THE FINANCIAL STATEMENTS OF THE FOUNDATIONS OF ISKENDER PASHA IN SARAJEVO (1807-1821)

Yıl 2021, , 498 - 521, 31.07.2021

Kadir Arslanboğa

https://doi.org/10.14783/maruoneri.888290

Öz

The social foundations established by the bureaucrats and the third party private individuals in the Ottoman Empire carried out many socioeconomic tasks and duties. Bureaucrats and particularly the local administrators after the conquest of the Balkans used both their own income as well as the resources allocated by the state to the state sponsored foundations for the public good and the development of their cities. Iskender Pasha, one of the leading figures during the rule of Sultan Mehmet the Conquerer and Beyazıt II, who served as a Vizier, the Governor General of Rumelia and the Bosnian Governor, likewise established a state sponsored foundation in Bosnia to respond to the city’s need for water. He redirected the waters of rivers to various parts of the city, built fountains, bridges, the Nakşibendi Lodge, one imaret, one guesthouse, one caravansaray, and one palace. Numerous farms, gardens, lucerns, and mills were devoted to the activities within the framework of these structures and institutions. In this regard, the Vakfiye and Evkaf (foundations) accounting balance sheets, which serve as a form of registration for the foundations are of great importance. The Evkaf Vakfiye (registration of foundation) from Iskender Pasha did not survive to the modern day. However, it has a registration entry in the archives of Prime Ministry for the years of 1807-1821, which serves as an accounting balance sheet for the foundation. In this work, the financial situation of the foundation has been studied with the information revealed from the aforementioned archived documents. In the given time frame, it is revealed that the income of the foundation was sufficient to satisfy its expenditures although the river floods damaged the properties of the foundation. The restoration of the damaged units led to a fiscal deterioation of the foundation in the subsequent years.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Foundation, Bosnia, Iskender Pasha, Lodge

İSKENDER PAŞA’NIN SARAYBOSNA’DAKİ ZAVİYE VAKFI’NIN FİNANSAL DURUM TABLOSU (1807-1821)

Öz

Osmanlı Devleti’nde özel şahıslar ile bürokratların kurmuş olduğu vakıflar iktisadi ve sosyal açıdan birçok toplumsal görevi yerine getirmekteydi. Bürokratlar, özellikle de Balkanlar’da fetihten sonra bulundukları bölgenin idarecileri o şehrin kalkınması açısından gerek kendi gelirlerini gerekse de devletten kendilerine kuracakları vakıflar için tahsis edilen gelirleri toplum yararına adamışlardır. Fatih Sultan Mehmet ve II. Beyazıt dönemlerinin önemli eşhasından olan ve Vezir, Rumeli Beylerbeyliği ve Bosna Sancakbeyliği görevlerinde bulunan İskender Paşa da başta şehrin su ihtiyacının karşılanması olmak üzere Bosna’da vakıf kurmuştur. Nehirlerin sularını şehrin muhtelif bölgelerine yönlendirmiş, çeşmeler, köprü, Nakşibendi Tekkesi, imaret, misafirhane, kervansaray ve saray inşa ettirmiştir. İnşa edilen bu yapı ve müesseselerin faaliyetlerinin devamı içinde çiftlikler, bahçeler, yoncalıklar ve değirmenler vakfetmiştir. Vakıflar açısından tescil belgesi hüviyetindeki vakfiye ile evkaf muhasebe bilançoları önem arzetmektedir. İskender Paşa Vakfı’nın vakfiyesi günümüze ulaşamamıştır. Ancak vakıf muhasebesi olarak Başbakanlık Osmanlı Arşivinde 1807-1821 yılları arasındaki süreyi ihtiva eden bir arşiv defteri bulunmaktadır. Çalışmada bu arşiv defterinden elde edilen bilgiler ışığında vakfın finansal durumu incelenmiştir. Olağan süreçte vakfın gelirlerinin giderlerini karşıladığı, ancak 1815 yılında yaşanan nehir taşkınlarının vakfın inşa ettiği birimlere zarar verdiği anlaşılmaktadır. Yıkılan birimlerin yeniden inşası, vakfın devam eden yıllarda bir mali daralmaya gitmesine sebebiyet vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Vakıf, Saraybosna, İskender Paşa, Tekke

