupası hukukunda hukukun öznesi kişilerdir ve iki tür kişi vardır: gerçek kişiler ve tüzel kişiler. Gerçek kişi dediğimiz insanlar doğum ile ölüm arasında hukuk öznesidir. Reşit olan kişiler hem hak hem de fiil ehliyetine sahipken reşit olmayanlar sadece hak ehliyetine sahiptir. İslam hukukunda ise hukuki kişiliği ve hukukun öznesini ifade etmek için iki temel ve birbiriyle yarışan kavram üretilmiştir. Bunların ilki mükellef diğeri ise zimmettir. Hukukun öznesini mükellef kavramı ile ifade edenler eda ehliyeti üzerinden bir tanımlama getirmiştir. Buna göre mükellef akıl, buluğ ve rüşt şartını taşıyan insanlardır. Hukuk ve şerʿî hitap bunların fiilleriyle ilgilidir. Ancak mükellef terimi çocuk, akıl hastası vb. gibi fiillerine sonuç bağlanabilen, hak ve borç sahibi olan insanları dışlamakta, adeta hukukun dışına itmektedir. Burada ortaya çıkan boşluğu elimizdeki metinler noktasından baktığımızda Debûsî doldurmuş ve hukukun öznesinin mükellef değil, zimmet sahibi insan olduğunu belirtmiştir. Debûsî’den sonra artık hukukun temel konusu mükellefin fiilleri değil zimmet sahibi varlığın hak ve borçlarıdır. Ehliyet de sadece eda/fiil ehliyeti değildir ayrıca vücûb/hak ehliyeti söz konusudur. Vücûb ehliyeti zimmet ile benzer bir anlama sahiptir. İnsan doğumdan ölüme kadar zimmet ve vücûb ehliyeti sahibidir. Bu anlamıyla zimmeti kısaca kişilik olarak ifade edebiliriz. Zimmet terimi Hanefilerin dışındaki bazı mezheplerde zaman zaman mükellef kavramıyla yakın bir içeriğe sahip olarak zaman zaman da Hanefilerdeki kapsamıyla kullanılır. Kişilik Türk ve Kara Avrupası hukukunda olduğu gibi İslam hukukunda da sağ doğumla başlar ve ölümle sona erer.

Anahtar Kelimeler

Kişi/şahıs, hukuki kişilik, zimmet, ehliyet, vücûb ehliyeti, eda ehliyeti, aslu’l-vücûb, vucûbu’l-edâ

