en-Nisa 4/34. Ayeti Bağlamında “Nuşûz” ve “Darb” Kelimelerinin Anlam Kronolojisi

Yıl 2021, Sayı: 12, 149 - 176, 30.09.2021

Hanefi Şola

https://doi.org/10.32579/mecmua.982371

Cited By: 3

Öz

Kur’an’da yer alan birçok bilgi veya kavram modern dönemde yaygın algıya uygun olacak şekilde yorumlamıştır. Bu yorumlardan biri de Nisâ 4/34. ayetinde yer alan “darb” ifadesi hakkında yapılmıştır. Bu kapsamda başta Hz. Peygamber ve sahabe dönemi olmak üzere tabiîn ve klasik dönemde “nuşûz” ifadesine genel olarak kadının kocasına isyan etmesi, ona itaat etmekten imtina etmesi, ondan buğz etmesi, gözü başkasında olması gibi anlamların verildiği görülür. Darb ifadesine ise şiddetli olmayan, çirkinleştirmeyen, kemiklerini kırmadan ve etini yarmadan gerçekleştirilen dövme şeklinde mana yüklendiğine rastlanır.
Çağdaş döneme gelindiğinde ise nuşûz ifadesine verilen anlamlar klasik dönemde verilen anlamlarla örtüşmektedir. Darb ifadesinin ise dövme anlamının yanında cezalandırma, başka bir yere gönderme, cinsel ilişkiye girme, çıkarma, evden uzaklaştırma, kendinden uzaklaştırma, bir süre ayrılık, rahat bırakma, geçici bir süre ayırma, bir müddet ayrılma, serbest bırakma biçiminde farklı şekillerde izah edildiği tespit edilmiştir. Bu da ayetlere yüklenen anlamların yorumcudan muhataba, dönemin sosyo-kültürel şartlarından dini-siyasi beklentilerine kadar hemen her aşama ve unsurdan etkilenebileceği sonucuna götürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, nuşûz, darb, klasik dönem, çağdaş dönem.

The Meaning Chronology of The Words “Nushûz” and “Darb” in The Light of 34th Verse of Surah Nisa

Öz

Many information or concepts in the Qur'an have been interpreted in accordance with the common perception in the modern period. One of the interpretations was made about the expression "darb" in the verse of Nisa 4/34. In this context, it is seen that the expression "nuşûz" in the classical and tābiʿūn periods, especially in the period of the Prophet and the Companions, is generaally given meanings as a woman's revolt against her husband, refraining from obeying him, getting angry with him, and having her eyes on someone else. On the other hand, it is seen that the expression "darb" is given a meaning as a beating that is not violent, does not disfigure, and is performed without breaking the bones and splitting the flesh.
When it comes to the contemporary period, the meanings given to the expression nuşûz coincide with the meanings given in the classical period. In addition to the meaning of beating, it has been determined that the expression of “darb” is explained in different ways such as punishment, sending to another place, having sexual intercourse, removing, expelling from the house, alienation, separation for a while, leaving alone, temporarily separating, leaving for a while, releasing. This leads to the conclusion that the meanings attributed to the verses can be affected by almost every stage and element, from the interpreter to the addressee, from the socio-cultural conditions of the period to the religious-political expectations.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, nushûz, darb, classical period, contemporary period.

