EVLİ KADININ SOYADI SORUNU “ANAYASAL” MI? “BİREYSEL” Mİ?

Yıl 2015, Sayı: 5, 131 - 170, 02.10.2015

Dr. Hakan Atasoy

Öz

Last name is a sign which serves to differentiate people belonging to a certain family from members of other families. Bearing a last name is 1 Anayasa Mahkemesi Raportörü, [e-mail] only an absolute right but also an obligation for individuals. Name and last name are protected in particular by Articles 26 and 27 of the Turkish Civil Code. The use of last name is, however, restricted in respect of women given that Article 187 of the Turkish Civil Code governs that, upon marriage, a woman takes the surname of her husband. Although the ECtHR rendered decisions of violation against Turkey, stating that this practise was in contravention with Article 14 of the Convention, the Constitutional Court dismissed actions of annulment seeking to revoke Article 187 of the Civil Code. On the other hand, the High Court found admissible individual applications lodged by married women to use exclusively their maiden names and it concluded that the mentioned practice violated the right to protect and develop of moral existence which is laid down in Article 17 of the Constitution. In this article, after defining legal nature of the right to last name, it would be examined in the light of the case-law of the Constitutional Court whether women’s last name problem falls within the scope of constitutional norm review or should be addressed through individual application procedure, and solutions to the problem would be put forward

Anahtar Kelimeler

Name, last name, taking a last name, last name of married women, discrimination on the ground of sex

EVLİ KADININ SOYADI SORUNU “ANAYASAL” MI? “BİREYSEL” Mİ?

Öz

Soyadı, belli bir aileye mensup kişileri, diğer ailelere mensup kişilerden ayırmaya yarayan bir simgedir. Soyadı kullanmak kişi açısından mutlak bir hak olmasının yanında, aynı zamanda bir yükümlülüktür. Ad ve soyadı, Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 26. ve 27. maddeleri ile özel olarak koruma altına alınmıştır. Ancak, TMK’nın 187. maddesinde kadının evlenmekle kocasının soyadını alacağı belirtildiğinden, bu hakkın kullanımı kadın açısından sınırlandırılmaktadır. AİHM, bu uygulamanın Sözleşme’nin 14. maddesini ihlal ettiğini belirterek Türkiye aleyhine ihlal kararları vermesine karşılık, Anayasa Mahkemesi Türk Medeni Kanunu’nun 187. maddesinin iptali istemiyle açılan itiraz davalarını reddetmiştir. Ancak, Yüksek Mahkeme evli kadınların yalnızca evlenmeden önceki soyadlarını kullanmak istediklerini talep ederek yaptıkları bireysel başvuruları kabul etmiş ve bu konudaki uygulamanın Anayasa’nın 17. maddesinde düzenlenen manevi varlığın korunması ve geliştirilmesi hakkını ihlal ettiği sonucuna varmıştır.Bu makalede soyadı üzerindeki hakkın hukuki niteliği belirlendikten sonra, Anayasa Mahkemesi kararları ışığında, kadının soyadı sorununun anayasal norm denetimi kapsamında mı, yoksa bireysel başvuru yolu çerçevesinde mi, ele alınması gerektiği irdelenerek, sorunun çözümüne yönelik önerilerde bulunulacaktır

Anahtar Kelimeler

Ad, soyadı, soyadının kazanılması, evli kadının soyadı, cinsiyete dayalı ayrımcılık

