Kentlerde Post Endüstriyel Alanların Yeniden Kullanımı: İstanbul Osmanlı Dönemi Sanayi Alanları

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 44 - 60, 30.06.2019

Kahraman Eskidemir Gülşen Aytaç Doğa Dinemis Aman

Öz

Post endüstriyel bir alanın konumu, tüketim ve hizmet
alanları olarak kullanılacak kentsel alanlara yapılacak yatırımlar için değerli
bir faktördür Kentsel dönüşüm bağlamında bu alanların planlanması veya işletilmesi
yoluyla fiziksel ve sosyal zorluklara cevap vermesi amaçlanmaktadır. Kuzey
Amerika ve Avrupa'da, sanayide kitlesel düşüşün bir sonucu olarak, 1970'lerden
beri sürdürülebilir yaklaşımın geliştirilmesi için tasarım ölçütleri daha
kritik bir şekilde ele alınmaktadır. Bu yaklaşımla ilgili temel konulardan
biri, kentsel alanlarda merkezde kalan kahverengi alanların temizlenme ve
yeniden geliştirme sürecidir. Öte yandan, sanayi bölgelerinin kent dışına
taşınmasına rağmen, kahverengi alanların yeniden geliştirilmesi, Türkiye ve
özellikle İstanbul’da fiziki düzey ve gayrimenkul geliştirme ile sınırlı
kalmıştır. Bu bağlamda hem dünya hem de Türkiye’de sanayi sonrası atıl duruma
dönüşme sürecini anlamak daha doğru olacaktır. Günümüzde kahverengi alanların
yenilenmesi çevresel, sosyal ve ekonomik faydalar göz önünde bulundurularak
katı ve hafif yeniden kullanım olarak değerlendirilmektedir. Bu araştırmanın amacı, İstanbul'daki Osmanlı Dönemi'ne
ait kahverengi alanların belirlenmesi ve belirlenen kriterlere ilişkin mekânsal
bağlamlarının incelenmesidir. Bu çalışmada, Osmanlı döneminde inşa edilen İstanbul'daki
sanayi alanlarının mekânsal yapısı araştırılmış ve analiz edilmiştir. Osmanlı
Dönemi'nde sanayi bölgelerinin haritalanması için tarihi haritalar, uydu
görüntüleri ve tarihi fotoğraflar kullanılmıştır. Bu alanların konumlarının
tarihteki yer seçim kriterlerini
anlamak için Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği
çalışma dahilinde incelenmiş ve çalışmaya entegre edilmiştir. Bu
kapsamda elde edilen veriler Tanzimat Dönemi’nde şehir merkezi görevini
üstlenen Tarihi Yarımada bölgesi kapsamında analiz edilmiştir. Sonuç olarak bu
alanların potansiyelleri ve yeniden kullanım modellerine yönelik yorumlamalar
yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Post endüstri alanlar, Kahverengi alan, arazi kullanımı, kentsel yenileme, İstanbul

