MUHASEBE ARAŞTIRMALARINDA DURUMSALLIK TEORİSİNİN YERİ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 57, 237 - 246, 01.06.2019

Ümmügülsüm Zor

Öz

Durumsallık teorisi uluslararası muhasebe literatüründe 1980’lerden itibaren muhasebe araştırmalarında esas alınmaya başlanmıştır. Durumsallık teorisi işletmelerin mevcut dinamiklerine uygun uygulama, yöntem ve süreçler adapte etmeleri ve böylece işletme performansının maksimize edileceğini savunmaktadır. Uluslararası literatür ilgili teori bakımından oldukça zengin olmakla birlikte Türkçe literatürde çok az sayıda çalışmaya rastlanmaktadır. Bu çalışmada genel hatlarıyla ve muhasebe özelinde durumsallık teorisi kavramsal olarak açıklanmış, mevcut literatüre yer verilmiştir. Türkçe literatür sistematik bir şekilde taranmış ve ilgili teori bakımından değerlendirilmiştir. Mevcut değerlendirme sonucunda Türkçe yayınların ampirik bulgularının gerek kuramsal bir dayanaktan yoksun oldukları gerekse 1980’lerden itibaren muhasebe çalışmalarında sıklıkla teori kapsamında ele alınan değişkenlerin incelenmediği görülmüştür

Anahtar Kelimeler

Örgüt Teorileri, Durumsallık teorisi, Ampirik Bulgu, Muhasebe Araştırmaları

CONTINGENCY THEORY IN ACCOUNTING RESEARCH

Öz

Contingency theory of accounting has been well developed since 1980s. The theory suggest that organizations can maximize their performance by adapting procedures, methods and process that fit their current dynamics. While the international literature is well rich about application of the theory, there is only a few studies adopting the theory in the Turkish literature. This study aims to explain contingency theory in general and the field of Accounting conceptually and review existing literature. A systematic literature review conducted in Turkish literature and the studies resulted evaluated. As a result of the review, it is concluded that most majority of the studies in Turkish literature is shorn of a theoretical basis and the variables which have been most widely used since 1980s

Anahtar Kelimeler

Organizational Theories, Contingency Theory, Empirical Findings, Accounting Research

