TÜRKİYE’DEKİ YENİLEBİLİR OTLARIN HARİTALANDIRILMASI

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 23, 30.07.2024

Barış Demirci Berkay Çal

https://doi.org/10.62809/matbuat.1407623

Öz

Kökü, gövdesi, yaprağı, tomurcukları, tohumları vb. bir kısmı ya da tamamı yenilebilen otlar, yenilebilir ot/yenilebilir yabani ot olarak ele alınmaktadır. İklim, bitki örtüsü, jeolojik yapısı vb. özelliklerinden dolayı önemli bir konumda olan Türkiye’de 10000’in üzerinde yenilebilir ot yer almaktadır. Bu çeşitlilik konuyla ilgili birçok araştırmacının dikkatini çekmiş ve farklı alandan araştırmacılar yenilebilir otlarla ilgili bilimsel yayınlar ortaya koymuşlardır. Araştırma kapsamında bu yayınlar incelenmiş ve bu yayınlar referans alınarak şehirlerin sahip olduğu yenilebilir otlar ve sayıları tespit edilmiştir. Toplam 55 şehrin yenilebilir otlarıyla ilgili araştırmalar yapıldığı, 26 şehirde buna yönelik bir çalışma olmadığı belirlenmiştir. Çalışmalardan ulaşılan yenilebilir ot sayılarına göre Türkiye’nin hem şehir hem de bölge haritaları oluşturulmuştur. Buna göre Türkiye’de en fazla yenilebilir ota sahip şehir Denizli iken en fazla yenilebilir ota sahip bölge ise Doğu Anadolu Bölgesi’dir

Anahtar Kelimeler

Yenilebilir Otlar, Yabani Otlar, Yenilebilir Yabani Bitkiler, Yabani Bitki Tüketimi, Yenilebilir Yabani Ot Çeşitleri

MAPPING EDIBLE HERBS IN TURKEY

Öz

Root, stem, leaf, buds, seeds etc. some or all edible herbs are treated as edible herbs/edible weed. Climate, vegetation, geological structure, etc. there are over 10000 edible herbs in Turkey, which is in an important position due to its characteristics. This diversity has attracted the attention of many researchers on the subject and researchers from different fields have published scientific publications on edible herbs. Within the scope of the research, these publications were examined and the edible herbs of the cities and their numbers were determined by taking these publications as reference. It has been determined that research has been done on edible herbs in 55 cities in total, and there is no study on this in 26 cities. According to the edible herbs numbers obtained from the studies, both city and regional maps of Turkey were created herbs. According to the studies, it was determined that 2380 edible herbs were investigated. Accordingly, while the city with the most edible herbs is Denizli, the region with the most edible herbs is the Eastern Anatolia Region.

Anahtar Kelimeler

Edible Herbs, Wild Herbs, Edible Wild Plant, Consumption of Wild Plants,, Edible Varieties of Wild Herbs

