Din Eğitimi Ekseninde Türkiye’de Medya ve Din Araştırmaları

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 29 - 51, 28.06.2019

Ayşe Zişan Furat

Öz

Kitle iletişim araçları, ya da daha yaygın kullanımlarıyla medya ile din alanı arasındaki ilişki, 2000’li yıllardan itibaren Türk akademisinin temel araştırma konularından bir tanesi haline gelmiştir. Dinî amaçlarla medyanın kullanımı, medyanın formel dinî ortamlar dışında alternatif bir eğitimi alanı oluşturmasına yönelik tartışmalar, pek çok diğer başlığın yanı sıra, kısa süre içerisinde din eğitimi alanında yansımalarını bulmuştur. Bununla beraber, bu tartışmaların ele alındığı çalışmaların temel araştırma kaygıları veya araştırıcılarının akademik yönelimlerine ilişkin henüz sistematik bir çalışma yapılmamış bulunmaktadır. Medya ve din ilişkisine dair çalışmalardaki temel araştırma eğilimlerini incelemeyi hedefleyen bu çalışma, Türk din eğitimi literatüründe konunun ele alındığı çalışmalardaki temel araştırma soru(n)ları nelerdir?, sorusuna yanıt bulmayı amaçlamaktadır. Bu noktadan hareketle yapılan analiz doğrultusunda ise medya algısı, medyanın etkisi ve medyanın kullanımı şeklinde tespit ettiği soru(n) alanlarını, üç ana başlıkta detaylı bir şekilde tartışmaktadır. Literatürde ilgili çalışmaların detaylarına dair kapsamlı bir çerçeve sunarak, ilerleyen yıllarda yapılacak din eğitimi araştırmalarında değerlendirilebilmesi gereken araştırma konularını ortaya koymayı ümit etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Medya ve Din Araştırmaları, Medya, Din

Media and Religion Studies in Religious Education Literature in Turkey

Öz

Mass media and its relation with the religious domain have become one of the key topics in Turkish academia since the dawn of the new millennium. Sooner than later, scholar discussions related to the use of media for religious purposes as well as to the creation of a new media-centered pedagogical environment outside the formal settings gained a significant momentum in the field of religious education. Nevertheless, despite this strong current neither have the main research concerns nor the researchers’ main academic tendencies in these works been systematically researched yet. Accordingly, this paper aims to explore the main research trends in media and religion studies and to pursue answers to the following inquiry: Which research questions are prioritized in Turkish religious education literature? Thereupon, it suggests a generic framework for exploring the specifics in the relevant literature. The paper is divided into three main chapters in accordance with the most common research questions in the academic works, i.e. the ones about users’ perception of media, media effects and media use. Thus, the author aspires to introduce and promote some novel ideas for future religious education research.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Media, Religion, Media and Religion Studies

