PCAOB DENETİM KALİTESİ GÖSTERGELERİNE UYUM: BIST 100 ENDEKSİNDE İŞLEM GÖREN ŞİRKETLER ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 74, 147 - 164, 16.01.2025

Ali Kestane , Nurgül Çelik

https://doi.org/10.55322/mdbakis.1508507

Öz

Dünya’nın birçok yerinde meydana gelen muhasebe ve denetim skandalları işletmelerin yayımlamış oldukları mali tablolara ve bağımsız denetim faaliyetine olan güveni sarsmıştır. Yaşanan bu skandallar bağımsız denetçilere, bağımsız denetim şirketlerine ve bağımsız denetim faaliyetlerine ilişkin birçok eksiklik olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu eksikliklerin ortadan kaldırılması ve denetim de kalitenin sağlanması amacıyla birçok kurum ve kuruluş tarafından düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerin ardından denetim kalitesinin ölçülmesine ilişkin çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan biri de 1 Temmuz 2015 tarihinde ABD’de yayımlanan PCAOB denetim kalitesi göstergeleridir. Bu göstergeler aracılığıyla bağımsız denetim faaliyetlerinin aynı çerçevede değerlendirilmesi ve denetim kalitesinin karşılaştırılabilir olması amaçlanmaktadır.
Bu çalışmada BIST 100 Endeksi’nde işlem gören 75 şirkete ait 525 adet bağımsız denetim raporları incelenmiş ve PCAOB denetim kalitesi göstergelerine uyum sağlayıp sağlamadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada nitel içerik analizi kullanılmış olup, şirketler ise sektörleri baz alınarak sınıflandırılmıştır. Şirketlerin bağımsız denetim raporları, PCAOB denetim kalitesi göstergelerinden denetim sonuçları boyutunun 8 alt değişkeni ile ayrıntılı bir şekilde analiz edilmiştir. Analizlerin sonucunda ise en sık rastlanılan denetim kalitesi göstergesinin işletmenin sürekliliği konularının zamanında raporlanması ve hata kaynaklı finansal tablo düzeltmelerinin sıklığı ve etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

PCAOB Denetim Kalitesi Göstergeleri, Bağımsız Denetim Raporları, BIST 100 Endeksi

COMPLIANCE WITH PCAOB AUDIT QUALITY INDICATORS: A RESEARCH ON COMPANIES TRADED IN BIST 100 INDEX

Öz

Accounting and auditing scandals occurring in many parts of the world have shaken the confidence in the financial statements published by businesses and in independent auditing activities. These scandals have revealed that there are many deficiencies regarding independent auditors, independent audit companies and independent audit activities. Regulations have been made by many institutions and organizations in order to eliminate these deficiencies and ensure quality in auditing. Following these regulations, studies were carried out on measuring audit quality. One of these studies is the PCAOB audit quality indicators published in the USA on July 1, 2015. Through these indicators, it is aimed to evaluate independent audit activities within the same framework and to make the audit quality comparable.
In this study, 525 independent audit reports of 75 companies traded in the BIST 100 Index between 2016 and 2022 were examined and it was tried to determine whether they comply with PCAOB audit quality indicators. Qualitative content analysis was used in the study, and companies were classified based on their sectors. The independent audit reports of the companies were analyzed in detail with 8 sub-variables of the audit results dimension, one of the PCAOB audit quality indicators. As a result of the analysis, it was concluded that the most common audit quality indicator is timely reporting of going concern issues and frequency and impact of error-related financial statement corrections.