Kaynakça

• ABUZAR, B. (2018). Aktepe ve Zeytinoba köyleri (Hassa \ Hatay) arasında kalan bölgenin florası ve etnobotaniği üzerinde araştırmalar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Harran Üniversitesi, Şanlıurfa.
• AKAN, H. & BAKIR SADE, Y. (2015). Kâhta (Adıyaman) merkezi ve Narince Köyü'nün etnobotanik açıdan araştırılması. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 4(2), 219-248. doi: 10.17798/beufen.47724.
• AKGÜNLÜ, S. B. (2012). Kilis ve Gaziantep yöresinde tüketilen bazı yabani sebzelerin mineral içerikleri ve mikrobiyolojik analizleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Kilis.
• AKKAVAK ZURNACI, Y. (2019). Denizli ilinin bazi ilçelerinin etnobotanik özellikleri üzerine bir araştırma (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Pamukkale.
• ALACA, K. (2018). Van ili ve civarında gıda amaçlı tüketilen bazı yabani bitkilerin fenolik madde içerikleri ve antioksidan aktiviteleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• ARSLAN, N. (2016). Penceremden: tıbbi ve aromatik bitkiler. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, 17, 66-69.
• ASLAN, S., AKAN, H. & PEKMEZ, H. (2020). Yaslıca beldesi ve Arıkök mahallesi (Şanlıurfa)’nin etnobotanik açıdan araştırılması. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 13(1), 44-61. doi: 10.46309/biodicon.2020.730293.
• AYAZ, N. (2020). Mardin ilinde yenen yabani bitkiler (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bitlis Eren Üniversitesi, Bitlis.
• AYGÜN, C. (2019). Çorum ilinde yetişen bazı yenilebilir yabani otların tespiti, sağlık açısından faydaları ve yemeklerde kullanım şekilleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Okan Üniversitesi, İstanbul.
• BAĞCI, Y., ERDOĞAN, R. & DOĞU, S. (2016). Sarıveliler (Karaman) ve çevresinde yetişen bitkilerin etnobotanik özellikleri. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 42(1), 84-107.
• BAĞCI, Y., SAVRAN, A. & DURAL, H. (2006). Pozantı (Adana) ve çevresindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 2(27), 77-82.
• BİLGİN SÖKMEN, B. & SAĞKAL, Y. (2017). Elastaz aktivitesine Giresun yöresindeki bazı yenilebilir bitkilerin farklı çözücülerdeki ekstrelerinin inhibisyon etkilerinin incelenmesi. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 7(2), 10-18. doi: 10.31466/kfbd.311178.
• CERTEL, M., ŞIK, B., CENGİZ, F. & KARAKAŞ, B. (2006). Antalya yöresinde tüketilen yenebilir bazı yabani bitkilerin nitrat ve nitrit içerikleri. Türkiye 9. Gıda Kongresi. Bolu.
• CEYLAN, F. & YÜCEL, E. (2015). Düzce ve çevresinde gıda olarak tüketilen yabani bitkilerin tüketim biçimleri ve besin öğesi değerleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15(3), 1-17. doi: 10.5578/fmbd.10227.
• CEYLAN, F. & AKAR ŞAHİNGÖZ, S. (2019). Yenilebilir otlar tüketim alışkanlığı: Düziçi örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 7(3), 2204-2225. doi: 10.21325/jotags.2019.468.
• ÇAKAR, H., AKAT, H. & AKAT SARAÇOĞLU, Ö. (2020). Konut bahçelerinin bitkisel tasarımında içilebilir türlerin kullanımı üzerine kullanıcı görüşleri: İzmir ili örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11 (Ek (Suppl. 1), 336-345. doi: 10.29048/makufebed.820379.
• ÇETİNKAYA, N. & YILDIZ, S. (2018). Erzurum’un yenilebilir otları ve yemeklerde kullanım şekillerine yönelik bir araştırma. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2 (Ek 1), 482-503.
