GEOGRAPHICAL ANALYSIS OF FACTORS IN THE OCCURRENCE OF ANTHROPOGENIC ORIGINATED GEOMORPHOLOGICAL CHANGES: EXAMPLE OF MALTEPE DISTRICT (ISTANBUL)

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 56, 389 - 418, 31.07.2021

Murat Uzun

https://doi.org/10.14783/maruoneri.888364

Cited By: 6

Öz

Earth geomorphology, urbanization, industry, transportation, mining, tourism and so on. It is exposed to anthropogenic pressures under the influence of many factors and undergoes changes in different dimensions with the developing technological opportunities. The investigation of these human-induced changes with various approaches has been the starting point of anthropogenic geomorphology studies. Anthropogenic origin in Turkey, especially in densely populated areas with different factors and processes geomorphological changes are happening. In this study, the intensity of anthropogenic geomorphological change in Maltepe (Istanbul) district and the factors played role in this change were investigated by geostatistical methods. In the research, anthropogenic originated geomorphological change density map of the study area was produced by using elevation data of 1985 and 2020, satellite images of the last 50-year period in 10-year periods, orthophotos and measurement-observation data from field studies. The factors affecting the intensity of anthropogenic geomorphological change were determined as 10 main factors and 58 sub-parameters. Regression, geographical detector, impact-factor analysis were applied to the main factors and subunits determined by the change density data and the effective factors were determined. According to the change model, it was determined that very high and high density geomorphological-topographic changes were experienced in 20.4% of the district land. Analysis results showed that land use, geomorphology, elevation, building floors and road density are the main factors of change in the occurrence of anthropogenic originated geomorphological changes.

Anahtar Kelimeler

Anthropogenic geomorphology, Relief change, Geostatistical analysis, Geographic information systems (GIS), Geography

ANTROPOJENİK KAYNAKLI JEOMORFOLOJİK DEĞİŞİMLERİN OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLERİN COĞRAFİ ANALİZİ: MALTEPE İLÇESİ (İSTANBUL) ÖRNEĞİ

Öz

Yeryüzü jeomorfolojisi, şehirleşme, sanayi, ulaşım, madencilik, turizm vb. birçok faktörün etkisinde antropojenik baskılara maruz kalmakta ve gelişen teknolojik imkânlarla birlikte farklı boyutlarda değişimlere uğramaktadır. İnsan etkisiyle meydana gelen bu değişimlerin çeşitli yaklaşımlarla incelenmesi antropojenik jeomorfoloji çalışmalarının başlangıç noktası olmuştur. Türkiye’de de özellikle yoğun nüfuslu alanlarda farklı etmen ve süreçlerle antropojenik kökenli jeomorfolojik değişimler yaşanmaktadır. Bu çalışmada Maltepe (İstanbul) ilçesindeki antropojenik kaynaklı jeomorfolojik değişim yoğunluğu ve bu değişimde rol oynayan faktörler jeoistatistiksel yöntemlerle incelenmiştir. Araştırmada, 1985 ve 2020 yılına ait yükselti verileri, 10’ar yıllık dönemler halinde son 50 yıllık periyottaki uydu görüntüleri, ortofotoları ile arazi çalışmalarındaki ölçümgözlem verileri kullanılarak inceleme sahasının antropojenik kaynaklı jeomorfolojik değişim yoğunluğu haritası üretilmiştir. Antropojenik kaynaklı jeomorfolojik değişim yoğunluğunu etkileyen etmenler 10 ana faktör ve bunlara bağlı 58 alt parametre olarak belirlenmiştir. Değişim yoğunluğu verileri ile belirlenen ana faktör ve alt birimlerine regresyon, coğrafi dedektör, etki-faktör analizleri uygulanmış ve etken faktörler tespit edilmiştir. Değişim modeline göre ilçe arazisinin % 20,4’ünde çok yüksek ve yüksek yoğunlukta jeomorfolojik-topografik değişimlerin yaşandığı belirlenmiştir. Analiz sonuçları antropojenik kaynaklı jeomorfolojik değişimlerin meydana gelmesinde arazi kullanımı, jeomorfoloji, yükselti, bina kat sayısı ve yol yoğunluğunun değişimin esas faktörleri olduğunu göstermiştir

Anahtar Kelimeler

Antropojenik jeomorfoloji, Rölyef değişimi, Jeoistatistiksel analizler, Coğrafi bilgi sistemleri (CBS), Coğrafya

