Çocukluk Çağı Ruhsal Travmaları Üzerine Kavramsal Bir Çalışma

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 82 - 103, 28.06.2022

Eser Karal , Hasan Atak

Öz

Çocukluk çağı, yaşam dönemleri arasında kritik bir öneme sahiptir. Diğer yaşam dönemlerine göre çocukluk çağı yaşantılarının, birey üzerindeki etkisi daha örseleyici olabilmektedir. Bu dönemde yaşanılanlar çocukluk çağı dönemi sınırlarını aşmakta sonraki yaşam dönemlerinde de etkisini göstermektedir. Bireyi farklı gelişim alanlarında engelleyen ve kesintiye uğratan travmanın insanlık tarihi kadar eski bir geçmişi vardır. Farklı alanlarda incelenen travma kavramı artık günümüzde daha sık incelenen güncel bir konu haline gelmiştir. Toplumda meydana gelen travma sayısının artmasıyla birlikte travma, ciddi bir toplum sorununa dönüşmüştür. Travma literatürde fiziksel, ruhsal, doğal, insan eliyle gerçekleşen, bireysel, toplumsal, tekil ve süreğen travmalar şeklinde sınıflandırılmıştır. Yaşamın her döneminde ortaya çıkabilen travma, çocukluk döneminde bireyin sağlıklı gelişimini engelleyen ve zarar görmesine neden olan yaşantılara maruz kalması çocukluk çağı travması olarak tanımlanmıştır. Çocuk istismarı ve ihmali çocukluk çağı travmalarını oluşturmaktadır. Çocuk istismarı; fiziksel, duygusal ve cinsel istismar olmak üzere üç başlıkta ele alınır. Çocuk ihmali ise; fiziksel ve duygusal ihmal şeklimde incelenmektedir. Çocukluk çağı travmaları; çocuğu fiziksel, duygusal ve cinsel yönden etkilemekle birlikte ruh sağlığı üzerinde olumsuz etkilerini gösteren birçok araştırma mevcuttur. Bu kapsamda çocukluk çağı ruhsal travma kavramı literatür taraması yapılarak açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

travma, Çocukluk çağı ruhsal travmaları, istismar, ihmal

Teşekkür

Bir ömür boyu sürecek olan öğrenme yolculuğumun yüksek lisans bölümünde, bana ışık olup yol gösteren, motivasyonumun düştüğü anlarda beni cesaretlendiren ve yardımlarını hiç bir zaman esirgemeyen Değerli Danışmanım Prof. Dr. Hasan ATAK’ a çok teşekkür ederim.

A Conceptual Study on Childhood Psychic Traumas

Öz

Childhood has a critical importance among life periods. Compared to other life periods, the effects of childhood experiences on the individual can be more traumatic. The effect of what is experienced in this period goes beyond the childhood period and shows its effect in later life periods. Trauma, which hinders and interrupts the individual in different developmental areas, has a history as old as the history of humanity. The concept of trauma, which is examined in different fields, has become an up-to-date topic that is examined more frequently today. With the increase in the number of traumas occurring in the society, trauma has turned into a serious social problem. Trauma has been classified in the literature as physical, mental, natural, human-induced, individual, social, singular and chronic traumas. Trauma that can occur in all periods of life, exposure to life that prevents the healthy development of the individual and causes harm during childhood is defined as childhood trauma. Child abuse and neglect constitute childhood traumas. Child abuse; It is handled under three headings as physical, emotional and sexual abuse. Child neglect; examined as physical and emotional neglect. Childhood traumas; there is a lot of research that shows the negative effects on mental health, although it affects the child physically, emotionally and sexually. In this context, the concept of childhood mental trauma is explained by literature review.

