Türkiye’de Medya ve Din Araştırmalarını Yeniden Düşünmek: Eksiklikler Nasıl Doldurulabilir?

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 53 - 69, 28.06.2019

Nihal Kocabay Şener

Öz

Türkiye’de medya ve din araştırmalarına yönelik çalışmalar özellikle 2000’li yıllarda görünür olmaya başlamıştır. Televizyon programlarında popüler olarak temsil edilmeye başlanan din, akademik çalışmaların konusu olmuştur. Ardından ise din olgusu kendisine internet ve sosyal medyada da yer bulmuş ve farklı çalışma alanları açılmıştır. Bu çalışma, Türkiye’de medya ve din araştırmalarının gelişimini incelemektedir. Araştırmaların kısmen gecikmeli olarak başlamasının nedenleri çalışmanın içinde sorgulanmıştır. Çalışmada, Türkiye’de medya ve din alanında yapılmış çalışmalar konularına göre değerlendirilmiştir. Bu akademik alanın gelişimi için bazı önerilerde bulunulmaya çalışmaktadır. Çalışmanın bulgularına göre, Türkiye’de medya ve din alanında yapılan çalışmalar büyük çoğunlukla İslam’a ilişkindir. Türkiye’de yer alan diğer mezhep ve dinlere yapılan çalışmalarda pek yer verilmediği tespit edilmiştir. Bu eksikliğin giderilmesi yönünde yapılacak çalışmaların çeşitliliği arttırması için önemli olacağı düşünülmektedir. Konularda yaşanacak olan çeşitlilik araştırmacılardaki çeşitliliği de arttıracaktır. Diğer yandan medya ve din alanındaki araştırmacıların birlikte çalışmalar yürütmesinin alanın gelişimi için gerekli olduğu savunulmaktadır. Periyodik toplantılarla ve bilimsel etkinliklerle araştırmacıların bir araya gelebilmesi sağlanmalıdır. Akademik çalışmalarda tespit edilen sorunların çözümleri için de gerekli adımların atılmasının önemli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Medya ve Din, Medya ve Din Araştırmaları, Çeşitlilik, Temsil, İslam

Rethinking Media and Religion Studies in Turkey: How to Fill in Gaps?

Öz

In Turkey, studies about media and religion began to publish in especially 2000’s. The religion which started to gain popularity in TV programs became a subject for academic studies. Then the phenomenon of religion has had coverage on the internet and social media and different scientific study fields have opened. This study has examined media and religion researches in Turkey. In Turkey, this research field began partially late. Causes of the latency have been questioned in this article. In this study, the researches about media and religion in Turkey have evaluated by subject. Some advice has been made for the development of this academic field. According to the findings, the studies about media and religion in Turkey are mostly related to Islam. Most of the researches do not include sects and religions which represented in Turkey except Islam. Research should be done to eliminate this deficiency. These researches are thought to be important for increasing diversity. Diversity in researches will increase the diversity of researchers. On the other hand, it is argued that it is necessary for the researchers in the field of media and religion to study together for the development of the field. It should be provided that researchers can meet with periodical meetings and scientific activities. Necessary actions should be taken to solve the problems identified in academic studies.

Anahtar Kelimeler

Media and Religion, Media and Religion Researches, Diversity, Representation, Islam