Kaynakça

• Brandolini, P., Cappadonia, C., Luberti, G., Donadio, C., Stamatopoulos, L., Di Maggio,C. … Del Monte, M. (2019). Geomorphology of the Anthropocene in Mediterranean Urban Areas. SAGE Progress in Physical Geography, 20(10), 1-34. doi: 10.1177/030.913.3319881108
• Brown, E. H., (1970). Man Shapes The Earth. Geographical Journal, 136, 74-85. doi: 10.2307/1795683
• Brown, A. G., Tooth, S., Bullard, J. E., Thomas, D., Chiverrel, R., Plater, A., & Murton, J. (2017). The Geomorphology of the Anthropocene: Emergence, status and implications. Earth Surface Processes and Landforms, 42, 71-90. doi:10.1002/esp.3943
• Cao, W., Sofia, G., & Tarolli, P. (2020). Geomorphometric Characterisation of Natural And Anthropogenic Land Covers. Progress in Earth and Planetary Science, 7(2), 1-17. doi: 10.1186/s40645.019.0314-x
• Castree, N. (2014). The Anthropocene and Geography I: The Back Story. Geography Compass, 8, 436-449. doi: 10.1111/gec3.12141
• Costello, A. B., & Osborne, J. W. (2005). Best practices in exploratory factor analysis: Four recommendations for getting the most from your analysis. Practical assessment, research & evaluation, 10(7), 1-9.
• Crutzen, P.J., & Stoermer, E.F. (2000) The Anthropocene. Global Change Newsletter, 41, 17-18.
• Efe, R., Soykan, A., Cürebal, İ., & Sönmez, S. (2008, 16-17 Ekim). Türkiye’de Antroposen Döneminde Doğal Çevre Bozulmasını Etkileyen Antropojenik Faktörler. TÜCAUM V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (ss.317-328). 16-17 Ekim 2008, Ankara.
• Ekinci, D. (2006). Tuzla Kıyıları ve Yakın Çevresinde İnsan Kontrollü Güncel Jeomorfolojik Gelişim. Türk Coğrafya Dergisi, 46, 123-145.
• Ekinci, D., & Yalçınkaya, B. (2015). İstanbul’da Antropojenik Süreçler ve Etkileri. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (ss.347-368). Samsun.
• Ellis, E. C. (2017). Physical Geography in the Anthropocene. Progress in Physical Geography SAGE, 41(5), 525- 532. doi: 10.1177/030.913.3317736424
• Erinç, S. (2001). Jeomorfoloji I (Ertek A., & Güneysu, C., Güncelleştirenler). İstanbul: Der Yayınları.
• Erkal, T., & Taş, B. (2013). Jeomorfoloji ve İnsan (Uygulamalı Jeomorfoloji). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ertek, T. A., & Erginal, A. E., (2006) Anthropogenetically triggered landslide factors of the Varyant landslide area at Büyükcekmece. NW Turkey, Zeitschrift für Geomorphologie, 50(2), 177-191.
• Ertek, T. A. (2015). Antropojenik Jeomorfolojinin Ana Çizgileri. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (ss.346-347) Samsun.
• Ertek, T., A. (2016). İnsan Faaliyetlerine Bağlı Jeomorfokronolojik Yıkımlar. TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (ss.201-219). Ankara.
• Ertek, T. A. (2017). Antropojenik Jeomorfoloji: Konusu, Kökeni ve Amacı. Türk Coğrafya Dergisi, 69, 69-79. doi: 10.17211/tcd.319409
• Goudie, S. A. (1993). Human Influence in Geomorphology. Geomorphology, 7, 37-59. doi: 10.1016/0169-555X(93)90011-P
• Goudie, A., & Viles, H. (2016). Geomorphology in the Anthropocene. Cambridge University Publishers.
• Görüm, T., & Fidan., S. (2021). Spatiotemporal variations of fatal landslides in Turkey. Landslides. January. 1-15.
• Güner, Ö. (2019). Atakum’daki (Samsun) Antropojeomorfolojik Yapılar ve Çevresel Etkileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 24(42), 1-15. doi: 10.17295/ataunidcd.620592
• Harden, C. P., Chin, A., & English, M. R. (2014). Understanding Human-Landscape Interactions in the Anthropocene. Environmental Management, 53, 4-13. doi: 10.1007/s00267.013.0082-0
• Harrington D. (2009). Assessing Confirmatory Factor Analysis Model Fit and Model Revision. Confirmatory Factor Analysis, 52(3), 1-11.
• Hu Y., Wang J. F., Li X. H., & Zhu J., (2011). Geographical detectors-based risk assessment of the under-five mortality in the 2008 Wenchuan earthquake, China. New Jorunal Introducing Global Public Health PLoS ONE, 6(6), doi: 10.1371/journal.pone.0021427