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. 3 Cilt. Tefsîru Abdirrezzâk. nşr. Mahmûd Muhammed Abduh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. İbrahim Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Aʻkam, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Tefsîru’l-Aʻkam. San’a: Dâru’l-Hikmetü’l-Yemaniyye, ts.
• Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Aktaş, Erhan. https://acikkuran.com/4/34. (Erişim 03 Temmuz 2021)
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Mahmûd b. Abdillâh. Rûhu’l-meʻânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-ʻAzîm ve’s-sebʻi’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Atay, Hüseyin. Kur’an Türkçe Çevirisi. Ankara: Atayy Yayınları, 2013.
• Ateş, Süleyman. Kur’an-ı Kerîm Tefsiri. 6 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuk Neşriyat, ts.
• Aydın, Zeynel Abidin, “Nisâ Suresinin 34. Ayeti Bağlamında Evlilik Hayatında Kadının Geçimsizliği Durumunda Uygulanacak Çözümlerden “Darb”a Dair”, Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12/27, 2017.
• Bahrânî, Hâşim b. Süleymân, el-Burhân fî tefsîri’l-Kur’an. Beyrut: Müessesetü’l-A’lamî, 2006.
• Bayındır, Abdulaziz. Kur’an Işığında Doğru Bildiğimiz Yanlışlar. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları. 2014.
• Bayraktar, Bayraklı. https://acikkuran.com/4/34. (Erişim 03 Temmuz 2021).
• Begavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes‘ûd. Meʻâlümü’t-tenzîl. nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1409-1412.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. haz. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî-Müessestü’t-Târîhi’l-Arabî, tr.
• Bikâʻî, Ebü’l-Hasen İbrâhîm b. Ömer. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. thk. Muhammed Azîmüddin - M. Habîbullah el-Kâdirî. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’an’ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisî ve Terfsîrî. 8 Cilt. İstanbul: Sentez Yayınevi, 1996.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûḥu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, tr.
• Câbirî, Muhammed Abid. Fehmü’l-Kur’ani’l-Hakîm. 3 Cilt. Beyrut: Mekezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 2009. Cehdamî, Ebû İshâk İsmâîl b. İshâk. Ahkâmü’l-Kur’ân, nşr. Âmir Hasen Sabrî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî-Müessesetü’t-Târîhi’l-ʻArabî, 1992.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahmân. Dercü’d-dürer fî tefsîri’l-Kur’âni’l-ʻazîm. nşr. Talʻat Sâlih el-Ferhân-Muhammed Edîb Şekûr. 2 Cilt. Amman: Dâru’l-Fikr, 2009.
• Çantay, Hasan Basri. Kur’ân-ı Hakîm Meâl-i Kerîm. 3 Cilt. İstanbul: Elif Ofset, 1990.
• Çavdar, Mustafa. https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=4&ayet=34. (Erişim 03 Temmuz 2021)
• Dâmegānî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Vucûh ve’n-neẓâir li-elfâzi kitabillahi’l-ʿaziz. thk. Arabî Abdulhamid Ali. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2000.
• Doğrul, Ömer Rıza. Tanrı Buyruğu. 2 Cilt. İstanbul: Ahmet Halit Yaşaroğlu Kitapçılık ve Kâğıtçılık, 1955.
• Döndüren, Hamdi. İnsanlığa Son Çağrı Kur’ân-ı Kerîm. 2 Cilt. İstanbul: Yeni Şafak, 2003.
• Duman, M. Zeki. Beyânu’l-Hak. 2 Cilt. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvud, thk. Şu‘ayb el-Arnaût vd. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, Dımaşk 2009.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muʻavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’an. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006. Ebû Zehre, Muhammed. Zehretü’t-tefâsîr. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî. ts.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed b. Muhammed. İrşâdü’l-ʻakli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kur’âni’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Eliaçık, R. İhsan. Nuzül Sırasına Göre Yaşayan Kur’an. İstanbul: İnşa Yayıncılık, 2008.
• Elik, Hasan – Coşkun, Muhammed. Tevhid Mesajı. İstanbul: MÜ İlahiyat Fak. Vakfı Yayınları, 2015.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Fahrüddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981. Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Yusuf en-Nicânî vd. 3 Cilt. Mısır: Dâru Mısriyye, tr.
• Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Ḥâşiye ʿalâ Tefsîri’l-Beyżâvî/ʿİnâyetü’l-Ḳāḍî ve kifâyetü’r-Râżî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts. Halife, Reşad. https://acikkuran.com/4/34 (Erişim 03 Temmuz 2021).
• Hamdi Yazır, Elmalılı Muhammed. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Dağıtım, 2001.
