TÜRKÇEDE HAVA DURUMU İFADELERİ TİPOLOJİSİ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 62 - 71, 28.12.2021

Oktay Çınar , Emre Yağlı

Öz

Dillerde yağış ve sıcaklık gibi hava olaylarını açıklamak için kullanılan ifadeler hava durumu ifadeleri olarak adlandırılmaktadır. Bu çalışma, Türkçede bulunan hava durumu ifadelerinin anlamsal açıdan nasıl kodlandığı ve ifade edildiğini inceleyip tipolojik bir çözümleme yapmaktadır. Bu bağlamda, çeşitli dünya dilleri verisi üzerinden yola çıkarak dillerin hava durumu ifadelerini nasıl kodladığı yönünde anlambilimsel bir çözümleme sunan Eriksen vd. (2012) tarafından önerilen tipolojinin Türkçede nasıl bir görünüm sergilediği incelenmektedir. Bu amaç ışığında, Türkçede bulunan belirli hava durumu ifadeleri sınıflandırılmış ve bu ifadelerin tümce yapısı içerisinde hangi birim ya da birimler tarafından anlamsal olarak kodlandığı incelenmiştir. Bu doğrultuda, dinamik olaylar sunan hava durumu ifadeleri incelendiğinde yağış anlamı içeren yağmur ifadesinin eşasıllı üye-yüklem tipli; kar, dolu, ve kırağı ifadelerinin ise hem üye-yüklem tipli hem de yüklem tipli kodlandığı belirlenmiştir. Diğer bir dinamik olay olan şimşek, yıldırım ve gök gürültüsü ifadelerinin üye tipli, rüzgar ifadesinin ise üye-yüklem tipli ve yüklem tipli kodlandığı çözümlenmiştir. Sıcaklık, atmosfer ve hafif hava olaylarını içeren durağan olaylar açısından bakıldığında ise Türkçe dünya dillerindeki genel eğilime benzer bir görünüm sergilemektedir. Bu tür hava durumu ifadeleri Türkçede sadece yüklem tipli kodlanmaktadır. Güneş ışığı anlamı içeren ifade ise Türkçede üye-yüklem tipli olarak kodlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hava durumu ifadeleri, tipoloji, Türkçe, dinamik olaylar, durağan olaylar

TYPOLOGY OF METEOROLOGICAL EXPRESSIONS IN TURKISH

Öz

Expressions used in languages to describe weather events such as precipitation and temperature are called meteorological expressions. Examining how the these expressions are semantically encoded and expressed, the current study makes a typological analysis on meteorological expressions in Turkish. In this context, the study analyzes how the typology proposed by Eriksen et al. (2012), who presented a semantic analysis of how languages encode meteorological expressions based on data from various world languages, will fit into Turkish. In the light of this purpose, certain meteorological expressions in Turkish have been classified and it has been questioned which unit or units in the sentence structure semantically encode these expressions. Considering this, when the meteorological expressions presenting dynamic events are examined, as for the precipitation, the study reveals that the expression of rain is cognate argument-predicate type; on the other hand, the study further reveals that the expressions snow, hail, and rime were encoded by both argument-predicate and predicate types. It has been found that the expressions lightning and thunder, as part of other dynamic events, are encoded by argument type, and the expression wind is encoded by both argument-predicate and predicate types. In terms of stative events including temperature, atmosphere and mild weather events, Turkish displays a similar appearance to the overall tendency among world languages. Such meteorological expressions are encoded only by predicate type in Turkish. The expression containing the meaning of sunlight is encoded by argument-predicate type in Turkish.

Anahtar Kelimeler

TYPOLOGY OF METEOROLOGICAL EXPRESSIONS IN TURKISH

Kaynakça

• Grimshaw, Jane ve Vieri Samek-Lodovici. ‘’Optimal Subjects and Subject universals’’. Is the Best Good Enough?: Optimality and Competition in Syntax. ed. David Pesetsky. MA: MIT Yayınları, 1998: 193-219.
• Bartens, Raija. ‘’On the Meteorological Expressions in Finno-Ugric languages’’. Journal de la Societe Finno-Ougrirenne, S. 86, (1995): 33-65.
• Bauer, Brigitte. Archaic syntax in Indo-European: The spread of transitivity in Latin and French. Berlin ve New York: Mouton de Gruyter, 2000.
• Eriksen, Pal, Seppo Kittila, ve Leena Kolehmainen. “The Linguistics of Weather: Cross-linguistic Patterns of Meteorological Expressions”. Studies in Language. C. 34. S. 3 (2010): 565-601.
• Eriksen, Pal, Seppo Kittila, ve Leena Kolehmainen. ‘’Weather and Language’’. Language and Linguistics Compass. S.6 (2012): 383-402.
• Kornfilt, Jaklin. Turkish. Londra: Routledge, 1997.
• Ruwet, Nicolas. ‘’On Weather Verbs’’. Papers from the General Session at the Twenty second Regional Meeting. Illinois: Chicago Linguistic Society, 1986: 195–215.
• Saarinen, Sirkka. ‘’Il pluit, idet dozhd’, it rains, es regnet, llueve, piove’’. Atlas linguarum Europae (ALE). ed. Mario Alinei, Manuela Barros Ferreira, ve Michel Contini, Helene Francoine. Roma: Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato, 1997: 1-34.
• Salo, Merja, ‘’Meteorological Verbs in Uralic Languages – Are There Any Impersonal Structures to be Found’’. Impersonal Constructions: A Cross-linguistic Perspective. Ed. Andrej Malchukov ve Anna Siewierska. Amsterdam: John Benjamins, 2011: 395-438.