Anahtar Kelimeler

Trauma, . Childhood mental traumas, Exploitation, Neglect

Kaynakça

• Acehan, S., Bilen, A., Ay, M. O., Gülen, M., Akkan Avcı, A. ve İçme, F. (2013). Çocuk İstismarı ve İhmalinin Değerlendirilmesi, Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 22(4). 591-614. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aktd/issue/2206/29347.
• Aker, A. T. (2012). Temel sağlık hizmetlerinde ruhsal travma yaklaşımı. Türkiye Psikiyatri Derneği Ruhsal Travma ve Afet Psikiyatrisi Çalışma Birimi Yayını, Ankara. https://psikiyatri.org.tr/uploadFiles/2132017203253-Travmatik_Strese_Psikolojik_Yaklasim.pdf.
• Aktepe, E. (2009). Çocukluk çağı cinsel istismarı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 1(2), 95-119. https://dergipark.org.tr/tr/pub/pgy/issue/11165/133462.
• Aktay, M. (2020). İstismar ve İhmalin Çocuk Üzerindeki Etkileri ve Tedavisi. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 1 (2) , 169-184. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gpd/issue/54914/774648.
• Alkan Çiçek, F. (2011). Bipolar duygudurum bozukluğu olan anne veya babaların erişkin çocuklarında çocukluk çağı travması ve ı. eksen tanıları üzerine etkisi. (Yayınlanmamış Psikiyatri Uzmanlık Tezi). Sağlık Bakanlığı Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul.
• American Psychiatric Association-APA, (1980). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 3rd ed.(DSM-III). Washington DC, American Psychiatric Association.
• American Psychiatric Association-APA, (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 5th ed.(DSM V). Washington DC, American Psychiatric Association.
• American Psychological Association-APA, (2014). DSM-5 tanı ölçütleri başvuru el kitabı. (E. Köroğlu, Çev.). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
• Aral, N. ve Gürsoy, F. (2001). Çocuk hakları çerçevesinde çocuk ihmal ve istismarı. Milli Eğitim Dergisi, 151 (5). https://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/151/aral_gursoy.htm.
• Aust, S., Hartwig, E. A., Heuser, I. ve Bajbouj, M. (2012). The role of early emotional neglect in alexithymia. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 5 (3), 225-232. https://doi.org/10.1037/a0027314.
• Bahar, G., Savaş, H.A., Bahar, A. (2009) Çocuk istismarı ve ihmali: Bir gözden geçirme. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 4(12), 51-65. https://sozkonusucocuksa.wordpress.com/2015/03/22/cocuk-istismari-ve-ihmali-bir-gozden-gecirme/
• Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. (1995). Aile içi şiddetin sebep ve sonuçları: tartışma ve öneriler. http://www.ceidizleme.org/ekutuphaneresim/dosya/558_1.pdf.
• Battal, S. ve Özmenler, N. (1997). Posttravmatik stres bozukluğu ve akut stres bozukluğu: 1 Psikiyatri Temel Kitabı Cilt 1, Ed: Güleç, C. ve Köroğlu, E. Ankara Hekimler Yayın Birliği, s.: 505-516.
• Bernstein, D. P., Stein, J. A., Newcomb, M. D., Walker, E., Pogge, D., Ahluvalia, T., Stokes, J., Handelsman, L., Medrone, M., Desmond, D. & Zule, W. (2003). Development and validation of a brief screening version of the Childhood Trauma Questionnaire. Child abuse & neglect, 27(2), 169-190. https://doi.org/10.1016/S0145-2134(02)00541-0
• Beyazıt, U. (2015). Çocuk istismarı konusunda Türkiye'de yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 1. Ulusal Sağlık Bilimleri Kongre Kitabı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/husbfd/issue/7891/103826.
• Bilir, Ş., Arı, M., Dönmez, N. B., Atik, B. ve San, P. (1991).Türkiye'nin 16 ilinde 4-12 yaşlar arasındaki 50.473 çocuğa fiziksel ceza verme sıklığı ve buna ilişkin problem durumlarının incelenmesi. Aile ve Toplum, 1(1), 57-70. https://dergipark.org.tr/tr/pub/spcd/issue/21106/227301.