• Hamidullah, Muhammed. Aziz Kur’an. çev. Abdulaziz Hatip – Mahmut Kanık. ed. Ahmet Baydar. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Hatîb eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. es-Sirâcü’l-münîr fi’l-iʻâne ʻalâ maʻrifeti baʻzı meʻânî kelâmi rabbine’l-hakîmi’l-habîr. 4 Cilt. Kahire: Matbaʻatü Bûlâk, 1285.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-te’vîl fî meʻâni’t-tenzîl. nşr. Abdüsselâm Muhammed Ali Şâhîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Hevvârî, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru kitâbillâhi’l-ʿazîz. nşr. Belhâc b. Saîd Şerîfî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Arabi el-İslâmî, 1990.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=4&ayet=34. (Erişim 03 Temmuz 2021). İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. el-Baḥrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Nûriddîn Alî. el-Lübâb fî ʻulûmi’l-kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd- Ali Muhammed Muʻavvız. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li-ʻulûmi’t-tenzîl. nşr. Muhammed Sâlim Hâşim. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. Tefsîru Kur’ani’l-azîm müsneden ʿani’r-Resûl ve’ṣ-ṣaḥâbe ve’t-tâbiʿîn. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. Mekke: Mektebetu Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1999.
• İbn Ebû Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Tefsîru’l-Kur’an’l-azîz. thk. Ebî Abdillah Hüseyn b. Akkâşe-Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse li-Tibâa ve’n-Neşr, 2002.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muʻcemü mekâyîsi’l-lüğa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Ömer. Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʻazîm. thk. Mustafâ es-Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd, Sünen, thk. Şuʻayb el-Arnaut vd. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, Beyrut 2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Müznir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm. Kitâbu Tefsîri’l-Kur’an. thk. Sad b. Muhammed es-Sa’d. 2 Cilt. Medine: Dâru’l-Mâser, 2002.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Zâdü’l-mesîr fî ʻilmi’t-tefsîr. nşr. M. Züheyr eş-Şâvîş. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1984.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevâẓır fî ʿilmi’l-vücûh ve’n-neẓâir. thk. Halil Mansur. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
• Îcî, Ebü’l-Meâlî Muînüddîn Muhammed. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Abdulhamid el-Handevî. 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İslamoğlu, Mustafa. Hayat Kitabı Kur’an. İstanbul: Düşün Yayınları, 2012.
• İzz b. Abdisselâm, Ebû Muhammed Abdülazîz. Tefsîru’l-Kur’ân. nşr. Abdullah el-Vehîbî. 3 Cilt. Riyad: Dâru İbn Hazm, 1996.
• Kannevcî, Muhammed Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen b. Alî. Fetḥu’l-beyân fî maḳāṣıdi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. İbrahim el-Ensârî. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1996.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn. Mehâsinü’t-te’vîl. nşr. Muhammed Bâsil Uyûnüssûd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kâşânî, Mollâ Muhsin Muhammed. Tefsîrü’s-sâfî. thk. Şeyh Hüseyn el-A’lamî. 3 Cilt. Tahran: Mektebet’s-Sadr, 1379.
• Kiyâ el-Herrâsî, Ebü’l-Hasen İmâdüddîn Ali b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’ân. nşr. Komisyon Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Konyalı Mehmed Vehbi Efendi. Hulâsatü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 16 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1991.
• Kummî, Ebü’l-Hasen Ali b. İbrâhîm. Tefsîru’l-Kummî. nşr. Seyyid Tayyib el-Musevî el-Cezâirî. Kum: Müessesetü Dâri’l-Kitâb, 1303.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. nşr. Hişâm Semîr el-Buhârî. 21 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin. Leṭâʾifü’l-işârât. thk. İbrahim Besyûmî. Mısır: el-Heyetu’l-Âmme li’l-Kitâb, 2000.
• Kutub, Seyyid. Fî zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şürûk, 2003. Mahallî, Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed - Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tefsîrü’l-Celâleyn. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’an, thk. Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. thk. Seyyid b. Maksûd b. Abdirrahman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. thk. eş-Şâhid el-Bûşeyhî vd. 13 Cilt. BAE: Külliyatü’d-Dirâsati’l-Ulyâ ve Bahsi’l-İlmî, 2008.
• Merâgî, Ahmed Mustafa. Tefsîrü’l-Merâgî. 30 Cilt. Mısır: Mektebetü ve Matabatu Musatafa el-Bânî el-Halebî,1946.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Tefhimu’l-Kur’an. çev. Muhammed Han Kayani vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Mevlanâ Muhammed Ali. İslam Dini. çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2007.
