Geç Dönem Kalem İşi Süslemeli Bir Eser: Aydın Kuyucak Kayran Köyü Camii

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 2, 9 - 25, 25.12.2016

Erbil Cömertler Aktuğ , Kadir Pektaş

Öz

ÖZET

19. yüzyılda bir ekol şeklinde gelişen cami duvarlarının benzer motifler kullanılarak kalem işi

süslemelerle zenginleştirilmesinin Aydın’ın Kuyucak ilçesinde de devam ettirildiği görülmektedir.

Ahşap destekli ve tavanlı bir cami olan Kuyucak Kayran Camii, gerek mimari gerekse

süsleme programı açısından dönemin özelliklerini yansıtmaktadır. Plan olarak, ahşap direkli

camiler içerisinde en çok tercih edilen, mihraba dik üç sahınlı düzenlemeyi yansıtan Kayran

Camii’nin sade ahşap süslemelerden çok kalem işi süslemeleri dikkat çekmektedir. Son

cemaat yeri ve harim mekânının duvarlarını dolduran kalem işi süslemelerde; vazodan çıkan

çiçek motifleri, selvi ağaçları ve gül demetleri ağırlıklı olarak işlenmiş bitkisel motiflerdir.

Camide altıgen, daire ve yıldız temelli geometrik süslemelerin yanı sıra madalyon içerisinde

veya friz olarak duvarı dolaşan yazılara da yer verilmiştir. Mimari tasvir olarak duvarlarda,

Kâbe ve çok sayıda cami motifi bulunmaktadır. Cennet, cehennem, mizan terazisi, makas,

sancak, mızrak, tesbih, Mevlevi sikkesi, nefir, teber, keşkül, tüfek ve barutlu silah, perde,

kandil, saat, kürsü gibi sembolik tasvirler de, cami duvarlarındaki kalem işi süslemeler arasında

yerini almıştır. Günümüzde bakımsızlıktan yıkılmak üzere olan ve detaylı bir incelemesi

bulunmayan cami, mimari ve süsleme açısından incelenmiş ve belgelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aydın, Kayran Köyü, Cami, Kalem İşi, Ahşap Destekli