Kaynakça

• Akgül, M. (2008). Medya ve din: Radyo iletişimi ve Gözyaşı Fm örneği. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 6, 39-86.
• Akkutay, Ü. (1989). TRT’nin din kültürü ve ahlak programları. Diyanet İlmi Dergi, 25(2), 59-62.
• Aksu, A. B. (2004). Medya, çocuk ve din eğitimi (Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi.
• Akşit, V. (2008). Medyada din hizmetleri ve dini danışmanlık. I. Din Hizmetleri Sempozyumu, 2, 600-607. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Altaş, N. (2015). Uzaktan eğitim ve İLİTAM uygulamalarının geleceği nasıl olmalıdır? Bugünün İlahiyatı nasıl olmalıdır? Sorunlar ve çözümleri (İlmî toplantı), 387-412.
• Altaş, N. (2016). Türkiye’de dinî yükseköğretim alanında uzaktan eğitimle ilgili algı sorunları ve İLİTAM uygulamaları. Değerler Eğitimi Dergisi, 14(31), 7-42.
• Altaş, N. (2018). Yüksek din öğretiminde uzaktan eğitim uygulamaları: İLİTAM ve sorunları. İçinde M. Köylü (Ed.), Türkiye’de din eğitimi ve sorunları (ss. 209-238). İstanbul: Dem.
• Altıntaş, M. E. (2008). Din eğitimi açısından sihir ve büyü içerikli filmlerin etkilerine ilişkin çocukların algıları (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Arslan, M. (2009). Dindarlık algısını şekillendirmede kitle iletişim araçları. IV. Din Şurası Tebliğ ve Müzakereleri, 362-375. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Arslan, M. (2016). Kitle iletişim araçları, medya ve din ilişkisi üzerine. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 5-26.
• Aydeniz, H. (2015). Din hizmetlerinin yürütülmesinde bir imkân ve meydan okuma olarak medya. İçinde M. Çamdereli, B. Ö. Doğan ve N. K. Şener (Ed.), Dijitalleşen Din [Medya ve Din 2] (ss. 289-324). İstanbul: Köprü Kitapları.
• Aydın, C. (2018). Televizyondaki dini programlara yönelik tutumlar ile dindarlık arasındaki iİlişkilerin incelenmesi. ICES-2018 1. Uluslararası Eğitim ve Sosyal Bilimlerde Yeni Ufuklar Kongresi Bildirileri, 80-91. https://doi.org/10.21733/ibad.416756
• Aydın, H. ve Eken, M. (2014). Din görevlilerinin sosyal medya kullanım alışkanlıkları.
• İçinde M. Çamdereli, B. Önay Doğan ve N. Kocabay Şener (Ed.), Medya ve din (1. basım, ss. 377-405). Cağaloğlu, İstanbul: Köprü Kitapları.
• Aydın, M. Ş. (2011). Açık toplumda din eğitimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Baydar, M. Ç. (1994). İslam ve radyo televizyon. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Belch, G. E. (1982). The effects of television commercial repetition on cognitive response and message acceptance. Journal of Consumer Research, 9(1), 56-65.
• Bilecik, S. (2018). Örgün din eğitimi ve din okuryazarlığı becerisi. Konya: Yediveren Kitap.
• Bilis, A. E. (2017). Modern yaşamda dini değerlerin televizyonda temsili: “Nihat Hatipoğlu ile iftar” programı örneği. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 9(4), 189-210. https://doi.org/10.18094/si.61934
• Büyükkara, M. A. (2000). İşlevsel Kelâm için vazgeçilmez bir kaynak ve araç olarak internet. Kelâmın İşlevselliği ve Günümüz Kelam Problemleri Bildiriler - Tartışmalar, 205-216. İzmir.
• Cacioppo, J. T. ve Petty, R. E. (1979). Effects of message repetition and position on cognitive response, recall, and persuasion. Journal of Personality and Social Psychology, 37(1), 97-109. https://doi.org/10.1037//0022-3514.37.1.97
• Cevherli, K. ve Şentepe, A. (2016). İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin sosyal medya kullanım alışkanlıkları. İçinde A. İnce ve K. Cevherli (Ed.), Gençliğin Gelişimi ve Problemleri Karşısında Din Görevlileri (ss. 123-143). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Coşkun, S. ve Saraçlı, S. (2015). Dini içerikli filmlere karşı tutum ve davranışların din eğitimi bağlamında istatistiksel tekniklerle incelenmesi: AKÜ İslami İlimler Fakültesi öğrencileri üzerine bir uygulama. İçinde B. Yorulmaz, W. L. Blizek, N.
• Tınaz, J. Lyden, M. A. Doğan, Z. Ş. Altın, … H. Yiğit (Ed.), Sinema ve Din (ss.109-129). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi.
• Çelik, A. (2004). Radyo ve televizyonlarda yayınlanan dini programları eğitim açısından değerlendirme. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Çuhadar, M. (2015). Dijitalleşen din ve Diyanet. İçinde M. Çamdereli, B. Ö. Doğan ve N.
• K. Şener (Ed.), Dijitalleşen Din [Medya ve Din 2] (ss. 173-222). İstanbul: Köprü Kitapları.
• Demir, R. (2019). Türkiye’de çocuk kanallarında yayınlanan çizgi filmlerde dini ve kültürel değerler eğitimi (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Demir, R. ve Cebeci, S. (2018). 4-6 yaş grubu çocukların çizgi filmlerden etkilenme durumları. The Journal of Academic Social Science Studies [JASSS], (67), 291-306.
• Erken, B. (2016). Online İslami eğitim: Qibla.com örneği (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Furat, A. Z. (2008). Yetişkinlerin yaygın din eğitiminde televizyonun yeri ve fonksiyonları (İstanbul örneği) - Sır dizileri ve dini programlar (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Furat, A. Z. (2009). Yaygın din eğitiminde kitle iletişimi araçlarının yeri: Televizyon örneği. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (19), 37-62.
• Furat, A. Z. (2010). Popüler kültürün din eğitimine yansımaları. Kuram ve Eylem Yönüyle Din Eğitiminin Teolojik ve Felsefi Temelleri Sempozyumu, 151-165. Konya.
• Furat, A. Z. (2011). DKAB derslerinde görsel medyanın kullanımı/ kullanılabilirliği.
