HUKUKİ GEÇERLİLİK VE AHLAKİ GEÇERLİLİK BAĞLAMINDA ŞÂTIBÎ’DE “SIHHAT” VE “BUTLAN” KAVRAMLARININ KULLANIMI

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 62, 18 - 38, 30.07.2024

Zeynep Cerrah

https://doi.org/10.14783/maruoneri.1458183

Öz

Bu makale, Şâtıbî’nin sıhhat ve butlan kavramlarını alışılmışın dışında bir şekilde, hem hukuki geçerlilik hem ahlaki geçerlilik bağlamında kullandığını göstermeyi amaçlamaktadır. Hukukun dışa dönük, ahlakın içe dönük yapısının bir sonucu olarak hukuki geçerlilik fiillerin kurala uygun görünmesiyle alakalı iken ahlaki geçerlilik fiillerin gerçekleştirilme niyetiyle alakalı bir kavramdır. Sıhhat ve butlan kavramları fıkıhta genellikle fiillerin dışa yansıyan yönüne ilişkin hukuki geçerlilikle ilgili bir yargı bildirdiği halde Şâtıbî, bu kavramların ayrıca niyet bağlamında yeni anlamlar kazanacağını vurgulayarak sıhhat ve butlan kavramlarını ahlaki geçerlilikle de ilişkilendirmiştir. Fiilin ahlaki geçerliliğinde önemli olan unsurun niyet oluşu, Şâtıbî’yi niyetin mahiyetiyle ilgili bir sorgulamaya itmiş ve ahlaken geçersiz bir fiilin yalnızca sevap doğurmayan bir fiil mi, yoksa günaha neden olan bir fiil mi olduğunun cevabını aramıştır.

Anahtar Kelimeler

Sıhhat, Butlan, Şâtıbî, Hukuki Geçerlilik, Ahlaki Geçerlilik

USE OF THE CONCEPTS OF “SIHHAT” AND “BUTLAN” IN SHATIBI IN THE CONTEXT OF LEGAL VALIDITY AND MORAL VALIDITY

Öz

This article aims to show that Shātibī uses the concepts of sihhat and butlan in an unusual way, in the context of both legal validity and moral validity. As a result of the outward-looking structure of law and the inward- looking nature of morality, legal validity is related to the actions appearing to comply with the rules, while moral validity is a concept related to the intention of the actions. Although the concepts of sihhat and butlan in fiqh generally express a judgment regarding the legal validity of the external aspects of acts, Shātıbī also associated the concepts of sanctity and nullity with moral validity, emphasizing that these concepts will gain new meanings in the context of intention. The fact that the important element in the moral validity of the act is intention led Shātibī to question the nature of intention and seek the answer to whether a morally invalid act is merely an act that does not lead to good deeds or an act that causes sin.

