İslâm Hukukuna Göre Kâğıt Paranın Temellendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 66 Sayı: 66, 63 - 87, 30.06.2024

Oğuzhan Kundak

https://doi.org/10.15370/maruifd.1456886

Öz

Para: Mal ve hizmetlerin mübadelesinde ve bunların kıymet belirlemesinde bir vasıtadır. Geçmişten günümüze kadar buğday, hurma, post, mızrak ve balta gibi metalar; demir, bakır, altın ve gümüş gibi madenler; süftece ve banknot gibi kâğıtlar ve dijital varlıklar para olarak kullanılmıştır. Ortaya çıkışı ve yaygınlığı diğerlerine göre daha yakın bir tarihte vaki olan banknotların değer ölçüsü olma niteliği, yapısı ve çeşidi İslâm hukukunda tartışmalıdır. Bu makalede banknotların İslâm hukukuna göre para niteliği taşıyıp taşımadığı, şayet para ise hangi yapı ve çeşitte bir para olduğu incelenmiştir. Bu bağlamda iktisat bilimi ve fıkıh literatüründeki para tarihi, teorisi ve çeşitleri araştırılmış ve uluslararası para sistemi göz önünde bulundurularak kâğıt para temellendirilmiştir. Sonuç itibariyle banknotların ıstılahî olarak değer ölçüsü niteliği taşıdığı, tedavüle sürülüş şekline göre hükme tabi olması gerektiği ve dinar, dirhem, fülûs vb. diğer paralardan farklı şekilde kâğıt para olarak müstakil bir para olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Banknot, Kâğıt Para, Fülûs, Istılahî Değer, Uluslararası Para Sistemi

Etik Beyan

Bu makale hala devam etmekte olan doktora tez çalışmamdan üretilmiştir.

Ground in Paper Money According to Islamic Law

Öz

Money: It is a means of exchanging goods and services and determining their value. From past to present, commodities such as wheat, dates, hides, spears, and axes; metals such as iron, copper, gold and silver, papers such as suftece and banknotes, and digital assets have been used as money. Quality of being measure of value, structure and kind of banknotes which emerged and spread more recently than others, are controversial in Islamic law. In this article, it is examined whether banknotes qualify as money according to Islamic law and, if so, what type and structure of money they are. In this context, the history, theory, and types of money have been researched in the economics and Fiqh literature and banknotes was grounded in Islamic law with consideration the international monetary system. As a result, banknotes are terminologically a measure of value, should be subject to ijtihad according to the way it is put into circulation and it has been determined that it is a separate money as paper money, unlike dinar, dirham, fulūs etc.

Anahtar Kelimeler

Banknote, Paper Money, Fulūs, Terminologically Value, International Monetary System