Kaynakça

• ABİK, Yıldız, Kadının Soyadı ve Buna Bağlı Olarak Çocuğun Soyadı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2005.
• AKINTÜRK, Turgut – KARAMAN, Derya Ateş, Medeni Hukuk, Beta Yayınları, 16. Baskı, İstanbul, 2011.
• AKİPEK, Jale G. – AKINTÜRK, Turgut – KARAMAN, Derya Ateş, Türk Medeni Hukuku, Başlangıç Hükümleri, Kişiler Hukuku, C. I, Beta Yayınları, 8. Bası, İstanbul, 2011.
• ATASOY, Hakan, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Kabul Edilebilirlik Koşulları, Adalet Yayınevi, Ankara, 2015.
• AYAN, Serkan, Anayasa Mahkemesi Kararları ve Çocuklar ile Kadı- nın Soyadına İlişkin Değişiklik Tasarısı Taslağı Işığında Soyadının İlk Kez Edinilmesi, Kendiliğinden Değişmesi ve Değiştirilmesi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XVI, Y. 2012, Sayı: 4.
• BERKİ, Şakir, Türk Medenî Kanununda Evlenmenin Evli Kadınla İlgili Neticeleri, Hüseyin Cahit Oğuzoğlu’na Armağan, Ankara, 1972.
• ÇAKIRCA, Seda İrem, Evli Kadının Soyadına İlişkin Güncel Gelişme- lerin Değerlendirilmesi, İUHFM C. LXX, S. 2.
• DEMİR, Sevgi, Türk Medeni Kanunu, Aile Hukuku Alanında 4721 sa- yılı Kanunun Getirdiği Yenilikler, Kartal Yayınevi, 2004.
• DOĞAN, Murat, Türk Medenî Kanunu’nun Evliliğin Genel Hükümle- ri Bakımından Getirdiği Yenilikler, AÜHFD, Cilt 52, Sayı 4, 2003.
• DURAL, Mustafa – ARI, Suat, Türk Özel Hukuku, C. I, Temel Kav- ramlar ve Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2014.
• EKŞİ, Nuray, Vatandaşlık Hukukumuzda Türkçe Olmayan Ad ve So- yadı Meselesi, Beta Yayınları, İstanbul, 2008.
• ERTÜRK, Şükran – ÖZDAMAR, Demet, Kadınlara Karşı Şiddet ve Ay- rımcılık, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.11, Özel Sayı: 2009, Basım Yılı: 2010.
• GENÇCAN, Uğur, 6100 Sayılı HMK Hükümlerine Göre Medeni Hu- kuk Davaları, Yetkin Yayınları, Ankara, 2013.
• GEZDER, Ümit, Türk Medeni Hukuku, Başlangıç-Kişiler-Aile Hukuku Soru ve Cevapları, Beta Yayınları, İstanbul, 2014.
• GÖZTEPE, Ece, Anayasal Eşitlik Açısından Evlilikte Kadınların Soya- dı, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 54-2.
• GÜLENER, Serdar, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 14. Maddesi Kapsamında Ayrımcılık Yasağı, Bireysel Başvuru İncelemeleri 1, Editör- ler: Musa SAĞLAM, Serdar GÜLENER, Recep KAPLAN, Anayasa Mah- kemesi Yayınları, Ankara, 2013
• GÜNGÖR, Ayşegül (Editör), Kadın Haklarına İlişkin Uluslararası Hu- kuk Düzenlemeleri Ankara Barosu Yayınları, 2012.
• HELVACI, Serap, Türk ve İsviçre Hukuklarında Kişilik Hakkını Koru- yan Davalar, Beta Yayınları, İstanbul, 2001.
• İNAN, Ali Naim, Türk Medeni Hukuku, 3. Baskı, Seçkin Yayınevi, An- kara, 2014.
• KANADOĞLU, Osman Korkut, Anayasa Şikâyeti, Bireysel Başvuru “Anayasa Şikayeti”, HUKAB Sempozyum Serisi 1, HUKAB Yayınları, 2011.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M., Medeni Kanun’umuzun Aile-Miras-Eşya Hu- kukuna Getirdiği Yenilikler, Turhan Kitabevi, 3. Bası, Ankara, 2014.
• MOROĞLU, Nazan, Kadının Kimlik Sorunu “Kadının Soyadı” (Kadı- nın Kimlik Sorunu), TBB Dergisi, Mart-Nisan 2012, S. 99.
• MOROĞLU, Nazan, Medeni Kanun’a Göre Kadının Soyadı ve Bir Öneri, http://www.tukd.org.tr/dosya/kadinin_soyadi.doc, e.t. 01.04.2015.
• MOROĞLU, Nazan, Uluslararası Belgelerde Kadın Erkek Eşitliği, İs- tanbul Barosu Yayınları, 2005.
• NALBANT, Atilla, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku Ve Ana- yasal Bireysel Başvuru, AİHM ve Türkiye II, Anayasa Şikâyeti ve AİHM, Uluslararası Sempozyum, Türkiye Adalet Akademisi Yayınları, Yayın No: 8, Ankara, 2010.