Kaynakça

• Aktaş, R. (2013). Yeni Bir Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Yöntemi Olarak Kaynak Tüketim Muhasebesi. Muha- sebe ve Finansman Dergisi, (58), 55-76.
• Alagöz, A.,& Ortakarpuz, M. (2018). Muhasebe Bilgi Sisteminde Kurumsal Bilgelik Anlayışı. Journal of Accoun- ting & Finance, (77), 1-25.
• Anıl Keskin, D., & Billerlioğlu, H. (2017). Sağlık İşletmelerinde Sezaryen Ameliyatı Faaliyetinin Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemine Göre Analizi. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 19(1).
• Arıcı, N.D., & Altun, N. (2018). Finansal Hizmetler Sektöründe Finansal Olmayan Bilgilerin Raporlanması: Sür- dürülebilirlik Raporları Üzerine Ampirik Bir Araştırma. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20(3).
• Aslan, Ü., & Özerhan, Y. (2017). Big Data, Muhasebe Ve Muhasebe Mesleği. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 19(4), 862-883.
• Astarlıoğlu, M. (2017). Yerel Piyasa Koşullarının İhracat Performansı Üzerine Etkileri: Hollanda ve Türkiye’de- ki KOBİ’ler Üzerine Kantitatif Bir Çalışma. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 35(3), 1-18.
• Atalay, B., & Kurulu, R. (2016). Banka Şubelerinin Maliyet Ve İşgücü Yönetiminde Zamana Dayalı Faaliyet Ta- banlı Maliyetleme. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 18(2). 453-475.
• Bayramoglu, G. (2016). Karmasiklik Paradigmasi Işığında Örgüt Teorilerinin Yeniden Degerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (35), 49-63.
• Bekçioğlu, S., Gürel, E., & Kızılyalçın, D. A. (2014). Faaliyet Tabanlı Maliyetleme: Zeytin Sektörü Uygulaması. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (62), 19-36.
• Cadez, S., & Guilding, C. (2008). An Exploratory Investigation of an Integrated Contingency Model of Strategic Management Accounting. Accounting, Organizations and Society, 33(7-8), 836-863.
• Cengiz, E., & Ersoy, A. (2017), Maliyet Azaltım Kararı: Bütünsel Bir Yaklaşım. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (75), 183-206.
• Chenhall, R. H. (2003). Management Control Systems Design Within Its Organizational Context: Findings From Contingency-Based Researchand Directions for The Future. Accounting, Organizations and Society, 28(2), 127- 168.
• Child, J. (1974). Managerial and Organizational Factors Associated with Company Performance Part I. Journal of Management Studies, 11(3), 175-189.
• Ciftci, M., & Salama, F. M. (2017). Stickiness in Costs ve Voluntary Disclosures: Evidence from Management Earnings Forecasts. Journal of Management Accounting Research, 30(3), 211-234.
• Ciftci, M., Mashruwala, R., & Weiss, D. (2015). Implications of Cost Behavior for Analysts’ Earnings Forecasts. Journal of Management Accounting Research, 28(1), 57-80.
• Çelik, M. (2016). Bulanık Sürece Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (70), 91-110.
• Demir, Ö. & Gül, M. 2015. “Üretim Yapan KOBİ’lerde Karar Sürecine Muhasebe Bilgi Sisteminin Etkileri : TRB1 Bölgesinde Yapılan Bir Araştırma”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(2).171-191.
• Donaldson, L. (1995). Contingency theory. Handbook of Organization Studies, 57.
• Dinçer, B. (2015). Kurumsal Yönetimin Farklı Teoriler Yoluyla Değerlendirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sos- yal Bilimler Dergisi, 36(36). 17-26.
• Donaldson, L. (2006). The Contingency Theory of Organizational Design: Challenges ve Opportunities. In Orga- nization Design (pp. 19-40). Springer US.
• Ege, I., & Sener, Z. (2013). Performans Ölçümünde Kullanilan Yöntemler: Performans Karnesi ve Kumanda Pa- neli Karsilastirmasi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (57). 107-119.
• Eker, M., & Eker, S. (2016). The Effects of Interactions between Management Control Systems Strategy on Firm Performance: An Empirical Study. Business & Economics Research Journal, 7(4).123-141.
• Elmacı, O., & Tutkavul, K. (2015). Mamul Maliyetlerinin Hesaplanmasında Geleneksel Ve Çağdaş Maliyetleme Sistemlerinin Yeterliliklerinin Karşılaştırılmasına Yönelik Betimsel Bir Çalışma. Muhasebe Bilim Dünyası Der- gisi, 17(2). 261-304.
• Fisher, J. (1995). Contingency-Based Research on Management Control Systems: Categorization by Level of Complexity. Journal of Accounting Literature, (14), 24-53.