• ÇİÇEK, İ. (2019). Çermik ilçesi ve köylerinin (Diyarbakır) Etnobotanik özellikleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bingöl Üniversitesi, Bingöl.
• ÇİMEN, H. (2016). Gastronomi turizmi açısından Ardahan mutfağının önemi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 32, 307-315. doi: 10.17498/kdeniz.279656.
• DEMİR, E., SÜRMEN, B., ÖZER, H. & KUTBAY, H. G. (2017). Salıpazarı ve çevresinde (Samsun/Türkiye) doğal olarak yetişen bitkilerin etnobotanik özellikleri. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 7(2), 68-78. doi: 10.31466/kfbd.321940.
• DEMİRCİ, B. & AKTEPE, B. (2021). Türkiye’de yenilebilir bitkilerle ilgili yapılan araştırmaların bibliyometrik analizi. Journal of Global Food Research, 2(1), 14-39.
• DEMİRCİ, B., SARIKAYA, G. S. & EROL, E. (2020). Türkiye’de gastronomi ve mutfak sanatları eğitiminin değerlendirilmesi. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(4), 3311-3324.
• DENİZ, L., SERTESER, A. & KARGIOĞLU, M. (2010). Uşak Üniversitesi ve yakın çevresindeki bazı bitkilerin mahalli adları ve etnobotanik özellikleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10(1), 57-72.
• DOĞAN, A. (2008). Ovacık (Tunceli) yöresinin geleneksel halk ilacı olarak kullanılan bitkileri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• ERŞEN BAK, F. & ÇİFCİ, K. (2020). Artvin'in merkez köylerinde bazı tıbbi bitkilerin yöresel kullanımları. Orman Fakültesi Dergisi, 21(2), 318-329. doi: 10.17474/artvinofd.782235.
• ERTUĞ, F. (2004). Wild edible plants of the Bodrum area (Muğla, Turkey). Turkish Journal of Botany, 28(1), 161-174.
• GENÇLER ÖZKAN, A. M. & KOYUNCU, M. A. (2005). Tradional medicinal plants used in Pınarbaşı area (Kayseri-Turkey). Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences, 2(2), 63-82.
• GÜNAL, N. (2013). Türkiye’de iklimin doğal bitki örtüsü üzerindeki etkileri. Acta Turcica, 1, 1-22.
• GÜNEŞ, F. (2018). An ethnobotany study in Enez town from Edirne. Current Perspectives on Medicinal and Aromatic Plants (CUPMAP), 1(1), 28-35.
• GÜNEŞ, Z. (2019). Peyzaj alanlarında kullanılan yenilebilir süs bitkileri: Çanakkale kent merkezi örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• HAKVERDİ, A. E. & YİĞİT, N. (2017). Yozgat-Akdağmadeni yöresinde bulunan bazı tıbbi ve aromatic bitkiler. Journal of Bartin Faculty of Forestry, 19(2), 82-87. doi: 10.24011/barofd.341195.
• HOŞCAN, N. & ZENGİNBAL, H. (2020). Mudurnu'da sürdürülebilir turizm gelişiminde etnobotanik. Black Sea Journal of Engineering and Science, 3(4), 151-159. doi: 10.34248/bsengineering.788673.
• İSKENDEROĞLU, M. (2018). Yenilebilir endemik bitkilerin zeytinyağlı yemeklerde kullanımı: Seferihisar örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• KADIOĞLU, Z., ÇUKADAR, K., KANDEMİR, A., KALKAN, N. N., VURGUN, H. & DÖNDERALP, V. (2020). Kars ilinde sebze olarak tüketilen yabani bitki türlerinin tespiti ve kullanım şekilleri. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 30(1), 11-32. doi: 10.18615/anadolu.727146.
• KARACA O. B., YILDIRIM O. & ÇAKICI, A.C. (2015). Gastronomi turizminde otlar, ot yemekleri ve sağlıkla ilişkisi üzerine bir değerlendirme. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(3), 27-42.
• KARADAĞ, Ü. (2015). Datça bölgesine ait yenilebilir otların ve çiçeklerin tespiti, sağlığa faydaları ve yemeklerde kullanım şekilleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Okan Üniversitesi, İstanbul.