Anahtar Kelimeler

PCAOB Audit Quality İndicators, İndependent Audit Reports, BIST 100 Index

Kaynakça

• AL-Qatamin, K. I., & Salleh, Z. (2020). Audit quality: a literature overview and research synthesis. IOSR Journal of Business and Management (IOSR-JBM), 22(2), 56-66.
• Atış, C., & Yıldız, E. (2023). Şeffaflık raporlarında yer alan denetim kalitesi inceleme unsurlarının denetim kalitesi göstergesi olarak kullanımı. Muhasebe ve Denetime Bakış, 23(69), 253-276. Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: nitel bir araştırma nasıl yapılır? . Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2) , 368-388.
• Ciger, A. (2020). Audit quality: a bibliometric analysis (1981-2020). Scientific Annals Of Economics And Business, 67(4), 473-494.
• DeAngelo, L.E. (1981). Auditor size and audit quality. Journal Of Accounting And Economist, (3): 183-199.
• Durukan, M.B. & Kapucugil İkiz, A. (2007). Denetim kalitesi, kalite ve hizmet kalitesine ilişkin modeller: kavramsal çerçeve. Mali Çözüm (82), ss. 35-62.
• El Badlaoui, A., Cherqaoui, M., & Taouab, O. (2021). Output indicators of audit quality: a framework based on literature review. Universal Journal of Accounting and Finance, 9(6), 1405-1421.
• Elden Ürgüp, S. & Başar, R. M. (2021). Bağımsız denetime ilişkin düzenlemeler ve bu düzenlemelerin etkileri üzerine bir araştırma: Kayseri ve Sivas ili örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(3), 2251-2280.
• Erdoğan, M., Erdoğan, N., Cömert, N., Uzun, A.K. & Uludağ, S. (2018). Denetim. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Gümrah, Ö. & Yılmaz, B. (2018). Bağımsız denetim ve muhasebe meslek etiği: bağımsız denetçilerin etik ilkelere yaklaşımları üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 21 (2), 348-373.
• Harris, M. K., & Williams, L. T. (2020). Audit quality indicators: perspectives from non-big four audit firms and small company audit committees. Advances İn Accounting, 50, 100485.
• İrkörücü, İ. E. (2019). Bağımsız Denetim Kalitesinin Finansal Performans Üzerine Etkisi: BİST 100 Şirketleri Üzerine Bir Araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kütahya.
• James, I. O., & Izien, O. F. (2014). Audit firm characteristics and audit quality in Nigeria. International Journal of Business and Economics Research, 3(5), 187-195.
• Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu, Bağımsız Denetim Yönetmeliği, Resmi Gazete Tarihi: 26.12.2012, Resmi Gazete Sayısı: 28509, Md.5
• Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP). www.kap.org.tr (Erişim Tarihi: 01.10.2024)
• Karcıoğlu R. & Biçer E.B. (2013). Toplam kalite yönetiminin işletme maliyetleri üzerine etkisi: kalite belgesi öncesi ve sonrası dönem karşılaştırması. Muhasebe ve Denetime Bakış, (39). 1-26.
• Kestane, A. (2020). Kurumsal yönetim bağlamında kurumsal kaynak planlaması (kkp) uygulamalarının entegrasyonu ve iç denetim performansına etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kütahya.
• Kueppers, R. J. & Sullivan, K. B. (2010). How and why an independent audit matters. International Journal Of Disclosure And Governance, 7(4), 286-293.
• Oktay, S. (2013). Bağımsız denetim etkinliğinin arttırılmasında, denetim hizmetinde kalite ve kalite kontrol: ABD düzenlemeler. Maliye Finans Yazıları Dergisi, 27(100): 42-94. PCAOB (2015) Concept Release on Audit Quality İndicators, https://pcaobus.org/rulemaking/docket_041/release_2015_005.pdf (Erişim Tarihi: 17.05.2024).
• Yılancı, M., Yıldız, B., Uludağ. S. & Erdoğan, N. (2018). Muhasebe denetimi. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Yıldız, E. (2020).Türkiye'de faaliyet gösteren bağımsız denetim şirketlerinin denetim kalitesi göstergelerine uyumu üzerine bir araştırma, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mersin.
• Yükçü S. & Koçakoğlu Ö. (2016). Halka açık şirketler muhasebe gözetim kurulu (public company accounting oversight board- pcaob) denetim kalitesi göstergeleri. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 18(1), 265 – 293.
• Yükçü, S. & Koçakoğlu, Ö. (2020). Denetim kalitesi göstergelerinin uygulanabilirliği üzerine bir araştırma. TIDE AcademIA Research, 2(2) , 323-358.