Kaynakça

• Akkaya, Ü. H. (2018). Kültür endüstrisi, popüler kültür ve yabancılaşma bağlamında medya din ilişkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(59), 590-606. DOI: 0.17719/jisr.2018.2665
• Altındağ, K. (2016). Türkiye medyasında Yahudi temsili: Struma gemisi olayı örneği. İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Altıparmak, K. ve Akdeniz, Y. (2017). Barış için akademisyenler: Olağanüstü zamanlarda akademiyi savunmak. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arslan, A. (2011). Türkiye’de üniversite ve siyaset. İstanbul: Paraf Yayınları.
• Arslan, M. (2016). Kitle iletişim araçları, medya ve din ilişkisi üzerine. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 5-26.
• Ateş, T. (2007). Üniversitelerimiz ve demokrasi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bahadır, A. (2005). Çocukluk dönemi din ve değer yapılanmasında TV yayınlarının olumsuz etkileri ve çözüm önerileri. Çocuk Sorunları ve İslam Sempozyumu, 548-606.
• Bilgin, V. (2003). Popüler kültür ve din: Dindarlığın değişen yüzü. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 193-214.
• Bora, A. ve Özçetin, B. (2016). Tema editörlerinden, Moment Dergi, 3(1). i-iv.
• Boratav, K. (19 Şubat 2017). Üniversite tasfiyeleri: Geçmişten bugüne, Erişim adresi: https://www.birgun.net/haber-detay/universite-tasfiyeleri-gecmisten-bugune-147393.html, Erişim tarihi: 21.04.2019.
• Bourse, M., Yücel, H. (2012). İletişim bilimlerinin serüveni. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Buddenbaum, J. M. (2002). Social science and the study of media and religion: Going forward by looking backward. Journal of Media and Religion, 1(1), 13-24, DOI: 10.1207/S15328415JMR0101_3
• Burke, P. (2018). Bilgi tarihi nedir? (T. Sivrikaya, Çev). İstanbul: Islık Yayınları.
• Buruma, I. ve Margalit, A. (2009). Garbiyatçılık. (G. Turan, Çev). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cankaya, Ö. (2003). Bir kitle iletişim kurumunun tarihi: TRT 1927-2000. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Center for Media, Religion and Culture. (ty.). About us. Erişim adresi: https://www.colorado.edu/cmrc/about-us, Erişim tarihi: 20.04.2019
• Çağlar, B. (2017). Alternatif medya ve ana akıma karşı yayıncılık, II. Uluslararası İletişim Bilimi ve Medya Araştırmaları Kongresi, İstanbul.
• Çakır, R. (2014). Ayet ve slogan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çamdereli, M. (2013). Reklamın görme dediği. İstanbul: Avrupa Yakası Yayıncılık.
• Çamdereli, M. (2018). Din ekranda nasıl durur?. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Çamdereli, M., Önay Doğan, B. ve Kocabay Şener, N. (Ed). (2014). Medya ve din. İstanbul: Köprü Kitapları.
• Çamdereli, M., Önay Doğan, B. ve Kocabay Şener, N. (Ed.). (2015). Dijitalleşen din. İstanbul: Köprü Kitapları.
• Çamdereli, M., Önay Doğan, B. ve Kocabay Şener, N. (Ed.). (2015). Medya ve Din Tartışmaları. İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi Yayınları.
• Çelikkaya, M. F. (2010). Seküler bir kutsal oluşturma aracı olarak medya ve din ilişkisi.
• Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Demir, Ö. ve Acar, M. (1992). Sosyal bilimler sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Dereli, M. D. (2018). Dini kimliklerin sosyal medyada akışkanlaşması: Siber-etnografik bir araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Eğitim-Bir-Sen. (2014). Rakamlarla 28 Şubat raporu, Erişim adresi: http://www.ebs.org.tr/ebs_files/files/yayinlarimiz/28_subat_rapor_web.pdf
• Eken, M. (2019). Modern görsel kültürde online din: M nesli’nin online inanç pratikleri üzerine bir inceleme. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Eliade, M. (2014). Dinler tarihine giriş. (L. Arslan Özcan, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınları
• Eliade, M. (2015). Dinin anlamı ve sosyal fonksiyonu. (M. Aydın, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınları
• Erciyes Üniversitesi Medya ve Din Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetmeliği (2017). Erişim adresi: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/04/20170421-8.htm
• Erkilet, A. (2012). Mahremiyetin dönüşümü: Değer, taklit ve gösteriş tüketimi bağlamında “İslami” moda dergileri. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 27-40.
• Furat, A. Z. (2010). Yaygın din eğitiminde kitle iletişim araçlarının yeri: Televizyon örneği. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi; Sayı 19; 37-62.
• Gülerarslan, A. (2010). Uhreviye karşı seküler: Din ve televizyon. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 221-228.
• Gülnar, M. (2014). Dini müzik ve medya. M. Çamdereli, B. Önay Doğan, N. Kocabay
• Şener (Ed.), Medya ve Din (s. 235-259) içinde. İstanbul: Köprü Kitapları.
• Gündüz, Ş. (2010). Dinsel söylemin medyatikleşmesi ya da medya vaizleri. Eskiyeni, 17, s. 45-49.
