Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Atık Yönetimine İlişkin Görüşleri ve Argüman Düzeyleri

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 130 - 155, 27.06.2025

Şengül Atasoy , Halis Bulut

https://doi.org/10.52826/mcbuefd.1593957

Öz

Bu araştırmanın amacı ortaokul yedinci sınıf öğrencilerinin sosyobilimsel konulardan (SBK) olan atık yönetimi ile ilgili görüşlerini ve argüman düzeylerini belirlemektir. Araştırma, 2022-2023 eğitim-öğretim yılında bir ortaokulun yedinci sınıfındaki 18 öğrenci ile yürütülmüştür. Bu araştırmada durum çalışması benimsenmiştir. Çalışmada, atık yönetimi konusunda senaryo destekli argümantasyon etkinliği hazırlanmış ve fen bilimleri dersinde uygulanmıştır. Veriler, uygulamadan önce yürütülen görüşmeler ve uygulama sürecinde kullanılan Argümantasyon Temelli Etkinlik Kâğıdı (ATEK) ile elde edilmiştir. Verilerin analizinde betimsel ve içerik analizleri kullanılmıştır. Görüşmelerde, öğrencilerin atık yönetiminin önemi, geri dönüşüm süreçleri ve çevresel etkileri hakkında sınırlı bilgiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Argüman düzeyleri açısından, öğrencilerin büyük bir kısmının Düzey 2’de (iddia+kanıt) yoğunlaştığı belirlenmiştir. Bu durum, öğrencilerin iddialarını destekleyen kanıtlar sunabildiklerini ancak gerekçelendirme ve karşı argüman oluşturma becerilerinin sınırlı olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, bazı öğrenciler Düzey 4 ve 5'te daha güçlü ve çok yönlü argümanlar üretebilmiş, atık yönetimiyle ilgili farklı perspektifleri değerlendirebilmiş ve derinlemesine tartışmalar yürütebilmiştir. Bu bağlamda özellikle kırsal bölgelerde yaşayan öğrencilerin atık yönetimi gibi çevrenin korunmasına yönelik toplumsal meselelerle ilgili farkındalıklarını ve argüman düzeylerini geliştirmek için fen derslerine SBK senaryoları ile desteklenmiş argümantasyonun entegre edilmesi gerektiği önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Argümantasyon , Argüman düzeyi , Atık yönetimi , Sosyobilimsel konular

Seventh-Grade Students' Views and Levels of Argumentation on Waste Management

Öz

This study aims to determine the seventh-grade middle school students' views and argumentation levels of waste management, one of the socioscientific issues (SSIs). The study was conducted with 18 seventh-grade middle school students. In this study, a case study was adopted. A scenario-supported argumentation activity on waste management was prepared and implemented in the science course. The data were obtained through interviews and the Argumentation-Based Activity Sheet used during the application process. It was determined that the students had limited knowledge about the importance of waste management, recycling processes and environmental impacts. It was determined that most students concentrated on Level 2 (claim + evidence). This shows that the students were able to provide evidence supporting their claims, but their skills in justification and counter-argumentation were limited. However, some students were able to produce stronger and more versatile arguments at Levels 4 and 5, evaluate different perspectives on waste management, and conduct in-depth discussions. In this context, it was suggested that argumentation supported by SSI scenarios should be integrated into science lessons in order to improve the awareness and argumentation levels of students, especially those living in rural areas, regarding social issues related to environmental protection such as waste management.