Kaynakça

• Akgül, Y. (2009). Türkiye’de 1923 – 1938 dönemi maliye politikası uygulamaları, Marmara Üniversitesi İ. İ. B. F. Dergisi, 27:2, 297 – 306.
• Akkar, Z.M. (2006). Kentsel Dönüşüm Üzerine Batı’daki Kavramlar, Tanımlar, Süreçler ve Türkiye, Planlama, 2, 29 – 34.
• Aktaş, R. (2011). Ex.change İstanbul-Marsilya: Endüstri Mirasını Görünür ve Anlaşılır Kılmak. İstanbul: Çekül Vakfı, 2011.
• Akyıldız, H. & Eroğlu, Ö. (2004). Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Uygulanan İktisat Politikaları, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9:1, 49 – 53.
• Altherr, W., Blumer, D., Oldörp, H. & Nagel, P. (2007). How do Stakeholders and Legislation Influence the Allocation of Green Space on Brownfield Redevelopment Projects? Five Case Studies from Switzerland, Germany and the UK, Business Strategy and the Environment, 16, 512 – 522.
• Atkinson, G., Doick, K. J., Burningham, K. & France, C. (2014). Brownfield regeneration to greenspace: Delivery of project objectives for social and environmental gain, Urban Forestry & Urban Greenings, 13, 586 – 594.
• Bardos, R., Jones, S., Stephenson, I., Menger, P., Beumer, V., Neonato, F., Maring, L., Ferber, U., Track, T. & Wendler, K. (2016). Optimising the value from the soft re-use of brownfield sites, Science of the Total Environment, 563-564, 769 – 782.
• Berger, A. (2006). Drosscape: Wasting Land in Urban America. New York. NY: Princeton Architectural Press.
• Boyacıoğlu, D. (2013). “Osmanlı Fabrika Yapılarının Kentsel ve Mimari Analizi”, Doktora Tezi İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Bozdemir, M. (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Endüstriyel Mirasımız. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Bozdoğan, S. (2010). Industrial Architecture and Nation - Building in Turkey: A Historical Overview, in Workplaces: The Transformation of Places of Production.
• Industrialization and the Built Environment in the Islamic World. Istanbul Bilgi University Press, Geneva: The Aga Khan Award for Architecture.
• Büyükköz, H. (2013). Kentsel Mekânda İşlevsizleşen Sanayi Alanlarının Park Alanlarına Dönüştürülmesi. Master Thesis, Istanbul Technical University.
• Clark, E. C. (1974). The Ottoman Industrial Revolution, International Journal of Middle East Studies, 5:1, 65 – 76.
• Clark, E. C. (1992). Osmanlı Sanayi Devrimi, Osmanlılar ve Batı Teknolojisi, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, Istanbul Universitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 53 – 120. Cundy A., Bardos, R., Church, A., Puschenreiter, M., Müller, I., Neu, S., Mench, M., Witters, N. & Vangrosveld, J. (2013). Developing principles of sustainability and stakeholder engagement for ‘gentle’ remediation approaches: the European context, Journal of Environmental Management, 129, 283 – 291. De Sousa, C. A. (2003). Turning brownfields into green space in the City of Toronto, Landscape and Urban Planning, 62, 181 – 198.
• Dogan, E. & Stupar, A. (2017). The limits of growth: A case study of three mega-projects in Istanbul, Cities, 60, 281 – 288.
• Doldur, H. (2009). Bomonti Sanayi Bölgesi’nde Meydana Gelen Değişimler, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, 18, 39 – 56.
• Engin, V. (2011). Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Erdem, E. (2016). Sanayi Devriminin Ardından Osmanlı Sanayileşme Hamleleri: Sanayi Politikalarının Dinamikleri ve Zafiyetleri, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 48, 17 – 44. Frantal, B., Greer-Wootten, B., Klusacek, P., Krejci, T., Kunc, J. & Martinat, S. (2015). Exploring spatial patterns of urban brownfields regeneration: The case of Brno, Czech, Republic, Cities, 44, 9 – 18.
• Haaland, C. & van den Bosch, C. K. (2015). Challenges and strategies for urban green-space in cities undergoing densification. A review. Urban Greening, 14, 760 – 771.