• Bifulco, A., Moran, P. M., Baines, R., Bunn, A., & Stanford, K.(2002). Exploring psychological abuse in childhood: II. Association with other abuse and adult clinical depression. Bulletin of the Menninger Clinic, 66, 241-258. https://doi.org/10.1521/bumc.66.3.241.23366.
• Bulut, S. (2007). Çocuk cinsel istismarı hakkında bir derleme. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(28), 139-156. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/199993.
• Christian, C. W., Block, R. and Committee on Child Abuse and Neglect; American Academy of Pediatrics (2009). Abusive head trauma in infants and children. Pediatrics, 123(5), 1409-11. https://doi.org/10.1542/peds.2009-0408.
• Çolak, B. , Kokurcan, A. ve Özsan Hüseyin, H. (2010). DSM'ler boyunca travma kavramının seyri . Kriz Dergisi, 18 (3) , 19-26. https://doi.org/10.1501/Kriz_0000000322.
• Dağlı, T., İnanıcı, M. (2011). İhmal ve İstismara Uğrayan Çocuğa Bütüncül Yaklaşım: Hastane Temelli Çocuk Koruma Merkezleri İçin Başvuru Kitabı. Ankara: UNICEF Türkiye Ofisi. https://humanistburo.org/dosyalar/humdosya/Hastane%20Temelli%20Cocuk%20Koruma%20Merkezleri%20Icin%20Basvuru%20Kitabi.pdf
• Howe, D. (2005). Child abuse and neglect: Attachment, development and intervention. İngiltere: Bloomsbury Publishing. https://doi.org/10.1007/978-0-230-80239-1
• De Bellis, M. D. (2005). The psychobiology of neglect. Child maltreatment, 10(2), 150-172.
• Deveci, S. E. ve Açık, Y. (2003). Çocuk istismarı nedenlerinin incelenmesi. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 12(4). https://dergipark.org.tr/tr/pub/aktd/issue/2230/29475.
• Egeland, B., Jacobvitz, D., & Sroufe, L. A. (1988). Breaking the cycle of abuse. Child Development, 59(4), 1080–1088. https://doi.org/10.2307/1130274.
• Glaser, D. (2002). Duygusal istismar ve ihmal (psikolojik kötü muamele): Kavramsal bir çerçeve. Çocuk İstismarı ve İhmali, 26 (6-7), 697-714. https://doi.org/10.1016/S0145-2134(02)00342-3
• Gökler, I. (2002). Çocuk istismarı ve ihmali: erken dönem stresin nörobiyolojik gelişime etkisi. Turk J Child Adolesc Ment Health, 9(1), 47-57. https://www.cogepderg.com/archives/archive-detail/article-preview/ocuk-istismar-ve-ihmali-erken-dnem-stresin-nrobiyo/30208
• Gölge, Z. B. (2005). Cinsel travma sonrası oluşan ruhsal sorunlar. Nöro Psikiyatri Arşivi, 42(1), 19-28. http://www.manevisosyalhizmet.com/wp-content/uploads/2009/07/cinsel-travma-sonrasi-olusan-ruhsal-sorunlar.pdf
• Grossman, F. K, Spinazzola, J., Hopper, E. ve Zucker, M. (2017). Treating adult survivors of childhood emotional abuse and neglect: A new framework. American Journal of Orthopsychiatry, 87(3), 225. http://dx.doi.org/10.1037/ort0000264.
• Güler, N., Uzun, S., Boztaş, Z. ve Aydoğan, S. (2002). Anneleri Tarafından Çocuklara Uygulanan Duygusal ve Fiziksel İstismar/İhmal Davranışı ve Bunu Etkileyen Faktörler. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 24 (3), 128-134. http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/204.pdf
• Güneri Yöyen, E. (2017). Childhood trauma and self-respect. International Journal of Social Sciences and Education Research, 3(1), 267-282. https://doi.org/10.24289/ijsser.274033
• Hancı, İ. H. (2002). Adli tıp ve adli bilimler.( 1. baskı) Seçkin Yayıncılık: Ankara. 263- 284.
• Helvacı Çelik, F. G. & Hocaoğlu, Ç. (2018). Çocukluk çağı travmaları: Bir gözden geçirme. Sakarya Tıp Dergisi, 8 (4) , 695-711. https://doi.org/10.31832/smj.454535.
• Herman, J. L. (1992). Trauma and Recovery: The Aftermath of Violence. New York: Basic Books.
• Johnson, C. F. (2004). Child Sexual Abuse. Lancet, 6 (364), 462- 470. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(04)16771-8.