Anahtar Kelimeler

Argumentation , Argumentation level , Waste management , Socioscientific issues

Kaynakça

• Akdoğan, A., & Güleç, S. (2007). Sürdürülebilir katı atık yönetimi ve belediyelerde yöneticilerin katı atık yönetimiyle ilgili tutum ve düşüncelerinin analizine yönelik bir araştırma. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 39-69.
• Aktamış, H., & Hiğde, E. (2015). Fen eğitiminde kullanılan argümantasyon modellerinin değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 136-172.
• Aktaş, D. (2021). "Geri dönüşüm" konusunun temel kavramlarına yönelik ortaokul 5. sınıf öğrencilerinin bilişsel yapılarının incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Arıca, Ç. Ş., & Kağar, C. (2018). Gelecek nesillere yaşanabilir bir dünya bırakmanın anahtarı: Ekolojik okuryazarlık. Doğanın Sesi, 2, 31-42.
• Atabey, N., & Topçu, M. S. (2017). The development of a socioscientific issues-based curriculum unit for middle school students: Global warming issue. International Journal of Education in Mathematics, Science and Technology, 5(3), 153-170.
• Atabey, N., & Topçu, M. S., Çiftçi, A. (2018). Sosyobilimsel konu senaryolarının incelenmesi: Bir içerik analizi çalışması. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(16), 1968-1991. DOI: 10.26466/opus.474224
• Atasoy, Ş. (2018). Öğretmen adaylarının yaşam alanlarına göre yerel sosyobilimsel konularla ilgili informal muhakemeleri. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 6(1), 60-72.
• Atasoy, Ş., & Yüca, O. Ş. (2021). Yerel sosyobilimsel konularda kavram karikatürleri aracılığıyla sekizinci sınıf öğrencilerinin argüman kalitelerinin geliştirilmesi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 9(2), 361–388.
• Atasoy, Ş., & Tekbıyık, A., Yüca, O. Ş. (2019). Karadeniz Bölgesi’ndeki bazı yerel sosyobilimsel konularda öğrencilerin informal muhakemelerinin belirlenmesi: HES, Organik Çay ve Yeşil Yol Projesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 524-540. https://doi.org/10.16986/HUJE.2018045573
• Başkan Takaoğlu, Z. (2023). Sosyobilimsel konulara yönelik yürütülen lisansüstü tezlerin incelenmesi: Sistematik bir analiz. Milli Eğitim Dergisi, 52(237), 547-576. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1075185
• Bosser, U., & Lindahl, M. (2019). Students’ positioning in the classroom: A study of teacher-student interactions in a socioscientific issue context. Research in Science Education, 49, 371–390. https://doi.org/10.1007-/s11165-017-9627-1.
• Cavagnetto, A., & Hand, B., Norton‐Meier, L. (2009). The nature of elementary student science discourse in the context of the science writing heuristic approach. International Journal of Science Education, 32(4), 427-449. https://doi.org/10.1080/09500690802627277
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (3. Baskı). Eğiten Kitap.
• Çapkınoğlu, E. (2015). 7. sınıf öğrencilerinin yerel sosyobilimsel konularda oluşturdukları argümantasyonların kalitesi ve karar verirken dikkate aldıkları faktörlerin incelenmesi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Dawson, V., & Carson, K. (2020). Introducing argumentation about climate change socioscientifc issues in a disadvantaged school. Research in Science Education, 50(3), 863–883. https://doi.org/10.1007/ s11165-018-9715-x
• Demiral, B., & Evin, H. (2018). Malatya’da katı atık yönetimi: Kentleşmenin yerel çevre politikaları üzerine etkisi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7(2), 277-295.
• Demiral, Ü., & Türkmenoğlu, H. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının sosyobilimsel bir konuda karar verme stratejilerinin alan bilgileriyle ilişkisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(1), 309-340.
• Doğan, P., & Göktaş, S. (2017). Hemşirelik öğrencilerinin hastane atıklarının yönetimine ilişkin bilgi düzeyleri. Kocatepe Tıp Dergisi, 18(3), 94-99. https://doi.org/10.18229/kocatepetip.344668
• Eastwood, J. L., & Sadler, T. D., Zeidler, D. L., Lewis, A., Amiri, L., Applebaum, S. (2012). Contextualizing nature of science instruction in socioscientific issues. International Journal of Science Education, 34(15), 2289-2315. DOI:10.1080/09500693.2012.667582
• Erduran, S., & Simon, S., Osborne, J. (2004). TAPping into argumentation: Developments in the application of Toulmin’s argument pattern for studying science discourse. Science Education, 88(6), 915–933. https:// doi.org/10.1002/sce.20012
• Evren Yapıcıoğlu, A., & Kaptan, F. (2018). Sosyobilimsel Durum Temelli Öğretim Yaklaşımının Argümantasyon Becerilerinin Gelişimine Katkısı: Bir Karma Yöntem Araştırması. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 37(1), 39-61.
• Global Alliance for Incinerator Alternatives (2017, 8 Ağustos). Green businesses and cities at risk: How your waste management plan may be leading you in the wrong direction. https://www.noburn.org/businessatrisk/
