OSMANLI SEFARET VE ŞEHBENDERLİKLERİNİN KALPAZANLIKLA MÜCADELEDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 53, 105 - 122, 28.01.2020

Muharrem Öztel

https://doi.org/10.14783/maruoneri.676407

Öz

Osmanlı sefaret (elçilik) ve şehbenderlikleri (konsolosluk) bulundukları ülkelerde ve şehirlerde devleti temsilen önemli görevler üstlenmişlerdir. Devletin dış dünyadaki gözü ve kulağı olmak gibi bir misyonla faaliyet gösteren temsilciliklerin en önemli görevlerinden biri, Osmanlı meskûkâtı (madeni para) ve kâğıt parasının sahtelerini dışarıda üretip, içeride başta İstanbul olmak üzere çeşitli vilayetlerde piyasaya süren muhtelif ülke vatandaşı yabancı kalpazanlarla sorunun kaynağında mücadele etmek olmuştur. Sefaret ve şehbenderlikler görev yaptıkları ülke ve şehirlerde kalp paraların ve kalpazanların izini sürerek yakalanmalarını sağlamaktan, gerektiğinde bizzat davacı taraf olarak devleti temsilen kalpazanların yargılanma süreçlerini ve mahkemelerini takibe kadar her ne gerekiyor ise üzerlerine düşeni yaparak kalpazanlıkla mücadelede aktif bir rol üstlenmişlerdir. Kalpazanlık sorununa ilişkin resmi yazışmalara yansıyan olaylara bakıldığında, Osmanlı piyasalarında tedavüle sürülen sahte sikkelerin ve kâğıt paranın üretim ve sürümünde yabancıların rolünün son derece fazla olduğu, yabancı ülke ve şehirlerin adının sıklıkla geçtiği görülür. Dolayısıyla buralarda devletin hak ve hukukunu korumakla görevli sefaret ve şehbenderliklerin kalpazanlıkla ve kalp paralarla mücadeledeki rolü de o nispette önemli olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Elçilik/Sefaret, Konsolosluk/Şehbenderlik, Kalpazanlık

THE ROLE AND IMPORTANCE OF EMBASSIES AND CONSULATES IN STRUGGLING COUNTERFEITING

Öz

The Ottoman embassies and consulates used to take on important missions for representing the state in the countries and cities where they were located. One of the most important duties was the fight against foreign counterfeiters, who were citizens of various countries and produced fake Ottoman coins and paper money outside the country. In the cities they served, they managed to track down fake coins and counterfeiters. They took an active role in the fight against counterfeiting by following the proceedings and the courts. When we look at the events reflected in the official records, it is seen that the role of foreigners was very high in the production of counterfeit coins and paper money in the Ottoman markets, and the name of foreign countries and cities were frequently included. Therefore, the role of the embassies and consulates in the fight against counterfeiting and counterfeit money was quite important.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Embassy, Consular, Counterfeiting