Kaynakça

• Abdullah, Adam. “The Islamic Monetary Standard: The Dinar and Dirham”. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, sy 1, 2020.
• Akdiş, Muhammet. Para Teorisi ve Politikası. Ankara: Gazi Kitabevi, 2011.
• Akdoğan, Ece. “Uluslararası Para Sisteminin Geçmişi, Bugünü ve Geleceği”. Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5, sy 1, 2020.
• Akyıldız, Ali. “Para”. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde, 163-66. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Âli Mahmûd, Abdullah b. Zeyd. Mecmûatü’r-resâil. 3. bs. C. 4. Doha, 2015.
• Alshami, Mohamad Abulaziz. “Islam Şeriatının Enflasyona Bakış Açısı”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, 2017.
• Altan, Mikail, ve Suna Akten Çürük. “Modern İktisat Bilimi Açısından Para ve Faiz”. Fıkhi Açıdan Finans ve Altın İşlemleri içinde, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Bakkal, Ali. “İslâm Hukukunda Faiz Telakkisi Zaviyesinden Enflasyon Farkının Ödenmesi Problemi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, sy 1, 1995.
• Bardakçı, Hasan. “Geçmişten Bugüne Dünya Para Standardının Gelişimi”. Avrasya Dosyası 13, sy 1, 2022.
• Bayındır, Abdülaziz. “Başlangıcından Günümüze İslam Toplumunda Madeni ve Kağıt Paralar”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology, sy 2., 2012.
• Buhûti, Mansûr b. Yûnus el-. Keşşâfü’l-kınâ. C. 3. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Chapra, Muhammed Umer. “Monetary Management in an Islamic Economy”. Islamic Ekonomic Studies 4, sy 1, 1996.
• Cobuild, Collins. “Collins Cobuild Compact English Learner’s Dictionary”, 482. Glasgow: Harper Collins Publishers, 2004.
• Çağlar, Muhammed Ali. “İslam Hukukunda Akitlerde Satış Bedeli (Semeniyyet)”. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019.
• Çalış, Halit. “Kâsır İlletle Ta’lil Tartışmalarına Metodolojik Bir Katkı”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 4, sy 4, 2005.
• Dâvud, Yûsuf. Teğayyüri’l-kıymeti’ş-şirâiyye li’n-nukûdi’l-verakiyye. Kahire: el-Mâ’hedu’l-âlemi li’lFikri’l-İslâmî, 1999.
• Ebû Ferha, Salih Rıza. “Teġayyürü Kıymeti’n-nukûd ve Eseruhu fi Sidadi’-deyni fi’l-İslâm”. Yüksek Lisans Tezi, Câmiatü’n-Necâh, 2005.
• Efendi, Ali Haydar. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. C. 1. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Ergun, Temel. Makroekonomiye Giriş. 1. bs. Ankara: Detay Yayıncılık, 2013.
• Eşkâr, Muhammed Süleyman el-. “en-Nukud ve Tekallubü kıymeti’l-umle”. Mecelleti Mecmei’l-Fıkhi’lİslâmi içinde, C. 3, 1988.
• Evlimoğlu, Umut, ve Tolga Umut Gümüş. “İtibari Paranın Kullanımdan Kaldırılmasına Yönelik Teorik Bir Değerlendirme”. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi 9, sy 2, 2018.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Miṣbâḥu’l-münîr fî ġarîbi’ş-Şerḥi’l-kebîr. 2. bs. C. 1. Kahire: Dâru’lMearif, 2016.
• Firdaus, Muhammad Irkham. “The Concept of Money According to the Thought of Ibn Taymiyah and Imam Ghazali and its Impelemation in the Economic Field”. Journal of Islamic Economic Law 4, sy 2, 2020.
• Gezgin, Yusuf Erdem. “Fıkhî Açıdan Altın Mübadele İşlemleri”. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019.
• Gezgin, Yusuf Erdem. “Fıkhî Açıdan Altının Para veya Meta’ Olma Niteliği”. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, sy 2, 2020.
• Güney, Necmeddin. “İslam Hukukunda Para Kavramına Genel Bir Bakış”. İslami Finans ve Finansal Teknolojiler içinde, Konya: NEU Yayınları, 2020.
• Güney, Necmeddin. İslami Finans ve Finansal Teknolojiler. Konya: NEU Yayınları, 2020.
• Habergetiren, Ömer Faruk. “İslam Hukukunda Paranın Değer Kaybı ve Buna Bağlı Hükümler”. Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, 1997.
• Haccâc, Müslim b. el-Câmiu’s-Sahîh. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfikiyye, 2010.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. C. 2. 2 c. Ankara: İmaj Yayıncılık, 2003.
• Hasenî, Ahmed el-. el-Evrâku’n-nakdiyye fi’l-iktisâdi’l-İslâmî. 1. bs. Şam: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Hiç, Mükerrem. Para Teorisi ve Politikası. 9. bs. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1994.
• Hüseynî, Ahmed b. Ahmed el-. Behcetü’l-müştâk, 1910.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Mecmûʿatü resâʾili İbn ʿÂbidîn. C. 2, t.y.
• İbn Bedrân, Abdulkâdir. el-Ukûdü’l-Yakûtiyye. 2. bs. Kahire: Mektebetü’s-Siddâvî, 1992.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd. Kitâbu tarihi İbn Haldûn. 1. bs. C. 1. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
• İbn Menî’, Abdullah b. Süleyman. el-Varaku’n-nakdî. 2. bs. Mekke, 1984.