• Garrecht, C., & Reiss, M. J., Harms, U. (2021). “I wouldn’t want to be the animal in use nor the patient in need’–The role of issue familiarity in students” socio-scientifc argumentation. International Journal of Science Education, 43(12), 2065–2086.
• Genel, A., & Topçu, M. S. (2016) Turkish preservice science teachers’ socioscientific issues-based teaching practices in middle school science classrooms. Research in Science and Technological Education, 34(1), 105-123.
• Görgülü, A. A. (2019). Çevre Eğitimi. H. G. Hastürk (Ed.), Çevre Sorunları içinde (s.115-135). Anı Yayıncılık.
• Güvendi, G. (2022). Ortaokul öğrencilerinin çevre bilinçlerinin incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Karagözoğlu, N. (2020). Çevre sorunları, nedenleri ve çözüm önerileri: Yozgat örneği. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 42, 356-373. https://doi.org/10.32003/igge.680120
• Karatekin, K. (2016). Öğretmen adayları için katı atık ve geri dönüşüme yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. International Journal of Eurasia Social Sciences, 2013(10), 71-90.
• Karpudewan, M., & Roth, W. M. (2018). Changes in primary students’ informal reasoning during an environment-related curriculum on socio-scientific issues. International Journal of Science and Mathematics Education, 16, 401-419. https://doi.org/10.1007/s10763-016-9787-x
• Kasavan, S., & Yusoff, S., Ali, N. I. M., Masarudin, N. A. (2021). Reducing food waste at school canteens: The behaviour of school communities. Malaysian Journal of Society and Space, 17(2). https://doi.org/10.17576/geo-2021-1702-05
• Kırılmazkaya, G. (2022). Ortaokul öğrencilerinin çevre ve çevre sorunlarına ilişkin görüşleri. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(1), 1-11.
• Kim, M., & Anthony, R., Blades, D., (2014). Decision making through dialogue: A case study of analyzing pre-service teachers’ argumentation on socio scientific issues. Research in Science Education, 44, 903–926.
• Kortland, K. (1996). An STS case study about students' decision making on the waste issue. Science Education, 80(6), 673–689. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-237X(199611)80:6<673::AID-SCE3>3.0.CO;2-G
• Kuhn, D. (2010). Teaching and learning science as argument. Science Education, 94(5), 810-824. https://doi.org/10.1002/sce.20395
• Kuhn, D., & Lerman, D. (2021). Yes but: Developing a critical stance toward evidence. International Journal of Science Education, 43(7), 1036–1053. https://doi.org/10.1080/09500693.2021.1897897
• Lin, Y. R., & Hung, J. F. (2016). The analysis and reconciliation of students’ rebuttals in argumentation activities. International Journal of Science Education, 38(1), 130-155. https://doi.org/10.1080/09500693.2015.1134848
• Milli Eğitim Bakanlığı (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). https://mufredat.meb.gov.tr
• Ocak, A. (2022). “Plastik atıklar, yayla turizmi ve HES” sosyobilimsel konularına yönelik informal muhakeme desenleri ve kanıt kalitesi: Sınıflararası bir karşılaştırma [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Trabzon Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Osborne, J., & Erduran, S. Simon, S. (2004). Enhancing the quality of argumentation in school science. Journal of Research in Science Teaching, 41(10), 994-1020.
• Owojori, O.M., & Mulaudzi, R. Edokpayi, J.N. (2022). Student’s knowledge, attitude, and perception (KAP) to solid waste management: A survey towards a more circular economy from a rural-based tertiary ınstitution in South Africa. Sustainability, 14 (1310). https:// doi.org/10.3390/su14031310
• Öğreten, B., & Uluçınar Sağır, Şafak. (2014). Argümantasyona dayalı fen öğretiminin etkililiğinin incelenmesi. Journal of Turkish Science Education, 11(1), 75-100. https://doi.org/10.36681/
• Öner, Y. E. & Güneş, T. (2023). Behavior scale for household waste recycling: A validity and reliability study. International Journal of Turkish Educational Sciences, 11(21), 670-700. https://doi.org/10.46778/goputeb.1312698
• Özdemir Özden, D., & Özden, M. (2015). Çevre sorunlarına ilişkin öğrenci çizimlerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(37), 1-20.
• Özturna, M., & Atasoy, Ş. (2024). Fen bilimleri öğretmenlerinin hidroelektrik santrallerle ilgili karar verme stratejileri. Bogazici University Journal of Education, 41(2), 47-67. https://doi.org/10.52597/buje.1270595
• Partono, B., & Karsidi, R., Yusuf, M., Sutarno, S. (2020). Investigation on the urban and rural students’ behavior for plastic waste management in solo region. Humanities & Social Sciences Reviews, 8(3), 686-694. https://doi.org/10.18510/hssr.2020.8373
• Ratcliffe, M., & Grace, M. (2003). Science education for citizenship: Teaching socio-scientific issues. McGraw-Hill Education (UK).
• Sadler, T. D. (2004). Informal reasoning regarding socioscientific ıssues: A critical review of research. Journal of Research in Science Teaching, 41(5), 513–536. http://doi: 10.1002/tea.20009