• Gerdin, J., & Greve, J. (2008). The Appropriateness of Statistical Methods for Testing Contingency Hypotheses in Management Accounting Research. Accounting, Organizations and Society, 33(7-8), 995-1009.
• Gordon, L. A., & Miller, D. (1976). A Contingency Framework for The Design of Accounting Information Sys- tems. Accounting, Organizations and Society, 1(1), 59-69.
• Gökdeniz, İ., Kartal, C., & Yetiş, Ö. (2017). Kurumsal Yönetim Amaçlarına Ulaşmak için Yönetim Modeli: Ku- rumsal Öğrenmeyi Destekleyen İç Denetim. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4), 70-76.
• Gökten, P. O. Karanlıkta Üretim: Yeni Çağda Maliyetin Kapsamı. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20(4), 880- 897.
• Hellriegel, D., & Slocum Jr, J. W. (1973). Organizational Design: A Contingency Approach: A Model for Organic Management Design. Business Horizons, 16(2), 59-68.
• Hayes, D. C. (1977). The Contingency Theory of Managerial Accounting. The Accounting Review, 52(1), 22.
• Ittner, C. D., & Larcker, D. F. (2001). Assessing Empirical Research in Managerial Accounting: A Value-based Management Perspective. Journal of Accounting and Economics, 32(1), 349-410
• Işgüden Kılıç, B. (2018). Entegre Raporlama Ve Türkiyeıdeki Gelişmeler: Entegre Rapor Hazırlayan İşletmeler Ve Bıst Kurumsal Sürdürülebilirlik Endeksinde Yer Alan İşletmeler Açısından Bir İnceleme. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20(1).
• İlhan, E. G. E., & Kurtlar, M. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Ve Bir Hastane İşletmesinde Uygulama. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20(3), 673-699.
• Kaderli, Y., & Köroğlu, Ç. (2014). İşletmelerde Muhasebe Bilgi Sistemi İle Kurumsal Yönetim Anlayışı Arasında- ki İlişki. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (63), 21-38.
• Karğın, S. (2013). Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yönteminin Yükselişi ve Düşüşü. Muhasebe ve Finansman Der- gisi, (58), 21-40.
• Köroğlu, Ç. (2013). Otel İşletmelerinde Rekabet Üstünlüğü Elde Etmek İçin Bir İleri Yönetim Muhasebesi Yönte- mi Olarak Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yönteminin Analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (57), 39-56.
• King, R., Clarkson, P. M., & Wallace, S. (2010). Budgeting Practices and Performance in Small Healthcare Busi- nesses. Management Accounting Research, 21(1), 40-55.
• Nilüfer Karataş, Ö., Bekçi, İ., & Ömürbek, V. (2014). Bulanık Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Ve Bir Uygulama. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 16(1).
• Okutmuş, E., & Ergül, A. (2015). Konaklama İşletmelerinde Hedef Maliyetleme, Değer Analizi ve Kaizen Mali- yetleme Yöntemlerinin Birlikte Uygulanabilirliğine İlişkin Bir Araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (65), 97-116.
• Okutmuş, E., & Kahveci, A. (2015). Maliyet Liderliği Stratejisi Boyutunda Demontaj Analizi Yöntemi İle Maliyet Minimizasyonunun Sağlanması. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 17(3).
• Otley, D. (2016). The Contingency Theory of Management Accounting and Control: 1980–2014. Management Accounting Research, (31), 45-62.
• Otley, D. T. (1980). The Contingency Theory of Management Accounting: Achievement and Prognosis. Accoun- ting, Organizations and Society, 5(4), 413-428.
• Ömürbek, V., & Kozak, H. (2013). Birleşik Mamullerde Maliyet Dağıtım Yönteminin Belirlenmesinde Analitik Hiyerarşi Sürecinin Kullanılması. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 15(2).59-77.
• Öncel, M., & Yanık, S. S. (2013). Maliyet Muhasebesinde Gider Dağıtımı Ve Matris Cebiri Uygulaması. Muhase- be Bilim Dünyası Dergisi, 15(4).45-62.
• Önder, Ş., & Kaya, E. (2018). İşletmelerin Kurumsal Sosyal Sorumluluk Uygulamalarında Kurumsal Yönetim Yapılarının Etkisi: BİST 100 Üzerine Bir Uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (78), 155-170.
• Öz, Y., &Yavuz, H. 2015. “İşletme Yönetiminin Aldığı Kararlarda Muhasebe Bilgi Sisteminin Etkisi ve Önemi”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 16 (4).227-246.
• Özbirecikli, M., & Güven, G. (2016). Lokantalarda Kullanılan Maliyet Hesaplama Yöntemleri Üzerine Bir Araş- tırma: Antakya Örneği. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 18(4). 797-823.