• Jones, E. (2007). A Paradigm shift in the conceptualization of psychological trauma in the 20th century. Journal of Anxiety Disorders, 21: 164-175. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2006.09.009.
• Jones, E. ve Wessely, S. (2005). Shell shock to PTSD, military psychiatry from 1900 to the Gulf war. Hove: Psychology Press.
• Kaplan, S. J., Pelcovitz, D. ve Labruna, V. (1999). Child and adolescent abuse and neglect research : a review of the past 10 years . part ı : physical and emotional abuse and neglect. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 38(10), 1214-1222. https://doi.org/10.1097/00004583-199910000-00009.
• Kar, H., Dokgöz, H. (2017). Çocukta fiziksel istismar. Türkiye Klinikleri Çocuk Psikiyatrisi Özel Dergisi, 3(3), 175-80. http://psikiyatridizini.net/viewarticle.aspx?articleid=27552
• Kara, B., Biçer, Ü. ve Gökalp, A. S. (2004). Çocuk istismarı. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 47: 140-151. https://www.cshd.org.tr/uploads/pdf_CSH_87.pdf
• Kendall-Tackett, K. (2012). The long-term health effects of child sexual abuse. In P. Goodyear-Brown (Ed.), Handbook of child sexual abuse: Identification, assessment, and treatment (pp. 49–67). John Wiley & Sons, Inc.
• Kendler, K. S., Kuhn, J. and Prescott, C. A. (2004). The interrelationship of neuroticism, sex, and stressful life events in the prediction of episodes of major depression. American Journal of Psychiatry, 161(4), 631-636. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.161.4.631.
• Kempe R. S. ve Kemp, C. H. (1978). The untreatable family (Eds. RS Kempe, CH Kemp). Child Abuse, London: Open Books.
• Kokurcan, A. ve H. Özsan Hüseyin, (2012). Travma kavramının psikiyatri tarihindeki seyri. Kriz Dergisi, 20(1), 19-24. https://doi.org/10.1501/Kriz_0000000330.
• Koç, F. , Aksit, S. , Tomba, A. , Aydın, C. , Koturoğlu, G., Aslan, A. , Çetin, S. K. , Halıcıoğlu, O. , Erşahin, Y. , Turhan, T. , Çelik, A. , Şenol, E. , Kara, S. & Solak, U. (2012). Çocuk istismarı ve ihmali olgularımızın demografik ve klinik özellikleri: Ege Üniversitesi Çocuk Koruma Birimi’nin bir yıllık deneyimi. Türk Pediatri Arşivi, 47(2), 119-124.https://doi.org/10.4274/tpa.640.
• Kong, S. ve Bernstein, K. (2009). Childhood trauma as a predictor of eating psychopathology and its mediating variables in patients with eating disorders. Journal of Clinical Nursing, 18(13), 1897-1907. https://doi.org/10.1111/j.1365-2702.2008.02740.x.
• Korn, D. L. (2009). EMDR and the treatment of complex PTSD: A review. Journal of EMDR Practice and Research, 3(4), 264-278. https://doi.org/10.1891/1933-3196.3.4.264.
• Küçük, S. (2012). Hafif zihinsel engelli çocuklar ve ebeveynlerinde cinsel istismardan korunma konusunda farkındalık yaratma. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Kütük, M. Ö. ve Bilaç, Ö. (2017). Çocuklarda ve adölesanlarda duygusal istismar ve ihmal. Türkiye Klinikleri Çocuk Psikiyatrisi Özel Dergisi, 3(3), 175-180. http://psikiyatridizini.net/articles.aspx?journalid=78&year=2017&volume=3&number=3
• Kulaksızoğu, A. (2002). Ergenlik psikolojisi (5. Basım). Ankara: Remzi Kitapevi.
• Lamont, A. (2010). Effects of child abuse and neglect for children and adolescents. Australian Institute of Family Studies, 1-7. https://www.theactgroup.com.au/documents/EffectsofChildAbuseandNeglectforAdultSurvivors.pdf
• Lindeman, E. (1944). Symptomatology and manegement of acute grief. American Journal of Psychiatry, 101, 141-148. https://doi.org/10.1176/ajp.101.2.141.
• Livingston, R. (1987). Sexually and physically abused children. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 26(3), 413-415. https://doi.org/10.1097/00004583-198705000-00023.