Kaynakça

• I. Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri (BOA)
• A.MKT.NZD.
• 190/3, 1272 Z 16; 21/99, 1267 S 18.
• A.MKT.UM.
• 44/1, 1267 S 27; 447/60, 1277 C 27; 474/39, 1277 Za 16.
• BEO.
• 2040/152981, 1321 M 11; 408/30562, 1311 Za 19.
• DH. MKT.
• 285/70, 1312 Ra 22; 313/38, 1312 C 03; 491/32, 1320 M 20.
• DH.EUM.EMN.
• 59/1, 1332 R 14.
• DH.EUM.KADL.
• 14/5, 1329 R 12.
• DH.EUM.MH.
• 271/64, 1335 Z 3.
• DH.MKT.
• 1059/26, 1324 M 22; 114/15, 1311 S 04; 1393/55, 1304 R 23; 1547/104, 1306 M 22; 159/47, 1311 C 10; 1711/23, 1307 Ş 4; 1847/27, 1308 Za 27; 2008/92, 1310 Ra 17; 2237/54, 1317 R 15; 2613/22, 1326 Ra 03; 313/38, 1312 C 03; 545/44, 38.varak, 1320 r 14; 633/1, 1320 L 14; 642/15, 1320 L 27; 674/62, 1320 Z 25.
• DH.SFR (3).
• 39/2, 24 6 1858.
• HAT.
• 685/33266-F, 1254 Z 29; 701/33733 D 1254 N 02.
• HR. SFR.3.
• 8/136, 1844 08 15; 323/98, 1886 04 16, 7-8. varak; 48/13. 1860 01 24; 323/98, 1886 04 16, 7 ve 8. varaklar; 369/46, 1890 03.09.
• HR. TO.
• 120/87, 1874 10 16.
• HR.H.
• 114 02 1858 11 17; 114/2, 1858 II 17; 169/4, 1859 01 11, 3-4,9.varaklar; 169/5, 1859 02 07, 36.varak; 114/2, 1858 11 17.
• HR.İD.
• 243/11, 1893 12 16; 244/9, 1914 09 05.
• HR.MKT.
• 230/84, 1274 B 29; 230/26, 1274 B 24; 235/26, 1274 N 03; 251/4, 1275 M 01; 269/27, 1275 Ca 07.
• HR.SYS.
• 2694/10, 1922 04 11.
• HR.TO.
• 333/51, 1882 12 08; 116/75, 1886 06 27; 120/87, 1874 10 16; 203/21, 1869 05 02; 317/88, 1853 12 22; 32/99, 1886 09 02; 320/14, 1857 07 20; 333/51, 1882 12 08; 433/18, 1859 06 01; 81/28, 1883 08 03; 81/60, 1884 03 20.
• İ.DH.
• 467/31253, 1277 B 18.
• İ.MTZ. (01).
• 1/12, 1257 M 23.
• İ.MVL.
• 222/7517, 1267 Z 25; 25/386, 1257 C 02.
• TS.MA.e.
• 1139/56, 1270 N 10; 1157/63, 1270 N 03.
• Y.A.HUS.
• 312/93, 1312 Ca 14.
• ZB.
• 78/96, 1318 H 04.
• Adliye Nezareti Ceza Kanunname-i Hümayunu. (1335).
• Akpınar, M. (2001). Osmanlı Devleti’nde Şehbenderlik Müessesesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas
• Akpınar, M. (2017). 19.yüzyılda batıyla ilişkilerde Osmanlı şehbenderlikleri. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41(2). 127-144.
• Artuk, İ. (1988). Adlî Altını. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. c.1. 389.
• Artuk. İ. (1996). Fındık Altını. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. c.13. 27-28.
• Damalı, A. (2014). Osmanlı Sikkeleri Tarihi. c.8. İstanbul: Nilüfer Damalı Eğitim, Kültür ve Çevre Vakfı.
• Develioğlu, F. (1993). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Güneyçal, A.S. (Haz). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Hasan Ferid. (2008). Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi Evrak-ı Nakdiye. Sağlam, M.H. (Haz). C.II. İstanbul:T.C.Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü.
• Hasan Ferid. (2008). Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi, Meskûkât. Sağlam M.H. (Haz). C1. İstanbul:T.C.Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü.
• İbnü’l Hakkı Lütfi. Usul-i Meskûkât-ı Kadime. Ulum-i İktisâdiye ve İctimâiye Mecmuası. 2.sene. 1(2/14). 202.
• İpşirli, M. (1995). Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. c.11. İstanbul:TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• İsmail Galip. (1307). Takvim-i Meskûkât-ı Osmaniye. Kostantiniyye.
• Kallek, C. (2002). Kırat. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. c.25.438.
• Ortaylı, İ.(1985). Osmanlı diplomasisi ve dışişleri örgütü. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 1.280. İletişim Yayınları.
• Öztel, M. (2019a). Osmanlı Devleti’nde madeni ve kâğıt para kalpazanlığında yabancıların ve yabancı ülkelerin rolü (1818-1923). Belleten. LXXXIII. 296. 173-220.
• Öztel, M. (2019b). İngiltere’de Osmanlı meskûkâtı konulu bir kalpazanlık olayı: Anthony Calvocaressi ve Thomas Moss Davası. III.İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri. c.2. İzmir: İzmir Demokrasi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2000).Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Saltanat-ı Seniyye Şehbenderlerine Dair Nizamname-i Dâhilîdir. (1890) Konstantinapol.
• Saltanat-ı Seniyye Şehbenderlerine Dair Nizamname-i Dâhilîdir. (1892) Konstantinapol.
• Süleyman Sudi. (1982). Usul-i Meskûkât-ı Osmaniye ve Ecnebiye. İstanbul: Enderun Kitabevi
• Şemseddin S. (1989). Kamus-ı Türkî, İstanbul:Enderun Kitabevi.
• Taşkın, F. (2016). 1844 Tashih-i sikke sonrasında para düzeni ve kalpazanlık. Studies of The Ottoman Domain. 6(11). 1-19.
• Unat Faik, R. (1968). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. Ankara: TTK.
• Yılmaz, F. (2010). Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul:Gökkubbe Yayınları.
• Zahide, Erol Y. (2014). Osmanlı Devleti’nde Şehbenderlik ve Paris-Londra Örnekleri, ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Ankara Üniversitesi, Ankara.