• Özkan, A., Tanç, Ş. G., & Taşdemir, B. (2018). Sürdürülebilirlik Açıklamaları Kapsamında Kurumsal Sosyal So- rumluluğun Kârlılık Üzerine Etkisi: Bist Sürdürülebilirlik Endeksinde Bir Araştırma. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20(3), 560-577.
• Reid, G. C., & Smith, J. A. (2000). The impact of contingencies on management accounting system development. Management Accounting Research, 11(4), 427-450.
• Saban, M., Vargün, H., & Gürkan, S. (2017). Yatırımcılara Bilgi Sağlama Aracı Olarak Entegre Raporlama. Mu- hasebe Bilim Dünyası Dergisi, 19(4), 915-936.
• Sevim, A., & Bülbül, S. (2015). Hedef Maliyetleme Açısından Muhasebe Bilgi Sistemine İlişkin Bir Model Öne- risi Ve Bir İşletme Uygulaması. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 17(4). 785-804.
• Sevim, A., & Bülbül, S. (2016). Tam Zamanında Üretim Sisteminin Muhasebe Bilgi Sistemi İle Bütünleştirilmesi Ve Bir Model Önerisi. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 18(4). 855-879.
• Solak, B., Gönen, S., & Rasgen, M. (2017). Muhasebe Meslek Mensuplarının Entegre Raporlamaya İlişkin Far- kındalık Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Alan Araştırması. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 19(1). 166-188.
• Torun, N., & Ayanoğlu, Y. (2016). Ankara İlinde Evde Fototerapi Uygulamasının Maliyet Etkililik Analizi: Mali- yet Etkililik Oranları Açısından Değerlendirme. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 18(4). 767-796.
• Tuğay, O., Akın, O. 2013. “Üretim İşletmelerinde Maliyet Muhasebesi Uygulama Düzeyi: Burdur’da Bir Araştır- ma”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi. 15 (2), 469-490
• Tutkavul, K., & Elmacı, O. (2016). Fiyatlandırma Kararlarında Geleneksel Ve Çağdaş Maliyetleme Sistemlerinin Yeterliliklerinin Karşılaştırılmasına Yönelık Ampirik Bir Çalışma. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 18(3). 659- 689.
• Tutkavul, K., & Elmacı, O. (2016). Statejik Karar Alma Perspektifinden Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Modeli Ve Zamana Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Modelinin Karşılaştırılmasına Yönelik Ampirik Bir Çalışma. Muha- sebe Bilim Dünyası Dergisi, 18(4). 825-853.
• Usul, H., & Çağlan, E. (2018). NöroMuhasebe. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20(2). 450-465.
• Uyar S., 2008. “Denizlide Faaliyet Gösteren Üretim İşletmelerinde Maliyet Muhasebesi Uygulamaları”. Muhase- be ve Finansman Dergisi,:38, 132-146
• Uygurtürk, H., & Vargün, H. (2018). Nakit Akışı İle Karlılık Arasındaki İlişki: Taşıt Araçları Sektörü Üzerine Bir Araştırma. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20(3), 705-727.
• Waweru, N. M. (2010). The Origin and Evolution of Management Accounting: A Review of the Theoretical Fra- mework. Problems ve Perspectives in Management, 8(3), 165-182.
• Waterhouse, J. H., & Tiessen, P. (1978). A Contingency Framework for Management Accounting Systems Resear- ch. Accounting, Organizations and Society, 3(1), 65-76.
• Yaman, K. (2014). Application of Controlling Tools in German Hospitals. Journal of Accounting & Finance, (64). 187-206.
• Yaşar, R. Ş. (2016). Dengeli Puan Kartıyla Performans Ölçümü: Bir Denetim Şirketi Uygulaması. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (70), 193-212.
• Yaşar, R. Ş. (2017). Zaman Esaslı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemi ile Konteyner Terminallerinde Maliyet Analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (73), 203-228.
• Yıldız, B., & Ağdeniz, Ş. (2018). Muhasebede Analiz Yöntemi Olarak Metin Madenciliği. Muhasebe Bilim Dün- yası Dergisi, 20(2).286-315.
• Yürekli, E. (2017). KOBİ’lerde Yönetim Ve Maliyet Muhasebesinin Stratejik Karar Alma Üzerine Etkisi. Muha- sebe ve Finansman Dergisi, (73), 137-168.
• Zeithaml, V. A., “Rajan” Varadarajan, P., & Zeithaml, C. P. (1988). The Contingency Approach: Its Foundations and Relevance to Theory Building and Research in Marketing. European Journal of Marketing, 22(7), 37-64.
• Zor, Ü. (2018). KOBİ’lerde Planlama Ve Kontrol Uygulamaları: Durumsallık teorisi Temelinde İşletme Perfor- mansına Katkısı. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (78), 183-198.
• https://en.oxforddictionaries.com/definition/contingency Erişim Tarihi 09.01.2019