• Lynch, M. (1991). Çocuk İstismarı ve İhmali. Çocukların Kötü Muameleden Korunması 1. Ulusal Kongresi. Ankara: Gözde Repro Ofset, 37-44.
• Mash, E. J. and Wolfe, D. A. (1991). Methodological issues in research on physical child abuse. Criminal justice and behavior, 18(1), 8-29. https://doi.org/10.1177/0093854891018001003.
• McCoy, M. L., & Keen, S. M. (2014). Child abuse and neglect, 2nd ed. Psychology Press.
• Monson, C. M. ve Friedman, M. J. (2018). Travmayı anlamaya dönüş/travmaya yönelik bilişsel davranışçı yaklaşımlara genel bir bakış. Follette, V.M. ve Ruzek, J. J. (Edt.). Litera Yayıncılık, 1. Basım, 27.
• Moscarello, R. (1990). Psychological management of victims of sexual assault. Canadian Journal of Psychiatry, 35(1), 25-30. https://doi.org/10.1177/070674379003500104.
• Muşdal Çelebi, B. ve Polat, A. (2019). Çocukluk çağı travmatik yaşantıların, yetişkin bağlanma stillerinin ve psikolojik iyi oluşun evlilik doyumu üzerindeki etkisi. Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5 (1) , 29-34. https://doi.org/10.30934/kusbed.417436.
• Nelson, S., Baldwin, N., & Taylor, J. (2012). Mental health problems and medically unexplained physical symptoms in adult survivors of childhood sexual abuse: an integrative literature review. Journal of psychiatric and mental health nursing, 19(3), 211-220. https://doi.org/ 10.1111/j.1365-2850.2011.01772.x
• Norman, M. (1989). These Good Men: Friendships Forged From War, New York, 139- 141.
• Oktay, D. (2016). Klinik dışı kadın örneklemde çocukluk çağı ruhsal travmaları ile dissosiyatif yaşantı düzeyleri ve afektif sinirbilim kişilik ölçeği sonuçlarının değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Örsel, S., Karadağ, H., Karaoğlan Kahiloğulları, A. ve Akgün Aktağ, E. (2011). Psikiyatri hastalarında çocukluk çağı travmalarının sıklığı ve psikopatoloji ile ilişkisi. Anatolian Journal of Psychiatry, 12, 130-136. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRJd016STJOZz09/psikiyatri-hastalarinda-cocukluk-cagi-travmalarinin-sikligi-ve-psikopatoloji-ile-iliskisi
• Özen, Y. (2018). Travma sonrası ortaya çıkan psikolojik bozukluklar üzerine bir değerlendirme. The Journal of Social Science (TJSS), 2 (4), 139-159 https://doi.org/ 10.30520/tjsosci.451037.
• Özgentürk, İ. (2004). Çocuk istismarı ve ihmal. Journal of Human Sciences, 11(2), 265-278 https://doi.org/10.14687/ijhs.v11i2.2943.
• Özten, E. ve Hızlı Sayar, G. (2015). Eşik Altı Travma Sonrası Stres Bozukluğu. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 7(4), 348-355. https://doi.org/10.5455/cap.20140911104911.
• Öztürk, M. (2011). Çocuk ihmal ve istismarı. M. Öztürk (Edt.). Çocuk Hakları Açısından Çocuk İhmal ve İstismarı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Öztürk, M.O. ve Uluşahin A. (2016). Ruh sağlığı ve bozuklukları. 14. Baskı, Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri.
• Parman, T. (2017). Neden bilimsel bir unsur olarak travma ve psikanaliz. Psikanaliz Yazıları Dergisi, 34,19-26.
• Pelcovitz, D., Kaplan, S., Goldenberg, B., Mandel, F., Lehane, J. ve Guarrera, J. (1994). Post-traumatic stress disorder in physically abused adolescents. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 33(3), 305-312.
• Pelendecioğlu, B. ve Bulut, S. (2009). Çocuğa yönelik aile içi fiziksel istismar. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dergisi, 9(1), 49-62. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aibuefd/issue/1496/18096.
• Perry, B. D., Colwell, K., & Schick, S. (2002). Neglect in childhood. Encyclopedia of Crime and Punishment, 1, 192-196.