Kaynakça

• Evkaf-ı Harameyn muhasebeciliği defterleri kataloğu. d. 0794 (BOA.EV.HMH_d.0794)
• Maliyeden müdevver defterleri. d. 625 (BOA.MAD.625)
• Algar, H. (1975). Bosna’da Nakşibendi Tarikatı üzerine notlar. Diriliş, 12, 15-25.
• Algar, H. (2006). Nakşibendiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32. 335-342.
• Aruçi, M. (2009). Saraybosna. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36. 128-132.
• Aşıkpaşazade (2013). Aşıkpaşazade tarihi. (Haz. Necdet Öztürk). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Ayverdi, E. H. (1956). Yugoslavya’da Türk âbideleri ve vakıfları. Vakıflar Dergisi, III, 151-224.
• Bejtić, A. (1944). Skender-pašina tekija. Novi Behar, 16(2), 24-26.
• Binark, İ. (1993). Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan 164 (Hicrî 935-937/Milâdi 1528-1531) ve 462 (Hicrî 975/Milâdî 1567-1568) numaralı tapu tahrir defterlerine göre Bosna vakıfları. X. Vakıf Haftası Kitabı (ss.207-254). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Cehajic, D. (1999). Nakşibendî Tarikatının Bosna-Hersek ve genel olarak Yugoslavya’daki sosyo-politik durumları. Dini Araştırmalar, 2(5), 377-386.
• Cezar, M. (2011). Mufassal Osmanlı tarihi. Cilt II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Clayer, N. & Alexandre P. (2014). Osmanlı Döneminde Balkanlardaki tarikatlar. Ocak, A. Y. (Ed.) Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. (ss.301-321). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çam, M. & Rahman A. (2016a). Bosna Hersek vakfiyeleri. Cilt II. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları-121.
• Çam, M. & Rahman A. (2016b). Bosna Hersek vakfiyeleri. Cilt III. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları-121.
• Djurdjev, B. (1992). Bosna eyaleti. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6. 297-305.
• Emecen, F. (1992a). Balkanlar ve Bosna tarihi bakımından Kosova Savaşının (1389) önemi. Bosna-Hersek. (ss.7- 14). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Emecen, F. (1992b). Bosna eyaleti. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6. 296-297.
• Evliya Ç. (2001). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (Haz. Yücel Dağlı vd.). Cilt V. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Hacıbeyliç, K. (2018) Bosna‐Hersek’te tasavvuf tarihi ve geleneği – Bosna Hersekli Pir: Pir-i Sani Şeyh Hüseyin Baba Bosnevî. http://ilmar.org/bosna%E2%80%90hersekte-tasavvuf-tarihi-ve-gelenegi-bosna-herseklipir-pir-i-sani-seyh-huseyin-baba-bosnevi/ adresinden alındı.
• Handzic, A. (1988). Bosna’da XVI. yüzyılda kasabaların gelişmesinin bazı özellikleri. IX. Türk Tarih Kongresi Bildiriler. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İzeti, M. (2004). Balkanlar’da tasavvuf. İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Kadic, M. E. Kronika. 15. Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi.
• Kemura, S. S. F. (1913). Sarajevske dzamije i druge javne zgrade turkse dobe. Sarajevo.
• Krcsmarik, J. (1979). Bosna-Hersek. İslam Ansiklopedisi. 2. 729-735.
• Malcolm, N. (1999). Bosna’nın kısa tarihi. İstanbul: Om Yayınevi. Oruç Beğ (1972).
• Oruç Beğ tarihi. (Haz. Nihal Atsız). Tercüman 1001 Temel Eser.
• Özcan, A. (2007). Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34. 182-183.
• Pelıdıja, E. (2018, 10-11 Mayıs). Krallıktan sancaklığa: Bosna’nın 1463 yılında fethi. Dünden Bugüne Bosna Hersek ve Aliya İzzetbegoviç Uluslararası Sempozyum Bildirileri. (ss.405-418). 10-11 Mayıs 2018, İstanbul.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî. 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Şahin, İ. (1992). Osmanlı Döneminde Sarayova (Saraybosna)’nın kuruluşu ve yükselişi (1455-1561). BosnaHersek. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. 21-30.
• Turgut, V. (2016). Yitirilen mirasımız: Balkanlarda kurulan Osmanlı vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına Kadar). Eskişehir: Türk Dünyası Vakfı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1983). Osmanlı tarihi. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Zlatar, B. (1974). Popis vakufa u Bosni iz prve polovine XVI vijeka. Prilozi za orijentalnu filologiju – POF. Br. 20-21. 109-158.
• Zlatar, B. (2012a). O bosanskom sandžakbegu Skender-paši njegovim potomcima. Prilozi za orijentalnu filologiju – POF. Br. 61. 319-350.
• Zlatar, B. (2012b). XV. ve XVI. yüzyıl Saraybosna vakıfları. Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyum. İstanbul. 55-61.
• Zlatar, B. (2018, 10-11 Mayıs). Saraybosna’nın kurucusu Gazi İsa Bey. Dünden Bugüne Bosna Hersek ve Aliya İzzetbegoviç Uluslararası Sempozyum Bildirileri. (ss.399-404). 10-11 Mayıs 2018, İstanbul.