• KARAYİĞİT, R. (2021). Yenilebilir otlar ve mutfakta kullanım alanları: İzmit örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• KARDAŞ, C. (2019). Muş'ta yabani bitkilerin halk hekimliğinde kullanılması. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 9(1), 85-96. doi: 10.31020/mutftd.468848.
• KENDİR, G. & GÜVENÇ, A. (2010). Etnobotanik ve Türkiye’de Yapılmış Etnobotanik Çalışmalara Genel Bir Bakış. Hacettepe University Journal of the Faculty of Pharmacy, 1, 49-80.
• KESKİN, E. & DÖNMEZ, B. (2020). Nevşehir'in yenilebilir yabani otları. International Travel and Tourism Dynamics: Overtourism. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Ankara.
• KOCA, İ., HASBAY, İ., & BOSTANCI, Ş. (2011, Ekim). Samsun ve çevresinde sebze olarak kullanılan bazı yabani bitkiler ve tüketim şekilleri. Samsun Sempozyumu, 13-16.
• KOCADAĞ, S., ÇELİKAY, N., KELAT, Z., AYKUL, F., YARDIM, N., KARAHAN, S., KARAAĞAOĞLU, E., AKGÜN, S., OĞUL, H., AKSOYDAN, E., KIZILTAN, G. & PEKCAN, A. G. (2021). Türkiye'de yenilebilir ot tüketim durumu. Sağlık ve Toplum, 31(2), 195-203.
• KOÇ APUHAN, A. & BEYAZKAYA, T. (2019). Bingöl’ün yenilebilir yabani bitkilerinin gastronomi turizmine etkisi üzerine bir araştırma. Tourism and Recreation, 1(1), 31-3.
• KOÇYİĞİT, M. & ÖZHATAY, N. (2006). Wild plants used as medicinal purpose in Yalova (northwest Turkey). Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences, 3(2), 91-103.
• KÖKLER, N. (2020). Yenilebilir yabani bitkilerin gastronomik açıdan değerlendirilmesi: Erzurum Uzundere örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• KUMLAY, A. M. & SANCAKTAROĞLU, S. (2012 Mayıs). Some wild edible plants grown and consumed traditionally in Iğdır and its surroundings. 3. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu. Selçuk Üniversitesi, Konya.
• OLGUN, Ş. (2019). Arıcak (Elazığ) ilçesinin etnobotanik özellikleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bingöl Üniversitesi, Bingöl.
• ÖZHAN, V. (2019). Mersin'de yetişen yenilebilir otlar ve kullanım alanları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep.
• ÖZVATAN, B , ALTUNDAĞ ÇAKIR, E. & KUTLU, L. (2020). Düzce il merkezi semt pazarlarındaki bitkilerin etnobotanik açıdan incelenmesi (Karadeniz Bölgesi, Türkiye). Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8(1), 962-973. doi: 10.29130/dubited.656309.
• POLAT, R. & SATIL, F. (2010). Havran ve Burhaniye’de (Balıkesir) etnobotanik araştırmaları. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 8, 65-100.
• SAĞIROĞLU, M., TURNA, M. & TOKSOY KÖSEOĞLU, S. (2017). İkramiye vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) florasında bulunan tıbbi bitkiler. SAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 21(6), doi: 10.16984/saufenbilder.292196.
• SAĞKAL, Y. (2013). Giresun yöresindeki bazı yenilebilir bitkilerin farklı çözücülerdeki ekstrelerinin anti-elastaz aktivitelerinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Giresun Üniversitesi, Giresun.
• SARAÇ, D. U., ÖZKAN, Z. C. & AKBULUT, S. (2013). Rize ilinin etnobotanik özellikleri. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 6(3), 57-66.
• SARGIN, S. A., SELVİ, S. & AKÇİÇEK, E. (2013). Alaşehir (Manisa) ve çevresinde yetişen bazı geofitlerin etnobotanik açıdan incelenmesi. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi, 29(2), 170-178.
• SAVRAN, A., BAĞCI, Y. & KARGIOĞLU, M. (2008). Gemerek (Sivas) ve çevresindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(1), 313-321.
