Cem Törenleri İle Tiyatro Sanatının Yapısal Özelliklerinin Karşılaştırılması

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 8 - 26, 30.06.2020

Ebru Gökdağ Esen Poyraz

https://doi.org/10.46641/medeniyetsanat.721412

Öz

Bu çalışmada Cem törenlerinin süreği yapısal açıdan incelendi. Bu inceleme için Cem törenlerinin yapısı önce kuramsal olarak araştırıldı. Akabinde, Eskişehir ve civarında gerçekleştirilen Cem törenlerine iştirak edilerek, kayıt altına alınan bu törenler incelendi. Cem görevlileri ve katılımcılarıyla yüz yüze görüşmeler gerçekleştirildi. Yapılan araştırmada literatürde tanımlanan sürek ile Eskişehir’de gerçekleştirilen Cem törenleri süreğinin arasında büyük fark olmadığı sonucu ortaya çıktı. Bu nedenle eldeki çalışmada Cem törenlerinin uygulanış biçimine genel açıdan yaklaşıldı, ancak metni zenginleştirmek için Eskişehir’deki uygulamalardan da örnekler verildi. Makalede, Cem törenlerinin kendine has yapısının içinde barındırdığı dramatik özellikler araştırıldı. Konvansiyonel tiyatronun yapısal özellikleri ile benzerlikleri ve farklılıkları ortaya çıkarıldı. Özellikle metin, yönetmen, oyuncu, karakter, mekân, seyirci, müzik, dans, dekor, kostüm, aksesuar ve hazırlık aşamaları ögeleri karşılaştırmalı olarak incelendi. Sonuç bölümünde ise tiyatromuzun Cem törenlerinin yapısal özelliklerinden faydalanarak, özgünleşmesi yolunda öneriler sunuldu. Geniş ve kapsamlı bir kaynak taraması, incelmesi, alan çalışması ve karşılaştırmalar sonrası hazırlanan çalışmanın, bu konudaki Türk tiyatrosu araştırmaları alanına önemli katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, ritüeller, sahne sanatları, cem törenleri, Türk tiyatrosu

Destekleyen Kurum

Bu araştırma TÜBİTAK, ARDEP 3001 Başlangıç Ar-Ge projeleri Destekleme Programı

Proje Numarası

117K646 nolu “Eskişehir’de Yapılan İkrar ve Görgü Cemi Törenlerinin Dramatik Özelliklerinin İncelemesi” başlıklı proje

Comparison of the Structural Components of the Cem Ceremonies with the Art of Theatre

Öz

In this study, the flow of Cem ceremonies were examined structurally. For this inquiry, the structure of Cem ceremonies was first investigated theoretically. Subsequently, we participated in Cem ceremonies hosted in Eskisehir and her vicinity. These ceremonies were recorded and examined. Face to face interviews were held with Cem servants and participants. It was concluded that there was no big difference between the flow of a Cem ceremony described in the literature and the Cem ceremonies held in Eskisehir. For this reason, in the present study, we approached Cem ceremonies from a wide perspective however; examples from the Cem ceremonies held in Eskisehir were given when appropriate to enrich the text. In the article, the dramatic features embedded in the unique structure of Cem ceremonies were researched. Its similarities and differences with the structural features of conventional theatre were brought out. Especially the features such as, script, director, actor, character, place, audience, music, dance, decor, costume, prop and preparation stages were examined comparatively. In the final section, proposals were made to make use of structural components of Cem ceremonies to create a genuine theatre of our own. With its broad and comprehensive literature review, research, fieldwork and comparisons, this study is expected to make a significant contribution to the Turkish theatre research.

Anahtar Kelimeler

Alevism, cem ceremonies, rituals, performing arts, Turkish theater

Proje Numarası

117K646 nolu “Eskişehir’de Yapılan İkrar ve Görgü Cemi Törenlerinin Dramatik Özelliklerinin İncelemesi” başlıklı proje

Kaynakça

• Aksoy, C. (28.11.2016). Semahın Anlam ve Önemi. Erişim tarihi: 08.06.2019, Ağ sitesi:https://www.gazetemistanbul.com/semahin-anlam-ve-onemi-makale,3243.html
• And, M. (2003). Oyun ve Bügü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Birdoğan, N. (1990). Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevîlik. Hamburg: Alevi Kültür Merkezi Yayınları.
• Bozkurt, F. (1995) Semahlar. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Dedekargınoğlu, H. (2010). Dede Garkın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Develioğlu, F. (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara.
• Dönmez, B. M. (2010) Alevi Cem Ritüelinde Canlandırılan Kırklar Söylencesinin ‘Şiir-Müzik-Dans’ ile İlişkisi, The Journal of International Social Research Volume: 3.
• Esslin, M. (1996). Dram Sanatının Alanı. (Çev. Özdemir İnce). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karadağ, N. (1978). Köy Seyirlik Oyunları. Ankara: Türkiye İş Bankası yayınları.
• Korkmaz, E. (1997). İmam Cafer Buyruğu. İstanbul: Ant Yayınları.
• Turan, F. A. (2010). Şaman Ritüellerinden Alevi Semahlarına Esrarlı Yolculuk. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 56, S.156.
• Yaman, M. (1998). Alevilikte Cem. İstanbul: Ufuk Matbaacılık.