Anahtar Kelimeler

Sihhat, Butlan, Shatibi, Legal Validity, Moral Validity

Kaynakça

• Abadan, Y. (1954). Hukuk felsefesi dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
• Abdurrahman, T. (1994). Tecdîdu'l-menhec fî takvîmi't-turâs. Dârülbeyzâ: el-Merkezü’s-Sekafiyyü’l-Arabi.
• Ali, A. A. (1998). el-İmamü’ş-Şatıbi: akidetuhu ve mevkufuhu mine’l-bida’ ve ehluha. Riyad : Mektebetü’r-Rüşd.
• Apaydın, H. Y. (1995). Fesad. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 12, ss. 110-111). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Apaydın, H. Y. (2009). Sıhhat. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 37, ss. 110-111). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aral, V. (1971). Hukuk ve hukuk bilimi üzerine. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları Fakülteler Matbaası.
• Baltacı, B. (2006). Şâtıbî’nin el-Muvâfakât’taki kaynakları üzerine. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi dergisi (ÇÜİFD), 6(1), 183-192.
• Bardakoğlu, A. (2017). Ahlâkın Fıkıh Kuralları Arasında Buharlaşması. Eskiyeni, (35), 51-94.
• Bardakoğlu, A. (1992). Butlan. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 6, ss. 476-477). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Buhârî, E. A. M. (2001). el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ, I-VIII. (Nasr, M. Z. Yay. Haz.). b.y.: Dâru Tavki’n Necât.
• Cârullah, M. (2010). ‘el-Muvâfakât’ neşrine ait bir-iki söz. Erdoğan, M. (ed.). el-Muvâfakât, İslâmi ilimler metodolojisi. (ss. xvii-xxiv). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ceylan, Ş. Ş. (2015). H.L.A. Hart’a göre hukuk ahlâk ilişkisi. Gürler, S. (Ed.). H.L.A. Hart ve hukuk-ahlâk ayrımı. (ss. 29-63). Ankara: Tekin Yayınevi.
• Çağıl, O. M. (1966). Hukuka ve hukuk ilmine giriş (2. Baskı). İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Çobanoğlu, R. (1964). Hukukta gaye problemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Del Vecchio, G. (1940). Hukuk felsefesi dersleri (1. Baskı) (Yetkin, S. K. Çev.). Ankara: Maarif Vekaleti.
• Dönmez, İ. K., (2011). Tasarruf. TDV İslâm ansiklopedisi, (C. 40, ss. 118-119). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ebû Davud, S. (1999). Müsnedu Ebî Davud et-Tayalisi. I-IV. (et-Türkî, M. A. Thk.) Cize: Hicr li't-Tıbaa ve'n-Neşr.
• el-Ensârî, F. (2004). el-Mustalahü’l-usuli inde’ş-Şâtıbî. Rabat: Ma’hedü’d-Dirasati’l-Mustalahiyye.
• Ertaş, H. (2020). Fıkha dâir bir hadisin isnad analizi (üç şeyin ciddisi de ciddi, şakası da ciddidir: nikâh, talak, ricât), Kocaeli İlahiyat Dergisi, (4), 215-252.
• el-Gazzâlî, E. H. M. (2012), el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, I-II, (el-Aşkar, M. S. Thk.). Şam: Müessesetü’r-Risale.
• Güman, O. (2019).İslam hukukunda diyânî hüküm: mahiyeti ve çeşitleri. Hikmet yurdu düşünce-yorum sosyal bilimler araştırma dergisi, 12(23), 11-49.
• İbn Mâce, E. A. M. (1984). Sünenu İbn Mace, I-IV. (A'zami, M. M. Thk.). Riyad: Şeriketü't-Tıbaati'l-Arabiyye.
• el-Karâfî, Ş. E. A. (1995). el-İhkam fi temyizi’l-fetâvâ ‘ani’l-ahkâm. (Ebu Gudde, A. Thk.) Halep: Mektebetü’l-matbuâti’l-İslamiyye.
• İbn Kayyim, E. A. M. (1993). İ’lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn, I-IV. (İbrahim, M. A. Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Johansen, B. (1999). Contingency in a sacred law, legal and ethical norms in the muslim fıqh. Boston: Brill.
• Kîlânî A. İ. Z. (2000), Kavâidü’l-makâsıd inde’l-imam eş-Şâtıbî: arzan ve dirâseten ve tahlîlen. Amman: el-Ma’hedü’l-Alemi li’l-Fikri’l-İslâmî [The International Institute of Islamic Thought]; Dımaşk : Darü’l-Fikr.
• Kılıç, M. (2007). Hukuk-ahlak ilişkisinin temellendirilmesi ve ayırım kriterlerinin analizi. Kaymakcan, R. & Uyanık, M. (Ed.) Teorik ve pratik yönleriyle ahlak. (ss. 585-602). İstanbul: DEM Yayınları.
• Mahmesânî, S. R. (1979). ed-Deâimü’l-hulkiyeli’l-kavânîni’ş-şer’iyye, (2. Baskı). Beyrut: Dârü'l-İlmli'l-Melayin
• Masud, K. M. (1995). Shâtıbî’s philosophy of Islamic law, a revised and enlarged version of Islamic legal philosophy. Islamabad: Islamic Research Institute International Islamic University.
• Rahman, F. (2018). İslam ve çağdaşlık, fikrî bir geleneğin değişimi. (Açıkgenç, A. & Kırbaşoğlu, H. Çev.). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• er-Râzî, F. M. (1988). el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh, I- II. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• er-Reysûnî, A. (1992). Nazariyyetü’l-makâsıd inde’l-imam eş-Şâtıbî. Riyad: International Islamic Federation.
• er-Reysûnî, K. (2018). et-Tecdîdü’l-usûlî inde’ş-Şâtıbî: müntalakat ve tecilliyat. Riyad: Darü’l-Meyman.
• Seyyid Bey, M. (2010). Fıkıh Usûlü – Giriş. ( Hzr. Karayiğit, H.). İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• eş-Şâşî, E. A. N. (1982). Usûlu’ş-şâşî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• eş-Şâtıbî, E. İ. İ. (1985). Fetava'l-imam eş-Şatıbi. (Ebü’l-Ecfan, M. Yay. Haz.). Tunus : Matbaatü'l-Kevakib.
• eş-Şâtıbî, E. İ. İ. (1986). el-İfadat ve'l-inşadat. (Ebü’l-Ecfan, M. Thk.). Beyrut : Müessesetü'r-Risâle.
• eş-Şâtıbî, E. İ. İ. (1992). el-İ’tisâm, I-II, (el-Hilâlî, S. Thk.). Suudi: Dâru İbn Affân.
• eş-Şâtıbî, E. İ. İ. (2007). el-Makasidüş-şafiye fi şerhi’l-hülasatil kafiye (Şerhu elfiyyetu ibn Malik), I-X. el-Useymim, A. S. vd. (ed.). Mekke: Ma’hedü’l-buhûsi’l-’Ilmiyye.
• eş-Şâtıbî, E. İ. İ. (1997). el-Muvâfakât, I-VI. (Âli Selmân, E. U. Thk.). Kahire: Dâru İbn Affân.
• Tirmizî, E. İ. M. (1937). el-Câmiü’s-sahîh, I-IV. (Abdulbâkî, M. F. Thk.) Kahire : Mustafa el-Babi el-Halebi.
• Türcan, T. (2016). İslam hukuk biliminde hukuk normu kavramsal analiz ve geçerlilik sorunu, (2. Baskı). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Türcan, T. (2006). İslâm hukukunda iki farklı geçerlilik alanı: kazâî ve diyânî hüküm ayrımı. İslâmî araştırmalar dergisi, 19(1), 159-167.
• el-Ubeydî. H. (1992). eş-Şâtıbî ve makâsidü’ş-şerîa. Beyrut: Dâru Kuteybe.
• Yörük, A. K. (1956). Hukuk başlangıcı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Yaman, A. (2008). Fıkıh-ahlâk ilişkisi, İslâm amelî ahlâkının ilke ve uygulamaları çerçevesinde bir giriş”, Usûl İslam araştırmaları, (9), 87-118.
• Yaylalı, D. (2003). İslam hukukunda kazaî-diyanî hüküm ayrımı. Dini araştırmalar dergisi, 5(15), 29-36.
• Zerka, M. A. (1998). el-Fıkhü’l-İslâmi fi sevbihi’l-cedid: el-medhalü’l-fıkhiyyü’l-âm, I-II (1. Baskı). Dımaşk: Dârü’l-kalem.
• ez-Zerkeşî B. M. (2000). el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh, I-IV.(M. Muhammed Tâmir, M. M. Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.