Kaynakça

• Aydın, Tülay. “Kişilik Haklarının Doğum Öncesinde Korunması.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2007.
• Ayiter, Nûşin. Mamelek Kavramı Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1968.
• Bâkıllânî, el-Kâdî Ebûbekir. et-Takrîb ve’l-İrşâd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Bozkurt, Nebi. “Eman”. TDV Dİİslam Ansiklopedisi içinde, c. XI, İstanbul: TDV Yayınları, 1995, )75-77.
• Buharî, Abdulaziz b. Ahmed. Keşfu'l-esrar an Usuli Fahri'l-İslam el-Pezdevi. Dersaadet: Sahafiyye-i Osmaniyye, 1308.
• Büyük Haydar Efendi. Usul-ü Fıkıh Dersleri. Sad. Mümin Çevik. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 2019.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebubekir er-Râzî. Ahkâmu’l-Kurân. Beyrut: Daru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1994.
• ———. el-Fusûl fi’l-Usûl. Kuveyt: Vezâratu’l-evkaf el-Kuveytiyye, 1884.
• Cürcanî, Ali b. Muhammed eş-Şerif. Kitabu't-Tarifat. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403/1983).
• Cüveynî, Abdu’l-melik b. Abdullah İmâmu’l-harameyn. Kitâbu’t-telhis fi usuli’l-fıkh, Beyrut: Daru’l-beşâir el-İslâmiyye, ts.
• ———. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. Dâru’l-minhâc, 2007.
• Debusî, Ubeydullah b. Ömer. Takvimu'l-edille fi usuli'l-fıkh. (nşr. Halil M. Meys). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Dirik, Mehmet. “İslam Hukuku’nda Ceninin Mal Varlığı Hakları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2012, sy. 20, 211-235.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “Şahıs”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde, c. XXXVIII, İstanbul: TDV Yayınları, 2010, 270-273.
• Dural, Mustafa. Türk Medeni Hukukunda Gerçek Kişiler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1977.
• Ebû Ganime, Abdülazîz. Tabîatu hukûuki'd-dâinin fi't-tereke ve eseruhâ fî ahkâmi't-terikât. Kahire: Dâru Mercan, 1982.
• Emir Padişah. Teysîrü’t-Tahrîr. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1932.
• Ezherî, Süleyman b. Ömer b. Mansur. Hâşiyetü’l-Cemel ala şerhi’l-menhec. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Gazzalî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
• Hacak, Hasan. “İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2000.
• Hafif, Ali. el-Hakk ve'z-zimme ve te'siru'l-mevti fihima ve buhusun uhrâ. Kahire: Darü’l-Fikri’l-Arabi, 1431/2010.
• Hamevî, Ahmed b. Muhammed. Gamzu uyûni’l-besâir fi şerhi eşbah ve’n-nezâir, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1405/1985.
• Helvacı, Serap. Gerçek Kişiler. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2016
• İbn Müflih, Ebû Abdullah Şemseddin el-Merdâvî. Kitâbü'l-fürû. Thk Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1424/2003.
• İmre, Zahit. Medeni Hukuka Giriş. İkinci Bası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1976.
• Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. Nefaisu'l-usul fi şerhi'l-Mahsul. Nşr. Adil A. Abdulmevcud ve Ali M. Muavvaz. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebûbekir. Bedâʿiu’s-sanâʿi fî tertîbi’ş-şerâʿi. Mısır: Matbaatu şeriketu’l-matbûât el-ʿilmiyye, 1327.
• Kaya, Eyyüp Said, ve Hasan Hacak. “Zimmet”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde, c. XLIV, İstanbul: TDV Yayınları, 2013, 424-428.
• Kerâbisî, Ebü’l-Muzaffer Cemaleddin en-Nisaburî. Kitabü'l-füruk fi'l-fürû. Kuveyt: Vizaretü'l-Evkaf ve'ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1982.
• Köksal, Asım Cüneyd. “Hanefi Usul d-Düşüncesinde Vücûb-Eda Ehliyeti Ayrımı ve Bu Ayrımla İlişkili İki Mesele”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 25 (2011), s. 105-122.
• Naffine, Ngaire. Law’s Meaning of Life, Philosophy, Religion, Darwin and the Legal Person. Oxford: Hart Publishing, 2009.
• Nevevî, Ebu Zekeriya Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Ravdatu’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. Beyrut: el-Mektebu’l-islâmî, 1991.
• ———. Tahrîru elfâzi’t-tenbih. Thk. Abdulğani ed-Dakr. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1408.
• Pezdevî, Fahrulislam Ali B. Muhammed. Kenzu’vusûl ilâ marifeti’l-usûl (Usûlü’l-Pezdevi). Medîne-Lübnan: Dâru’l-beşâir el-İslâmiyye, Dâru’s-sirâc, 2016.
• Rehâvi, Yahya. Haşiye ala Şerhi'l-Menar li-İbn Melek. İstanbul: Yayınevi yok, 1315.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl. Thk. Muhammed Zeki Abdülber. Katar: Matâbiü’d-Dûha el-hadîse, 1984.
• Senhurî, Abdurrezzak Ahmed. Masadiru’l-Hak fi’l-Fıkhi’l-İslamî: Dirase Mukarane bi’l-Fıkhi’l-Garbi. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1997.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed. El-Mebsût. Beyrut: Daru’l-marife, 1989.
• Serozan, Rona. Medeni Hukuk Genel Bölüm/Kişiler Hukuku, İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2015.
• Sinanoğlu, Mustafa, “Teklif”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde, c. XL, İstanbul: TDV Yayınları, 2011, 385-387,
• Sübkî, Tâcu’-dîn Abdulvehhâb. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1991.
• Şaban, Zekiyyuddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. Trc. İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Şehristanî, Muhammed b. Abdulkerim. el-Milel ve’n-Nihâl. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• Teftazanî, Saʿduddin Mesud b. Ömer. Şerhu’t-telvîh ale’t-Tavdih li metni’t-tenkîh fî usûli’l-fıkh. (nşr. Necîb el-Mâcidî –Hüseyn el-Mâcid). Lübnan: el-Mektebetu’l-asriyye. 1430/2009.
• Tesulî. Ebû’l-Hasan Ali b. Abdusselam. el-Behce fî şerhi’t-Tuhfe. Thk. Muhammed Abdulkadir Şahîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1998.
• Urmevi, Mahmud b. Ebubekr. et-Tahsil mine'l-Mahsul. Nşr. Abdulhamid Ali Ebu Zenid), Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1988.
• Urmevî, Safiyyüddin Muhammed b. Abdurrahim. Nihâyetü’l-vusûl fî dirâyeti’l-usûl. Tthk. Salih b. Süleymn Yusuf ve Sa’d b. Salim Süveyh. Mekke: el-Mektebetü’t-Ticâriyye, 1996.
• Ülken, Hilmi Ziya. İslam Düşüncesi. İstanbul: Rıza Koşkun Matbaası, 1946.
• Yaman, Ahmet. “Zimmî”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XLIV, İstanbul: TDV Yayınları, 2013, 434-438.
• Yetkin, Hacer. “Bâkıllânî’nin Usul Düşüncesinde Mükellef”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy 60 (2021), 1-28.
• ———. Debûsî ve Usul Anlayışı. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2017.
• Zerka, Mustafa Ahmed. el-Fıkhu'l-islamî fî sevbihi'l-cedîd. Dımaşk: Dârü'l-Fikr, 1967.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedrüddin. el-Bahrü’l-muhît. yy: Dârü’l-kütübî, 1994.
• Zuhaylî, Vehbe Zuhayli. el-Fıkhu'l-islami ve edilletuhu. Dımaşk: Dârü'l-Kalem, 1997.
• Züheyr, Ebu’n-Nûr. Usûlü’l-fıkh. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t-türâs, ts.