• Pfefferbaum B, Newman E, Nelson SD, Nitiéma P, Pfefferbaum RL, Rahman A (2014) Disaster media coverage and psychological outcomes: descriptive findings in the extant research. Curr Psychiatry Rep, 16:464. https://doi.org/10.1007/s11920-014-0464-x.
• Pizarro, R. A., Billick, S. B. (1999). Current issues in child abuse. Curr Opin Pediatr, 12, 665-8.
• Polat, O. (2007). Tüm boyutlarıyla çocuk istismarı-tanımlar I. Ankara: Seçkin.
• Polat, O. (2001).Çocuk ve şiddet. İstanbul: Der Yayınları.
• Runyan D, Wattam C, Ikeda R, Hassan F, Ramiro L. (2002). Child Abuse And Neglect By Parents and Other Caregivers. World Health Organization, 59-86. https://www.researchgate.net/publication/284513156_Child_abuse_and_neglect_by_parents_and_other_caregivers
• Ruppert, F. (2014). Travma, Bağlanma ve Aile Konstelasyonları. (Çev: F. Zengin), 2.Basım, İstanbul: Kaknüs Yayınları. (Orijinal basım çalışma basım tarihi 2008.
• Sedlak AJ, Mettenburg J, Basena M, et al. (2010). Fourth National Incidence Study of Child Abuse and Neglect (NIS–4): Report to Congress. U.S. Department of Health and Human Services, Administration for Children and Families. Washington, DC. http://www.acf.hhs.gov/sites/default/files/opre/nis4 _report_congress_full_pdf_jan2010.pdf .
• Stoltenborgh, M., Bakermans-Kranenburg, M. J., van IJzendoorn, M. H., ve Alink, L. R. A. (2013). Cultural–geographical differences in the occurrence of child physical abuse? A meta-analysis of global prevalence. International Journal of Psychology, 48(2), 81–94. https://doi.org/10.1080/00207594.2012.697165.
• Sofuoğlu, Z., Oral, R., Aydın, F., Cankardeş, S., Kandemirci, B., Koç, F., Halıcıoğlu, O. & Akşit, S. (2014). Türkiye’nin üç ilinde olumsuz çocukluk çağı deneyimleri epidemiyolojik çalışması. Türk Pediatri Arşivi, 49, 47-56. https://turkarchpediatr.org/Content/files/sayilar/55/TPA_49_1_47_56.pdf
• Soygüt, G., Karaosmanoğlu, A., Çakır, Z. (2009). Erken dönem uyumsuz şemaların değerlendirilmesi: Young Şema Ölçeği Kısa Form-3'ün psikometrik özelliklerine ilişkin bir inceleme. Türk Psikiyatri Dergisi, 20 (1), 75-84. https://app.trdizin.gov.tr/makale/T0RjMk5UQXc/erken-donem-uyumsuz-semalarin-degerlendirilmesi-yung-sema-olcegi-kisa-form-3-un-psikometrik-ozelliklerine-iliskin-bir-inceleme
• Soylu, N., Pilan, B. Ş., Ayaz, M. ve Sönmez, S. (2012) Cinsel istismar mağduru çocuk ve ergenlerde ruh sağlığını etkileyen etkenlerin araştırılması. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 13(4), 292-298. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TXpVeE9UQXpNdz09/cinsel-istismar-magduru-cocuk-ve-ergenlerde-ruh-sagligini-etkileyen-etkenlerin-arastirilmasi
• Şahin, F. ve Taşar M. A. (2012). Sarsılmış bebek sendromu ve önleme programları. Türk Pediatri Arşivi, 47, 152-8. https://doi.org/10.4274/tpa.847
• Şimşek, S. ve Önder, F. C. (2011). Ergenlerde davranış problemlerinin, anne-babadan ve öğretmenlerden algılanan duygusal istismar açısından incelenmesi. İlköğretim Online Dergisi, 10(3), 1123-1137. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilkonline/issue/8591/106799
• Tackett, K. K. (2002). The health effects of child abuse: four pathways by which buse can influence health. Child Abuse Negl, 6(7), 715-730. http://www.uppitysciencechick.com/Festschrift.pdf
• Taner, Y. ve Gökler, B. (2004). Çocuk istismarı ve ihmali: Psikiyatrik yönleri. Hacettepe Tıp Dergisi, 35 (2), 82-86. https://actamedica.org/index.php/actamedica/article/view/188
• Taşçı A. İ. (2017). Cinsiyet eğitimi. İstanbul: Betim Kitaplığı.
• Terr, L. C. (1991). Childhood traumas an outline and overview. American Journal of Psychiatry, 148, 10-20. https://doi.org/10.1176/ajp.148.1.10.
• Tıraşçı, Y. ve Gören, S. (2007). Çocuk istismarı ve ihmali. Dicle Tıp Dergisi, 34(1), 70-74. http://www.diclemedj.org/upload/sayi/54/Dicle%20Med%20J-02602.pdf