• Jefferson, A. J., Wegmann, K. W., & Chin, A. (2013) Geomorphology of the Anthropocene: Understanding The Surficial Legacy of Past and Present Human Activities. Anthropocene, 1(2), 1-3.
• Karataş, A. (2016). Üsküdar’da Rölyefin Yeniden Tanzimi: Antropojenik Jeomorfoloji ve Yansımaları. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt II. (ss.443-453). İstanbul.
• Kılıç, S. (2013). Doğrusal Regresyon Analizi. Journal of Mood Disorders, 3(2), 89-92. doi: 10.5455/ jmood.201.306.24120840
• Knitter, D., Augustin, K., Biniyaz, E., Hamer, W., Kuhwald, M., Schwanebeck, M., & Duttmann, R. (2019). Geography and the Anthropocene: Critical Approaches Needed. SAGE Progress in Physical Geography, 20(10), 1-11. doi: 10.1177/030.913.3319829395
• Kopar, İ., Çelik M., & Bayram, H. (2018). Kapadokya Volkanik Provensi’ndeki Volkan Rölyefinin Antropojenik Degradasyonu Üzerine Bir Analiz. Türk Coğrafya Dergisi, 71, 37-46. doi: 10.17211/tcd.424377
• Larsen T. B., & Harrington J. (2020) Geographic Thought and the Anthropocene: What Geographers Have Said and Have to Say. Annals of the American Association of Geographers. doi: 10.1080/24694.452.2020.1796575
• Li, J., Yang, L., Pu, R., & Liu, Y. (2017). A Review on Anthropogenic Geomorphology. Journal of Geographical Sciences, 27(1), 109-128. doi: 10.1007/s11442.017.1367-7
• Liao Y, Zhang Y, He L, Wang J, Liu X, Zhang N, ... Xu, B. (2016). Temporal and Spatial Analysis of Neural Tube Defects and Detection of Geographical Factors in Shanxi Province, China. New Jorunal Introducing Global Public Health PLoS ONE, 11(4), doi: 10.1371/journal. pone.0150332
• Luo, W., Jasiewicz, J., Stepinski, T., Wang, J., Xu, C., & Cang, X. (2016). Spatial association between dissection density and environmental factors over the entire conterminous United States. Geophys Res Lett, 43, 692-700. doi: 10.1002/2015GL066941
• Manea, Ş., Surdeanu, V., & Rus, I. (2011). Anthropogenic Changes on Landforms in the Upper And Middle Sectors of Strei Basin. Romania of Journal Geography, 55(1), 37-44.
• Nir, D., (1983). Man, A Geomorphological Agent. An Introduction to Anthropic Geomorphology. Dordrecht, Boston, London: Reidel.
• Özşahin, E. (2013). Asi Nehri Deltasının (Hatay) Antropojenik Jeomorfolojisi. Öner, E. (Ed.) Profesör Doktor İlhan Kayan’a Armağan. (ss. 925-934). İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Chirico P. G., Bergstresser S., DeWitt J. D., & Marissa A. A. (2020). Geomorphological mapping and anthropogenic landform change in an urbanizing watershed using structure-from-motion photogrammetry and geospatial modeling techniques. Journal of Maps. doi: 10.1080/17445.647.2020.1746419
• Rocatti, A., Fanccini, F., Luino, F., De Graff, J., & Turconi, L. (2019). Morphological changes and human impact in the Entella River floodplain (Northern Italy) from the 17th century. ScienceDirect Elsevier, 182, 1-19.
• Rózsa, P. (2007). Attempts at Qualitative and Quantitative Assessment of Human Impact on the Landscape. Geogr Fiz Dinam Quat, 30, 233-238.
• Rózsa, P. (2010). Nature and Extent of Human Geomorphological Impact – A Review. Szabó, J., David, L., & Loczy, D. (Eds.). Anthropogenic Geomorphology, A Guide to Man-Made Landforms. (ss. 273-293). Dordrecht Heidelberg London New York: Springer.
• Rózsa P., & Novák, T. (2011). Mapping anthropogenic geomorphological sensitivity on global scale. Zeitschrift für Geomorphologie, 55(1), 109-117. doi: 10.1127/0372-8854/2011/0055S1-0041
• Rózsa P., Incze, J., Balogh, S., & Novák T. (2020). A novel approach to quantifying the degree of anthropogenic surface transformation – the concept of ‘hemeromorphy’. Erkunde, 74(1), 45-57. doi:0.3112/ erdkunde.2020.01.03
• Saleem, A. M. (2018). The Anthropogenic Geomorphology of the New Suburbs, East of Greater Cairo, Egypt. Bultein Social. Géogphy. d’Égypte, 91(1), 1-28. doi: 10.21608/BSGE.2018.90304
• Saaty, T. L. (1980). The Analytic Hierarchy Process: Planning, Priority Setting, Resource Allocation. New York: McGraw-Hill International Book Company.