• İbn Rüşd el-Ced, Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl. 2. bs. C. 7. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1988.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin. Fethü’l-kadîr. C. 6. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İsa, Halîfî. Kıymetü’n-nukûdi’l-âsâr ve’l-ilâc. 1. bs. Amman: Dâru’n-Nefâis, 2011.
• Karadaği, Muhyiddin el-. “Tezebzübü Kıymeti’n-nukûdi’l-varakiyye”. Mecelleti Mecmei’l-Fıkhi’l-İslâmi içinde, C. 3, 1988.
• Kardâvi, Yusuf el-. Fıkhu’z-zekât. 2. bs. C. 1. Beyrût: Müessetü’r-Risâle, 1973.
• Keleş, Ali. “İslâm’a Göre Para Kavramı”. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 1998.
• Mahlûf, Muhammed Hasaneyn. et-Tibyân fi zekâti’l-esmân. Ma’hedü’d-Diniyye, 1924.
• Makrîzî, Ebû Muhammed el-. Kitâbu resâili’l-Makrîzî. 1. bs. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1998.
• Mecelleti Mecmei’l-Fıkhi’l-İslâmi. C. 3, 1988.
• Merdâvî, Alî b. Süleyman. el-İnsâf. 1. bs. C. 5. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Ârabî, 1955.
• Miras, Kâmil. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. 4. bs. C. 5. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1978.
• Muslih, Halid b. Abdullah el-. “et-Tedahhumü’n-nakdî fi’l-fıkhi’l-İslâmî”. Doktora Tezi, Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 2004.
• Muti’, Muhammed. Fetava’ş-şeyh Bahit el-Muti’. C. 1. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2013.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ en-. Ravzatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. 3. bs. C. 3. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1991.
• Nizameddin Belhî. el-Fetâva’l-Hindiyye. 2. bs. C. 3. Beyrût: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Orman, Sabri. “Modern İktisat Literatüründe Para, Faiz ve İslam”. Para, Faiz ve İslam içinde, İstanbul: İSAV Yayınları, 1992.
• Osmani, Takî el-. “Meseletü Teğayyüri Kıymeti’l-Umle”. Mecelleti Mecmei’l-Fıkhi’l-İslâmi, C. 3, 1988.
• Özbaş, Mert Yılmaz. “Elektronik Para ve Sanal Para: Bitcoin Geleceğin Para Birimi Olabilir Mi?” İşletme Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi içinde, sy 1, 2019.
• Özkan, İzgi. “XI. Yüzyıla Kadar Orta Asya Türk Devletlerinin Çin’le Yaptığı Ticarî Münasebetler”. Tarih Enstitüsü Dergisi, sy 9, 1978.
• Özsoy, İsmail. “Fıkıh Doktrininde Para ve Faiz”. Fıkhi Açıdan Finans ve Altın İşlemleri içinde, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Peşe, Muhammed. “Hanefi Hukuk Düşüncesinde Enflasyonun Borca Etkisi”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4, sy 2, 2021.
• Rabıtatü’l-Âlemi’l- İslâmî. Karârâtü mecmei’l-fıkhi’l-İslâmî. 3. bs. Mekke, 2010.
• Sahnûn, Abdüsselâm b. Saîd. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. C. 3. Suudi Arabistan: Vizâretü’l-Evkâfi’sSuudiyye- Matbaatü’s-Sâade, 2014.
• Sâlûs, Ali Ahmed es-. İstibdâlu’l-nukûd ve’l-ûmlât. Kuveyt: Mektebetü’l-Fellâh, 1985.
• Serâhsi, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. C. 14. Beyrût: Dâru’l-Mârife, 1989.
• Sâlûs, Ali Ahmed es-. el-Mebsût. C. 12. Beyrût: Dâru’l-Mârife, 1989.
• Seyidoğlu, Halil. Uluslararası İktisat. Ankara: Güzem Yayınları, 1986.
• Songür, Haluk. “İslâm Hukukunda Enflasyonlu Ortamda Ödeme”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1995.
• Şübeyr, Muhammed Osman. el-Muâmeletü’l-mâliyyetü’l-muâsıra. 6. bs. Amman: Dâru’n-Nefâis, 2007.
• Tabakoğlu, Ahmet. “Osmanlı İktisat Tarihinde Enflasyon Meselesi 1300-1750”. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2, sy 2, 1985.
• TDK Türkçe Sözlük. “Para”, t.y. https://sozluk.gov.tr/.
• Tekdoğan, Ömer Faruk. “İslami Para Standardına Dair Yaklaşımlar”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, sy 59, 2020.
• Tirmizî, Ebû Îsâ et-. Sünenü’t-Tirmiẕî. Kahire: Dâru’l-Fecr, 2011. Uleyş, Muhammed. Fethu’l-Alî el-Mâlik. C. 1. Beyrût: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Uzunoğlu, Sadi. Para ve Döviz Piyasaları. 3. bs. İstanbul: Literatür Yayınları, 2007.
• Ülker, Barış. “Yeni Merkantalist Politikaların Oluşumu, Gelişimi ve Etkilerinin Analizi”. Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2021.
• Ünsal, Muzaffer. Makro İktisat. 11. bs. Ankara: Murat Yayınları, 2017.
• Varelci, Muhammed. “İslâm Hukuku Açısından Enflasyon Farkının Faizle İlişkisi”. Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2021.
• Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye. el-Mevsuatu’l-fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. C. 23. Kuveyt: Vizâretü’lEvkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2006.
• Yurtçiçek, Mehmet Sıddık. “Hukuki Açıdan Elektronik Para”. Doktora, Marmara Üniversitesi, 2012.
• Zerkâ, Ahmed. Şerhû kavâidi’l-fıkhiyye. 2. bs. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1989.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühü. 2. bs. C. 4. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1985.