• SIRRI, M. & SIRRI, G. (2020). Hakkâri ilinde gıda olarak tüketilen yabani bitki ve yabancı ot türlerinin güncel durumu. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 19, 393-409. doi: 10.31590/ejosat.697536.
• ŞİMŞEK, A. , DURMUŞ, E. N. İ. & DİLEKCİ Çakmak, S. (2020). Yenilebilir otlar ve yemeklerde kullanım şekilleri: Kastamonu örneği. Tourism and Recreation, 2(1), 8-12.
• ŞİMŞEK, A. & GÜLEÇ, E. (2020). Gastronomi turizmi kapsamında yenilebilir otlar üzerine yapılab araştırmaların incelenmesi. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 8(2), 1542 - 1551. doi: 10.21325/jotags.2020.620.
• TAŞKIN, T. (2011). Çakırlı (Bursa - Orhangazi) yöresinde yenebilen bazı yabani bitkilerin antioksidan aktivitelerinin incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• TIĞLI KAYTANLIOĞLU, E. H., FAKİR, H. & AYDEMİR, A. N. (2021). Onikişubat (Kahramanmaraş) yöresinde gıda olarak tüketilen bazı doğal bitki taksonlarına ait yöresel tarifler. Turkish Journal of Forestry, 22(2), 83-90. doi: 10.18182/tjf.875214.
• TUGAY, O., BAĞCI, İ., ULUKUŞ, D., ÖZER, E. & CANBULAT, M. A. (2012). Kurucuova Beyşehir, Konya/Türkiye Kasabası’nda gıda olarak kullanılan doğal bitkiler. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 5(3), 140-145.
• TUNCAY, E. & KARİPÇİN, M. Z. (2019). Siirt yöresinde sebze olarak tüketilen bazı yabancı otlar. International Journal on Mathematic, Engineering and Natural Sciences. 3(11), 119-134.
• TÜRK DİL KURUMU (TDK). (2021). Güncel Türkçe Sözlük, Erişim tarihi: 16.11.2021, https://sozluk.gov.tr/.
• TÜRKAN, Ş., MALYER, H., ÖZAYDIN, S. & TÜMEN, G. (2006). Ordu ili ve çevresinde yetişen bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10(2), 162-166.
• TÜRKMEN, M., AKYURT, İ., DURAN, K. & TÜRKMEN, A. (2016). Giresun yöresinden bazı yenilebilir bitkilerde metal birikimlerinin değerlendirilmesi. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 6(14), 99-105.
• ULCAY, S. & ŞENEL, G. (2020). Tokat çevresinde yayılış gösteren bazı tıbbi ve yenilebilir bitkilerin etnobotanik özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Akademik Platform Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 8(1), 62-69. doi: 10.21541/apjes.485388.
• UNAY, N. (2001). Çifteler (Eskişehir) ilçesinde tüketilen yabani bitkiler ile bunların besin öğesi değerlerinin saptanması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• YÜCEL, E., GÜNEY, F. & ŞENGÜN, İ. Y. (2010). Mihalıççık ilçesinde Eskişehir/Türkiye gıda olarak tüketilen yabani bitkiler ve bu bitkilerin tüketim şekilleri. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 3(3), 158-175.
• YÜCEL, E., ŞENGÜN, İ. Y., ÖZEL, A. N. (2013). Kemaliye (Erzincan) ilçesinde gıda olarak tüketilen bitkiler ve bölgeye has diğer yiyecekler. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 6(2), 34-44.
• YÜCEL, E., ŞENGÜN, İ. Y. & ÇOBAN, Z. (2012). Afyonkarahisar çevresinde gıda olarak tüketilen yabani otlar ve tüketim biçimleri. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 5(2), 95-105.
• YÜCEL, E., TAPIRDAMAZ, A., ŞENGÜN, İ. Y., YILMAZ, G. & AK, A. (2011). Kisecik Kasabası Karaman ve çevresinde bulunan bazı yabani bitkilerin kullanım biçimleri ve besin öğesi içeriklerinin belirlenmesi. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 4(3), 71-82.
• YÜCEL, E. & TUNAY, M. (2002). Nazilli (Aydın) ve yöresinde gıda olarak kullanılan yabancı otlar. Türkiye Herboloji Dergisi. 5(2), 10-17.