• Topbaş, M. (2004). İnsanlığın büyük bir ayıbı: Çocuk istismarı. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 3(4), 76-80. https://www.bibliomed.org/mnsfulltext/1/khb_003_04_76.pdf?1651737851
• Tyler, S., Allison, K., & Winsler, A. (2006). Child Neglect: Developmental Consequences, Intervention, and Policy Implications. Child & Youth Care Forum, 35(1), 1-20. https://doi.org/10.1007/s10566-005-9000-9.
• UNİCEF (2010). Türkiye’ de çocuk istismarı ve aile içi şiddet araştırması raporu. https://www.unicef.org/turkey/raporlar/t%C3%BCrkiyede-%C3%A7ocuk-istismari-ve-aile-i%C3%A7i-%C5%9Fiddet-ara%C5%9Ftirmasi-%C3%B6zet-raporu-2010.
• Ulloa, E. ve Machuca, I. (2011). Prevalence of the different types of maltreatment in adolescents with psychopathology: A descriptive study. Salud Mental, 34(3), 219-225. http://www.scielo.org.mx/scielo.php?pid=S0185-33252011000300005&script=sci_abstract&tlng=en
• Valles, N. L., Harris, T. B. and Sargent, A. J. (2019). Mental health issues: Child physical abuse and neglect. In: A. P. Giardino, M. Lyn, & E. Giardino (Eds.), A practical guide to the evaluation of child physical abuse and neglect (pp. 517-543). Switzerland, Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-030-00635-8_18.
• Veith, I. (1977). Four thousand years of hysteria. In M. Horowitz (Ed.), Hysterical personality (pp. 7-93). New York: Jason Aronson.
• Veltkamp, L. J., and Miller, T. W. (1994). Clinical handbook of child abuse and neglect. International Universities Press, Inc.
• Yanık, M. ve Özmen, M. (2002). Psikiyatri polikliniğine başvuran hastalarda çocukluk çağı kötüye kullanım / ihmal yaşantıları ile intihar, kendine fiziksel zarar verme ve dissosiyatif belirtiler arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatr Dergisi, 3(3), 140-146. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRZNE5EWTI/psikiyatri-poliklinigine-basvuran-hastalarda-cocukluk-cagi-kotuye-kullanim-ihmal-yasantilari-ile-intihar-kendine-fiziksel-zarar-verme-ve-dissosiyatif-belirtiler-arasindaki-iliski
• Yaşar, M. (2015). “Aile Eğitimi ve Erken Çocukluk Eğitiminde Aile Katılım Çalışmaları” (Ed. Z F . Temel). Ankara: (363-404), 3, Baskı. Anı Yayıncılık.
• Yates, A. (1999). Sexual Abuse Of Children. Textbook of Child Adolescent Psychiatry, 2st edition. Washington: American Psychiatric Press. p.699-709.
• Young, J. E., Klosko, J. S. ve Weishaar, M. (2003). Schema Therapy: A Practitioner's Guide. New York: Guilford Publications.
• Yurteri Tiryaki, A. ve Baran, G. (2017). Bir çocuk istismarı türü olarak munchausen by proxy sendromu. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 107-124. https://doi.org/10.1501/Asbd_0000000065.
• Zoroğlu, S. S., Tüzün, Ü., Şar, V., Öztürk M., Kora, M. ve Alyanak, B. (2001). Çocukluk dönemi istismar ve ihmalinin olası sonuçları. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 2(2), 69-78. https://www.researchgate.net/publication/285637846
• World Helth Organization (2002).Defining Sexual Health:Report of a technical consultation on sexual health. Genava: World Health Organization. https://www.worldcat.org/title/defining-sexual-health-report-of-a-technical-consultation-on-sexual-health-28-31-january-2002-geneva/oclc/654850454
• World Health Organization. (2006). Preventing child maltreatment: A guide to taking action and generating evidence. Geneva: WHO. www.who.int/violence_injury_ prevention/publications/violence/child_maltreatment/en/
• Wright, M.O., Crawford, E. and Del Castillo, D. (2009) Childhood emotional maltreatment and later psychological distress among college students: The mediating role of maladaptive schemas. Child Abuse & Neglect, 33, 59-68. doi:10.1016/j.chiabu.2008.12.007.