• İnce, M. Ç. & Yurdaçalış, N. E. (2013). Industrial Buildings in Istanbul. In Architectural Studio/Workshop II, Yeditepe University.
• Kevseroğlu, Ö. (2011). “Endüstriyel Miras Alanlarının Kent Peyzajına Entegrasyonunun Değerlendirilmesi: Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası Örneği”, Yüksek Lisans Tezi İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Köksal, G. (2005). İstanbul’daki Endüstri Mirası için Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri. PhD Thesis, Istanbul Technical University. Kristianova, K., Gecova, K. & Putrova, E. (2016). Old Industrial Sites – Conversion to Parks: Potential of Bratislava, Procedia Engineering, 1858 – 1862.
• Kurt, M., Çakır, B. & Demir, K. (2016). Türkiye’de Modern Yönetimin Erken Dönemleri: Geç-Osmanlı Döneminde Fabrikalar, Sanayi Mektepleri ve Yabancı Uzmanlar, Istanbul University Journal of the School of Business, 45, 154 – 165.
• Loures, L. (2015). Post-industrial landscapes as drivers for urban redevelopment: Public versus expert perspectives towards the benefits and barriers of the reuse post-industrial sites in urban areas, Habitat International, 45, 72 – 81.
• Mahzouni, A. (2017). Urban brownfield redevelopment and energy transition pathways: A review of planning policies and practices in Freiburg, Journal of Cleaner Production, 1 – 11. Önsoy, R. (1988). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Popescu, G. & Patrascoiu, R. (2012). Brownfield Sites – Between Abandonment and Revelopment Case Study: Craiova City, Human Geographies, 6:1, 91 – 97.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2009). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi (1839 – 1876), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 46:28, 53 – 69.
• Sezgin, C. (2011). Sanayi Devrimi’nin Etkisinde İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Türkiye. İstanbul: Mas Matbaacılık AŞ.
• Şahin, Ö. (2012). Eski Sanayi Alanları Dönüşümünde Ortaklık Modeli Önerisi: Kartal Örneği. PhD Thesis, Istanbul Technical University.
• Şen, B. (2012). Metropol Kent Merkezlerinde Çöküntüleşme Eğilimleri: İstanbul Eminönü – Süleymaniye Bölgesi Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17:2, 293 – 323.
• Stubbs, M. (2008). Natural Green Space and Planning Policy: Devising a Model for its Delivery in Regional Spatial Strategies, Landscape Research, 33, 119 – 139.
• Tolga, H. B. (2006). Endüstriyel Alanların Dönüşümü, Kentsel Mekâna Etkileri: Beykoz Kundura ve Deri Fabrikası için Bir Dönüşüm Senaryosu. Master Thesis, Yıldız Technical University.
• Valeri, M., Başyacızı, B., Eriş, E., İnce, M. Ç., İnce, Ş. C., Salomoni, F., Taşlıoğlu, M. & Yurdaçalış, N. E. (2016). In 3rd Istanbul Design Biennial, Are We Human? Istanbul.
• Yang, A. E. (2012). Fostering Brownfields Development in Rust Belt Cities: A Comparison of State Approaches and their Impacts in Cincinnati and Pittsburgh. In Hula, R. C. & Reese, L. A. (Eds.) Reclaiming Brownfields: A Comparative Analysis of Adaptive Reuse of Contaminated Properties (pp. 261 – 288). London, England: Routledge.
• Yılmaz, G. I. (2008). Haliç Kıyı Şeridinde Sanayileşme ile Ortaya Çıkan Kentsel Dönüşüm. PhD Thesis, Yıldız Technical University.
• Zeybekoğlu, S. (2008). Kentsel dönüşüm ve kent hakkı: Fener – Balat rehabilitasyon programı ve santral İstanbul projesi örnekleri. PhD Thesis, Yıldız Technical University.
• URL – 1 Tuzcu, N., Bozdoğan, S. & Alexander, G. Istanbul Urban Database (IUDB), 9 May 2018, http://www.istanbulurbandatabase.com/.
• URL – 2 Yılmaz, E. M. (2017). Hasanpaşa Gazhanesi Enerji Müzesi ve Kültür Merkezi Oluyor, 2 June 2018, http://www.arkitera.com/haber/29206/tarihi-hasanpasa-gazhanesi-enerji-muzesi-ve-kultur-merkezi-oluyor1.
• Earthquake Risk Map, AFAD Earthquake Risk Map, 4 June 2018, https://deprem.afad.gov.tr/deprem-bolgeleri-haritasi?lang=en#.