• Saaty, T. L., & Kearns, K. P. (1985). Analytical planning: The organization of system (C. 7). Oxford Great Britain: Pergamon Press.
• Saaty, T. L. (2004). Decision making – the Analytic Hierarchy and Network Processes (AHP/ANP). Journal of Systems Science and Systems Engineering, 13(1), 1-35.
• Sofia, F., Marinello, F., & Tarolli, P. (2016). Metrics for quantifying anthropogenic impacts on geomorphology: Road networks. Earth Surface Processes and Landforms, 41, 240-255. doi: 10.1002/esp.3842
• Steffen, W., Grinevald, J., & Crutzen, P. (2011). The Anthropocene: Conceptual and Historical Perspectives. Philosophical Transactions of the Royal Society, 369, 842-867. doi: 10.1098/rsta.2010.0327
• Sümer., Ö., Alak, A., & Tekin, A. (2020) Antropojen ve Antroposen Kavramlarının Tarihsel Gelişimine Yerbilimsel Bir Bakış. Türkiye Jeoloji Bülteni, 23, 1-20.
• Szabó, J., David, L., & Loczy, D. (2010). Anthropogenic Geomorphology: A Guide to Man-Made Landforms. London, New York: Springer.
• Szabó, J. (2010). Anthropogenic Geomorphology: Subject and System. Szabó, J., David, L., & Loczy, D. (Ed.). (ss.3- 10). Dordrecht, Heidelberg, London, New York: Springer.
• Tarolli, P. (2016). Humans and the Earth’s Surface. Earth Surface Processes and Landforms, 41, 2301-2304. doi: 10.1002/esp.4059
• Tarolli, P., & Sofia, G. (2016). Human Topographic Signatures and Derived Geomorphic Processes Across Landscapes. Geomorphology, 255, 140-161. doi: 10.1016/j.geomorph.2015.12.007
• Tarolli, P., Cao, W., Sofia, G., Evans, D., & Ellis, E. (2019). From features to fingerprints: A general diagnostic framework for anthropogenic geomorphology. Progress in Physical Geography, 43(1), 95-128.
• Turoğlu, H. (2019). Yapay kıyıların jeomorfolojik tanımlaması: Diliskelesi kıyıları örneği (Kocaeli, Türkiye). Coğrafya Dergisi, 39, 11-27. doi: 10.26650/JGEOG2019-0015
• Ursu, A., Chelaru, D. A., Mihai, F. C., & Iordache, İ. (2011). Anthropogenic Landform Modeling Using GIS Techniques Case Study: Vrancea Region. Geographia Technica, 13(1), 91-100. doi: 10.5281/zenodo.19144
• Uzun, M., (2020a). Anthropogenic Geomorphology in The Dilderesi Basin (Gebze-Dilovası): Changes, Dimensions and Effects. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 41, 319- 345. doi: 10.32003/igge.623378
• Uzun, M., (2020b). Antropojenik Jeomorfoloji Kapsamında Rölyefin Değişim Analizi: Ataşehir (İstanbul) Örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi/Turkish Journal of Geographical Sciences, 18(1), 57-84. doi: 10.33688/ aucbd.684790
• Verburg, P. H., Dearing, J. A., & Dyke, J. G. (2016). Methods and Approaches to Modelling the Anthropocene. Global Environmental Change, 39, 328-340. doi: 10.1016/j.gloenvcha.2015.08.007
• Walker, H. J. (1991). Antropojenic Landforms in the Coastal Zone (Sahil Bantlarında Antropojenik Yerşekilleri). Jeomorfoloji Dergisi Özel Sayı, 19, 1-12.
• Wang J.F., Li X.H., Christakos, G., Liao, Y. L., Zhang, T., Gu, X., & Zheng, X. Y. (2010). Geographical detectors-based health risk assessment and its application in the neural tube defects study of the Heshun Region, China. International Journal of Geographical Information Science, 24, 107-127. doi: 10.1080/136.588.10802443457
• Xiang, J., Li, S., Xiao, K., Chen, J., Sofia, G., & Tarolli, P. (2019). Quantitative Analysis of Anthropogenic Morphologies Based on Multi-Temporal High-Resolution Topography. Remote Sensing, MPDI, 11, 1-20. doi: 10.3390/rs11121493
• Xu, C., (2017). Spatio-Temporal Pattern and Risk Factor Analysis of Hand, Foot and Mouth Disease Associated with Under-Five Morbidity in the Beijing–Tianjin–Hebei Region of China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(4), 1-14. doi: 10.3390/ijerph14040416
• Yaşlıoğlu, M. M., (2017). Sosyal Bilimlerde Faktör Analizi ve Geçerlilik: Keşfedici ve Doğrulayıcı Faktör Analizlerinin Kullanılması. Istanbul University Journal of the School of Business, 46, 74-85.
• Zalasiewicz, J., Williams, M., & Steffen, W. Crutzen, P. (2010). The New World of the Anthropocene. Environmental Science & Technology, 44(7), 2228-2231.