• ODER, Bertil Emrah, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda (Ana- yasa Şikayeti) Etkin ve Etkili Kullanım Sorunları, Bireysel Başvuru, “Ana- yasa Şikayeti” HUKAB Sempozyum Serisi 1, HUKAB Yayınları, 2011.
• ODER, Bertil Emrah, Eşitlik İlkesi ve Temel Hakların Norm Alanları- nın Somutlaşması Bakımından Evli Kadının Soyadı (Eşitlik İlkesi ve…), Anayasa Mahkemesinin Medeni Hukuka İlişkin Kararlarının Değerlendi- rilmesi Sempozyumu, 21 Mayıs 2012, XII Levha Yayıncılık.
• ODER, Bertil Emrah, Kadınların İnsan Haklarının Uluslararası Düzey
• GÖZTEPE, Ece, Anayasal Eşitlik Açısından Evlilikte Kadınların Soya- dı, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 54-2.
• GÜLENER, Serdar, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 14. Maddesi Kapsamında Ayrımcılık Yasağı, Bireysel Başvuru İncelemeleri 1, Editör- ler: Musa SAĞLAM, Serdar GÜLENER, Recep KAPLAN, Anayasa Mah- kemesi Yayınları, Ankara, 2013
• GÜNGÖR, Ayşegül (Editör), Kadın Haklarına İlişkin Uluslararası Hu- kuk Düzenlemeleri Ankara Barosu Yayınları, 2012.
• HELVACI, Serap, Türk ve İsviçre Hukuklarında Kişilik Hakkını Koru- yan Davalar, Beta Yayınları, İstanbul, 2001.
• İNAN, Ali Naim, Türk Medeni Hukuku, 3. Baskı, Seçkin Yayınevi, An- kara, 2014.
• KANADOĞLU, Osman Korkut, Anayasa Şikâyeti, Bireysel Başvuru “Anayasa Şikayeti”, HUKAB Sempozyum Serisi 1, HUKAB Yayınları, 2011.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M., Medeni Kanun’umuzun Aile-Miras-Eşya Hu- kukuna Getirdiği Yenilikler, Turhan Kitabevi, 3. Bası, Ankara, 2014.
• MOROĞLU, Nazan, Kadının Kimlik Sorunu “Kadının Soyadı” (Kadı- nın Kimlik Sorunu), TBB Dergisi, Mart-Nisan 2012, S. 99.
• MOROĞLU, Nazan, Medeni Kanun’a Göre Kadının Soyadı ve Bir Öneri, http://www.tukd.org.tr/dosya/kadinin_soyadi.doc, e.t. 01.04.2015.
• MOROĞLU, Nazan, Uluslararası Belgelerde Kadın Erkek Eşitliği, İs- tanbul Barosu Yayınları, 2005.
• NALBANT, Atilla, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku Ve Ana- yasal Bireysel Başvuru, AİHM ve Türkiye II, Anayasa Şikâyeti ve AİHM, Uluslararası Sempozyum, Türkiye Adalet Akademisi Yayınları, Yayın No: 8, Ankara, 2010.
• ODER, Bertil Emrah, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda (Ana- yasa Şikayeti) Etkin ve Etkili Kullanım Sorunları, Bireysel Başvuru, “Ana- yasa Şikayeti” HUKAB Sempozyum Serisi 1, HUKAB Yayınları, 2011.
• ODER, Bertil Emrah, Eşitlik İlkesi ve Temel Hakların Norm Alanları- nın Somutlaşması Bakımından Evli Kadının Soyadı (Eşitlik İlkesi ve…), Anayasa Mahkemesinin Medeni Hukuka İlişkin Kararlarının Değerlendi- rilmesi Sempozyumu, 21 Mayıs 2012, XII Levha Yayıncılık.
• Hukukta Kadın Sempozyumu, Ankara, 2000.
• ŞİMŞEK, Tacettin, İdari Yargı Açısından Anayasa Mahkemesine Birey- sel Başvuru Hakkı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, Türkiye Ba- rolar Birliği Yayınları: 201, Ankara, Nisan 2011.
• TURAN, Gamze, Türk Hukuku’nda Evli Kadının Soyadı: İsviçre Ve Al- man Hukuklarıyla Karşılaştırmalı Olarak, Kadın 2000, Kadın Araştırma- ları Dergisi, Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınevi, Aralık 2006, C. VII, S. 2.
• YILMAZ, Merve, Evli Kadının Soyadı, TAA Dergisi, Yıl: 3, S. 10, Tem- muz 2012.
• ZEVKLİLER, Aydın – ERTAŞ, Şeref – HAVUTÇU, Ayşe – GÜRPINAR, Damla, Yeni Medeni Kanuna Göre Medeni Hukuk (Temel Bilgiler), Tur- han Kitabevi, Ankara, 2012.