Kaynakça

• Akın, E. S. ve Hanoğlu C. (2015). Tokat’ta Bir Konut: Madımağın Celal’in Evi. A. Açıkel, S. Başol, A. O. Solmaz, M. Hanilçe (Ed.). Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu: 25- 26 Eylül 2014 – Tokat: Bildiriler II (s.363-384). Ankara:Tokat Valiliği Özel İdaresi. Akmaydalı, H. (1985). Niğde Sungur Bey Camii. Vakıflar Dergisi, XIX, 147-178. Aksel, M. (1967). Türklerde Dini Resimler, İstanbul: Kapı. Arık, R. (1973). Batılılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden Anadolu’da Üç Ahşap Camii. Ankara: Ankara Üniversitesi. Arık, R. (1976). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: T. İş Bankası. Aslanapa, O. (2007). Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıç ve Gelişimi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. Başaranbilek, E. (2015). Lübbey Camii ve Kışlağı. İstanbul: Mas. Beykal, F. (1996). Denizli İlinde 19. Yüzyılda Yapılan Duvar Resimli Yapılar. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli. Beykal F. (1997). Baklan Boğaziçi Eski Cami. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 73-90. Beykal Orhun, F. (2007). Kaybolan Bir Kültür Değerimiz Çal Ortaköy “Saray Evi” Duvar Resmi Süslemeleri. A. Özçelik, Y. Ertaş, Y. Kılıç, Y. Avcı, S. İnan, S. Parlaz (Ed.). Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu: 6-7-8 Eylül 2006, Denizli: Bildiriler II (s.232-236). Denizli: PA.Ü.FEF.Tarih Bölümü Yayınları. Bozer R. (1987). Kula – Emre Köyü’nde Resimli Bir Cami. Türkiyemiz, 53, 15-22. Cirtil, S. (2007). Çivril Bayat Köyü Camii. M. Denktaş, O. Eravşar (Ed.). Sanat Tarihi Araştırmaları Prof. Dr. Haşim Karpuz’a Armağan (s.115-124). Konya: Kömen. Çakmak, Ş. (1991). Denizli İli’ndeki Türk Anıtları (Camiler). Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir. Çakmak Ş. (1994). Belenardıç (Torapan) Köyü Camii (Güney\Denizli). Sanat Tarihi Dergisi, VII, 19-26. Çakmak, Ş. (1995). Boğaziçi Kasabası Eski Camii (Baklan/Denizli). Dokuzuncu Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi: 23-27 Eylül 1991- İstanbul: Bildiriler I (s.529- 540). Ankara: Kültür Bakanlığı. Çakmak, Ş. (1996). Eski Furunlu Köyü Hacı İbrahim Camii (Bayındır/İzmir). Sanat Tarihi Dergisi, VIII, 11-20. Çakmak, Ş. (2007). Çal-Kocaköy (Şalvan Köyü) Camii. B. Topuz, R. Urhan, M. A. Gülel (Ed.). 21. Yüzyıla Girerken Geçmişten Günümüze Çal Yöresi Baklan, Çal, Bekilli, Çal Sempozyumu: 01-03 Eylül 2006, Denizli: Bildiriler (s.808-816). Denizli: Çal Yöresi Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği. Erdemir, Y. (1985). Konya-Beyşehir Bayındır Köyü Cami. Vakıflar Dergisi, XIX, 193- 206. Erdemir, Y. (2002). Nakışlı Ahşap Camilerimizin Klasik Dönemdeki Zengin Bir Temsilcisi: Doğanhisar Ulu Camii. M. Denktaş, Y. Özbek, A. Sağıroğlu Arslan (Ed.). VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu: 8-10 Nisan 2002, Kayseri: Bildiriler (s.381-396), Kayseri: Erciyes Üniversitesi. Erken, S. (1977). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler II. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü. Erken, S. (1983). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I (İlaveli İkinci Baskı). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü. Renda, G. (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Hatipoğlu, O. (2007). XIX. Yüzyıl Osmanlı Camilerinde Kalem İşi Tezyînâtı. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Kuran A. (1972). Anadolu’da Ahşap Sütunlu Selçuklu Mimarisi. Malazgirt Armağanı (s.179-186). Ankara: TTK. Kur’an-ı Kerim. (t.y.). Kuyulu, İ. (1988). Geç Dönem Anadolu Tasvir Sanatında Yeni Bir Örnek: Soma -Damgacı Camii. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, IV, 67-78. Kuyulu, İ. (1990). Kırağaç Çifte Hanlar Camii. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, V, 103-115. Kuyulu İ. (1994). Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir). Vakıflar Dergisi, XXIV, 147-158. Pektaş, K. (2006). Kemaliye (Eğin)’de Türk Mimarisi. Ankara: TŞOF Plaka. Pektaş, K. (2007a). “Acıpayam ve Çevresindeki Türk Dönemi Eserlerinden Bir Kesit”, T. Tok (Ed.) I. Acıpayam Sempozyumu: 1-3 Aralık 2003, Acıpayam-Denizli: Bildiriler (s. 422-453). Denizli: Pamukkale Üniversitesi- Acıpayam Kaymakamlığı. Pektaş, K. (2007b). Çal ve Çevresindeki Türk Dönemi Eserleri Üzerine Bir Araştırma. B. Topuz, R. Urhan, M. A. Gülel (Ed.). 21. Yüzyıla Girerken Geçmişten Günümüze Çal Yöresi Baklan, Çal, Bekilli, Çal Sempozyumu: 01-03 Eylül 2006, Denizli: Bildiriler (s.808-816). Denizli: Çal Yöresi Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği. Pektaş, K. (2008). Denizli-Çivril-Savran Köyü’ndeki Tarihi Eserler ve Çorbacızâde Ailesi Hakkında Notlar. A. Boran, O. Aytekin, M. Top (Ed.). Uluçam Armağanı (s.241-256). Van: Van Çevre ve Kültür Derneği. Pektaş, K. (2011). Denizli ve Çevresindeki Türk Dönemi Eserleri. F. Özdem (Haz.). A Konyalı, T Kutlu (Foto.) Denizli Tanrıların Kutsadığı Vadi (s.167-233). İstanbul: YKY. Pektaş, K. ve Altındirek, H. G., (2012). Çivril-Bulgurlar Köyü Camii Üzerine. B. Söğüt (Ed.). Eumeneia Şeyhlü – Işıklı (s.321-329). İstanbul: Ege Yayınları. Pektaş, K. ve Aktuğ, E. C., (2013). Kale’de Osmanlı Dönemi Camilerine İki Örnek: Esenkaya ve Künar Köyü Camileri. T. Tok, Ö. K. Aydemir (Ed.). Kaledavaz Sempozyumu: 2-3 Nisan 2012- Kale- Denizli: Bildiriler (s.87-98). Denizli: Pamukkale Üniversitesi- Kale Belediyesi. Salaten Tüncina Duası. (t.y.). Erişim: 02 Şubat 2017, https://sorularlaislamiyet. com/salaten-tuncina-duasi Yavuz Mehmet, (2009). Doğu Karadeniz Köy Camilerinde Bezeme Anlayışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, 306-322. Yurtsal, Tuğçe, (2009). Aydın ve Denizli Camilerinde Duvar Resimleri. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.