• Sadler, T. D., & Donnelly, L. A. (2006). Socioscientific argumentation: The effects of content knowledge and morality. International Journal of Science Education, 28(12), 1463-1488.
• Sadler, T. D., & Zeidler, D. L. (2004). The morality of SSI: Construal and resolution of genetic engineering dilemmas. Science Education, 88, 4-27. https://doi.org/10.1002/sce.10101
• Sağlam, B. N. (2023). Farklı düzeydeki eğitim kurumlarında atık yönetimi ve geri dönüşüm faaliyetlerinin incelenmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Siregar, R. N., & Syarif, H., Amri, Z. (2021). An analysis of argument of students’ argumentative essay by using Toulmin model. Advances in Social Science, Education and Humanities Research. 579, 98-102. https://doi.org/10.2991/assehr.k.210914.018
• Steg, L., & Bolderdijk, J. W., Keizer, K., Perlaviciute, G. (2014). An integrated framework for encouraging pro-environmental behaviour: The role of values, situational factors and goals. Journal of Environmental psychology, 38, 104- 115. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2014.01.002
• Şaşmazören, F., & Karapınar, A., Sarı, K., Demirer, T. (2023). Teaching socioscientific issues through scientific scenarios: A case evaluation based on secondary school students’ views. Bartın University Journal of Faculty of Education, 12(1), 124-145. https://doi.org/10.14686/buefad.988894
• Şengül, S., & Tavşan, S. (2019). 8. sınıf öğrencilerinin matematiksel problemler bağlamındaki argümantasyon süreçlerinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(4), 1679-1693. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3241
• Tatar, N. & Demir, Z. (2022) The effects of argumentation-supported 5E learning method on the level of learners’ use of argumentation components and on their opinions about argumentation. Cumhuriyet International Journal of Education, 11(1), 193-205.
• Tekin, N., & Aslan, O., Yılmaz, S. (2016). Türkiye'nin en popüler günlük gazetelerinde sosyobilimsel konuların temsili. İnsan Bilimleri Dergisi, 13(2), 2860-2869.
• Topcu, M. S., & Sadler, T. D., Yilmaz‐Tuzun, O. (2010). Preservice science teachers’ informal reasoning about socioscientific issues: The influence of issue context. International Journal of Science Education, 32(18), 2475–2495. https://doi.org/10.1080/09500690903524779
• Topçu, M. S. (2017). Sosyobilimsel konular ve öğretimi. Pegem Akademi.
• Topçu, M. S., & Atabey, N. (2017). Sosyobilimsel konu içerikli alan gezilerinin ilköğretim öğrencilerinin argümantasyon nitelikleri üzerine etkisi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 68-84. https://doi.org/10.14686/buefad.263541
• Torun, F. (2015). Sosyal bilgiler dersinde argümantasyon temelli öğretim ve karar verme becerisi arasındaki ilişki düzeyi [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Turan, N., & Özdemir Aydın, G., Kaya, H., Atabek Aştı, T., Aksel, G., Yılmaz, A. (2019). Hemşirelik öğrencilerinin tıbbi atık yönetimine ilişkin bilgi düzeyleri. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 2(1), 11-21.
• Wu, Y.-T. & Tsai, C.C. (2007). High school students’ informal reasoning on a socio‐scientific issue: Qualitative and quantitative analyses. International Journal of Science Education, 29(9), 1163-1187. DOI: 10.1080/09500690601083375
• Yadav, A., & Lundeberg, M., DeSchryver, M., Kirkin, K., Schiller, N. A., Maier, K., Herreid, C. F. (2007). Teaching science with case studies: A national survey of faculty perceptions of the benefits and challenges of using cases. Journal of College Science Teaching, 37, 34-38.
• Yahaya, J. M., & Ahmad Nurulazam, A., Mageswary Karpudewan, M. (2016). College students’ attitudes towards sexually themed science content: A socioscientific issues approach to resolution. International Journal of Science Education, 38(7), 1174-1196.
• Yalçınkaya, E. (2013). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerine göre çevre sorunları: Nitel bir çalışma. Marmara Coğrafya Dergisi, 0(27), 416-439.
• Yalçınkaya, I. (2018). Altıncı sınıf seviyesinde argümantasyon odaklı etkinliklerle dolaşım sistemi konusunun öğretiminin akademik başarıya, kavramsal anlamaya ve argümantasyon seviyelerine etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınevi.
• Yoldaş, A. (2020). 11. sınıf öğrencilerinin coğrafya dersindeki atık ve geri dönüşüm konusuna yönelik görüşleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Yurttaş, A. (2023). Okul öncesi beş yaş grubu çocukların çevre sorunlarına ilişkin algıları. Trakya Eğitim Dergisi, 13(1), 695-710. https://doi.org/10.24315/tred.1084475
• Yüzüak, A. V., & Şahin, N., Alkan, R. (2022). Ortaokul öğrencilerinin sıfır atık projesine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(Özel Sayı), 214-239. https://doi.org/10.33711/yyuefd.1068106
• Zurbrugg, C. (2002). Urban solid waste management in low-income countries of Asia-how to cope with the garbage crisis? Presented for: Scientific Committee on Problems of the Environment (SCOPE), Urban Solid Waste Management Review Session, Durban, South Africa.