• Muğniyye, Muhammed Cevâd. Tefsîru’l-kâşif. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Envâr, ts.
• Mazharî, Muhammed Senâ el-Hanefî el-Nakşibendî. Tefsîru’l-mazharî. Ahmet İzzu İnaye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2004.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil bin Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 2002. Nebioğlu, Osman. Türkçe Kur’anı Kerim. İstanbul: Çağ Basım Ambalaj Sanayi, 1988.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Meʻâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Câmiʻatü Ümmi’l-Kurâ, 1988-1990.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. nşr. Yûsuf Ali Bedyevî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed. Ġarâʾibü’l-Ḳurʾân ve reġāʾibü’l-furḳān. thr. Şeyh Zekeriyya Umeyrat. 6 Cilt. Beyrut: D’aru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
• Okuyan, Mehmet. Kur’an Meâl-Tefsir. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Özsoy, Ömer. Kur’an ve Tarihsellik Yazıları. Ankara: OTTO, 2015.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an-ı Kerim Meâli (Türkçe Çeviri). İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 2000.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Vâil Ahmed Abdurrahman. Mısır: el-Mektebetu’t-Tevfikiyye, ts.
• Resanî, İzzeddin Abdürrezzâk b. Rizkullah. Rumûzu’l-kunûz tefsîri’l-kitâbi’l-ʻazîz. thk. Abdulmelik b. Abdillah Dehîş. 9 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 2008.
• Reşat, Halife. https://acikkuran.com/4/34 (Erişim 03 Temmuz 2021).
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-menâr/Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Hakîm. 12 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyye li’l-Kitâb, 1990.
• Sa´dî, Abdurrahman b. Nasır. Teysîru’l-kerîmi’r-rahmân fî tefsiri kelâmi’l-mennân. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1998.
• Safa, Ali Rıza. https://acikkuran.com/4/34. (Erişim 03 Temmuz 2021).
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ebî Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Sâvî, Ahmed b. Muhammed. Ḥâşiyetü’ṣ-Ṣâvî ʿalâ Tefsîri’l-Celâleyn. thk. Abdullah el-Minşâvî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2011.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-ḥisân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Şeyh Ali Muhammed Müavviz vd. 5 Cilt. Beyrut: İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 1997.
• Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim-Ebû Bilâl Ganîm b. Abbas. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, Riyad 1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Baḥrü’l-ʿulûm. thk. Şeyh Ali Muhammed Müavviz vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’ŝûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr, 2003.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsîru’ş-Şa‘râvî. 20 Cilt. Kahire: Dâru Ahbâri’l-Yevm, 1991.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fetḥu’l-ḳadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2007.
• Şimşek, Mehmet Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’an. 21 Cilt. Beyrut: Müsessetü’l-A’lamî, 1997.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. et-Tefsîru’l-Kebîr. 6 Cilt. Ürdün: Dâru’l-Kitâb, 2008.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî: Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir – Mahmûd Muhammed Şâkir. 16. Cilt. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, 1955-1969.
• Tabersî, Ebû Ali Emînüddîn el-Fazl b. el-Hasen. Mecmaʻu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Murtazâ, Beyrut 2006. Tekin, Ahmet. Kur’an’ın Anlaşılmasına Doğru Tefsîrî Meal. İstanbul: Kelam Yayınları, 2019.
• Tûsî, Ebû Caʻfer Muhammed b. el-Hasen. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmilî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Tülücü, Süleyman. “Ma‘mer b. Müsennâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 03 Temmuz 2021).
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. et-Tefsîru’l-basît. thk. Muhammed b. Sâlih b. Abdillah el-Fevzân. 25 Cilt. Riyâd: Câmiʻatü’l-İmâm Muhammed b. Suʻûd el-İslâmiyye, 1430.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’-azîz. thk. Safvân Adnân. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1995.
• Yılmaz, Hakkı. Tebyînü’l-Kur’an İşte Kur’an. 11 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 2010.
• Yüksel, Edip. Mesaj Kuran Çevirisi. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2014.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meʻâni’l-Kur’ân ve iʻrâbüh. nşr. Abdülcelîl Abdüh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988. Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʻan hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1407/1986.