• Güneş, A. (2018). Medyanın olumsuz din algısına etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(1), s. 203-216. DOI: 10.18069/firatsbed.387896
• Haberli, M. (2018). Sosyal medyada dini inanç ve ahlaki değerlerin dejenerasyonu üzerine bir değerlendirme. 1. Uluslararası İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi. 23-25 Kasım 2018.
• Hafızalardaki 28 Şubat (28 Şubat 2019). Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/gundem/hafizalardaki-28-subat-2424251
• Hall, S. (2017). Temsil işi. Hall, S. (Ed.). Temsil (İ. Dündar, Çev.) (s. 21-98) içinde. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Hülür, A. B. ve Bekiroğlu, H. A. (2016). Çevrimiçi din: Dini içerikli bir Facebook sayfasının göstergebilimsel analizi. Akademik Araştırma ve Dayanışma Derneği Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 14(27), 145–164.
• I. Dini Yayınlar Kongresi Sonuç Bildirgesi (2003). Erişim adresi: https://www2.diyanet.gov.tr/DiniYay%C4%B1nlarGenelMudurlugu/Sayfalar/kongre1.aspx
• Işık, M. (2011). Türk basınında Alevi ve Alevilik algısı üzerine bir çalışma. Turkish Culture & Haci Bektas Veli Research Quarterly, (60). 197-218
• İnan, M. (2013). Lise öğrencilerinin medya-din ilişkisi algıları. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 121-146.
• İslamcı Dergiler Projesi (ty.). Dergiler, Erişim adresi: http://katalog.idp.org.tr/dergiler?order_by=date_asc, Erişim tarihi: 21.04.2019.
• Journal of Media and Religion. (ty.). List of issues. Erişim adresi: https://www.tandfonline.com/loi/hjmr20, Erişim tarihi: 20.04.2019
• Karakaya, H. (2016). Kırsal hayatta modernite karşıtı olarak din adamı imajının Türk sinemasına yansımaları. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (1), 57-75.
• Karataş, M. (2014). Türk Sineması’nda din adamı temsili. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 33, 33-60.
• Kocabay Şener, N. (2014). Medyadaki Alevilik ve Alevilerin medyası. M. Çamdereli, B. Önay Doğan, N. Kocabay Şener (Ed.), Medya ve Din (s. 261-287) içinde. İstanbul: Köprü Kitapları.
• Konda’dan Yeni Araştırma: Türkiye 100 kişi olsaydı (3 Mayıs 2019). Erişim adresi: https://tr.sputniknews.com/analiz/201905031038942449-kondadan-yeni-arastirma-turkiye-100-kisi-olsaydi/
• Lüleci, Y. (2014). Milli sinemacıların ikinci döneminde sinema ve din. M. Çamdereli, B.
• Önay Doğan, N. Kocabay Şener (Ed.), Medya ve Din (s. 33-72) içinde. İstanbul: Köprü Kitapları.
• Lüleci, Yalçın. (2009). Türk sineması ve din. İstanbul: Es Yayınları.
• Meşe, I. (2016). Tüketim, din ve kadın bağlamında İslami moda dergileri. Eskisehir Osmangazi Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 95-110.
• Nazıroğlu, B. (2015). Din eğitiminin gerekliliği açısından dini medya okuryazarlığı. Dinbilimleri Journal, 15(2), 191-220.
• NYU The Center for Religion and Media. (ty.). About. Erişim adresi: https://wp.nyu.edu/crm/about/, Erişim tarihi: 20.04.2019
• Okumuş, M. (2014). Muhafazakâr moda dergileri ve din. M. Çamdereli, B. Önay Doğan, N. Kocabay Şener (Ed.), Medya ve Din (s. 93-126) içinde. İstanbul: Köprü Kitapları.
• Said, E. W. (2006). Şarkiyatçılık. (B. Ülner, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Said, E. W. (2008). Medyada İslam. (A. Babacan, Çev). İstanbul: Metis Yayınları.
• Said, E. W. (2015). Entelektüel. (T. Birkan, Çev). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Turan, İ. (2007a). Medyadaki din adamı imajı üzerine bazı düşünceler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24(24-25), 293-304.
• Turan, İ. (2007b). Televizyondaki dini içerikli programların yetişkinler üzerindeki etkileri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23 (23), 223-245.
• Ulusoy, N. (2013). Alawi revival in Turkish fictional cinema after 2000’s. Humanities and Social Sciences Review, 2(3). 293–311.
• Unkun Ülger, S. (2007). Medya din ilişkisi üzerine sosyolojik bir araştırma ‘Kahramanmaraş örneği’, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ünsal Yetgindağ, B. (2015). Dini radyo yayınlarının alımlanması: Akra FM örneği, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Vardi, R. (2013). İnternet ve İslam. Akademi Titiz Yayınları.
• Yenen, İ. (2011). Toplumsal tezahürleri bağlamında Türk sinemasında din, din adamı ve dindarlık olgusu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Yenen, İ. (2012). Yazılı basında “din adamı” kimliğinin temsili. Electronic Turkish Studies, 7(2), 1161-1181
• Yorulmaz, B. (2016a). Popüler filmlerde din. İstanbul: İstanbul Tasarım Yayınları.
• Yorulmaz, B. (2016b). Sinema ve din eğitimi, İstanbul: DEM Yayınları.
• Yorulmaz, B. vd. (Ed.). (2015). Sinema ve din. İstanbul: Dem Yayınları.
• YÖK’te 28 Şubat’ın son izi de silindi (1 Mart 2012). Erişim adresi: https://www.ntv.com.tr/egitim/yokte-28-subatin-son-izi-de-silindi,cLSHtfdx2EivQb649K5xww
• Zengin, F. (2014). Dizilerde dinin temsili. M. Çamdereli, B. Önay Doğan, N. Kocabay Şener (Ed.), Medya ve Din (s. 73-92) içinde. İstanbul: Köprü Kitapları.