• İçinde R. Kaymakcan, M. Zengin ve Z. Ş. Arslan (Ed.), Türkiye’de Okullarda Din Öğretimi (ss. 573-587). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi.
• Furat, A. Z. (2012). Din okuryazarlığı: Din eğitimi felsefesi açısından temel bir kavram. Marife, 12(3), 9-24.
• Furat, A. Z. (2013). Kitle iletişim araçları ve yaygın din eğitimi. Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu, 1, 147-162. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Furat, A. Z. (2015). Medya ve din: Din eğitimi açısından yeni bir imkân alanı mı tehdit mi? İçinde M. Çamdereli, B. O. Doğan ve N. K. Şener (Ed.), Dijitalleşen Din [Medya ve Din 2] (ss. 325-364). İstanbul: Köprü Kitapları.
• Gelici, Z. (2007). Sırlara vurgu yapan mistik televizyon programlarını din eğitimi açısından tahlili (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Gözütok, Ş. (2013). E-öğrenme ve yeni öğrenme ortamları. Küreselleşme Sürecinde Din Eğitimi Sempozyum Bildiri Kitabı, 37-42. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Greenhow, C., Sonnevend, J. ve Agur, C. (Ed.). (2016). Education and social media: Toward a digital future. MIT Press.
• Güneş, A. (2018). Medyanın olumsuz din algısına etkisi. The Journal of International Social Sciences, 28(1), 203-216.
• Haberli, M. (2014). Sanal din: Tarihsel, kuramsal ve pratik boyutlarıyla internet ve din. İstanbul: Açılımkitap.
• Haberli, M. (2018). Sosyal medyada dini inanç ve ahlaki değerlerin dejenerasyonu üzerine bir değerlendirme. I. Uluslararası İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi, 640-648. Zonguldak: Karabük Üniversitesi.
• İnal, K. (2009). Medya okuryazarlığı elkitabı. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• İskurt, M. (1995). Diyanet televizyonu (Özel TV ya da özel bir saat). I. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri, 2, 349-353. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kanburoğlu, Ü. B. (2011). Popüler kültür–din eğitimi ilişkisi: İmam hatip liseleri örneği (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Karacoşkun, M. D. (2002). Bireysel ve toplumsal çözülmede televizyon faktörü üzerine düşünceler. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 221-233.
• Karataş, M. (2013). Medya vaizliği (Analitik bir yaklaşım). Vaaz ve Vaizlik Sempozyumu, 2, 297-312. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Kaymakcan, R., Meydan, H. ve Telli, A. (2013). Paydaşlarına göre İlahiyat lisans tamamlama (İLİTAM) programının değerlendirilmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(26), 71-110.
• Keyifli, Ş. (2015). İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin sinema algısı üzerine bir alan araştırması (Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi örneklemi). İçinde B. Yorulmaz, W.
• L. Blizek, N. Tınaz, J. Lyden, M. A. Doğan, Z. Ş. Altın, … H. Yiğit (Ed.), Sinema ve Din (ss. 147-174). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi.
• Koch, T. ve Zerback, T. (2013). Helpful or harmful? how frequent repetition affects perceived statement credibility. Journal of Communication, 63(6), 993-1010. https://doi.org/10.1111/jcom.12063
• Korkmaz, M. (2015). Din dersi öğretmenlerinin bir öğretim materyali olarak filmlerden yararlanma durumu. İçinde B. Yorulmaz, W. L. Blizek, N. Tınaz, J. Lyden, M.
• A. Doğan, Z. Ş. Altın, … H. Yiğit (Ed.), Sinema ve Din (ss. 85-108). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi.
• Korkmaz, M. (2017). Din dersi öğretmenlerinin bir öğretim materyali olarak filmlerden yararlanma durumu. Bilimname, 33(1), 35-66. https://doi.org/10.21646/bilimname.2017.17
• Korukçu, A. (2016). Medya yoluyla din hizmetleri. İçinde R. Doğan & R. Ege (Ed.), Din Hizmetlerinde Rehberlik ve İletişim El Kitabı (ss. 155-188). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Korukçu, A., Cengil, M. ve Ardahanlı, Ö. (2015). Sosyal medya ve din: Facebook örnekleminde dini içerikli paylaşımlar üzerine bir değerlendirme. İçinde A. Ünal (Ed.),
• Geçmişten Geleceğe Ahlâk (ss. 509-531). Bartın: Bartın Üniversitesi Yayınları.
• Köylü, M. (2012). Din eğitiminde çağdaş konular. İstanbul: Dem Yayınları.
• Köylü, M. (Ed.) (2018). Türkiye’de din eğitimi ve sorunları. İstanbul: Dem.
• Kuzudişli, A. (2013). Din eğitimi ve sanal alem. İçinde H. Aydın ve M. Polat (Ed.), Küreselleşme Sürecinde Din Eğitimi Sempozyum Bildiri Kitabı (ss. 28-36). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Küçükcan, T. (2005). Dinî yayıncılıkta internet (Sanal dinî iletişim açısından yeni alanlar ve yeni stratejiler). II. Uluslar Arası Dinî Yayınlar Kongresi Tebliğler-Müzakereler, 211-220. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Lecheler, S., Keer, M., Schuck, A. R. T. ve Hänggli, R. (2015). The effects of repetitive news framing on political opinions over time. Communication Monographs, 82(3), 339-358. https://doi.org/10.1080/03637751.2014.994646
• McLuhan, M. (1994). Understanding media: The extensions of man (1st MIT Press ed). Cambridge, Mass: MIT Press.
• McLuhan, M. (2007). Gutenberg galaksisi: Tipografik insanın oluşumu (G. Çağalı Güven, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Menekşe, Ö. (2015). Dinin dijitalleşmesi ve mobil uygulamalar. İçinde M. Çamdereli, B. Ö. Doğan ve N. Kocabay Şener (Ed.), Dijitalleşen Din [Medya ve Din 2] (ss. 151-174). İstanbul: Köprü Kitapları.
• Nazıroğlu, B. (2015). Din eğitiminin gerekliliği açısından dini medya okuryazarlığı. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 15(2), 191-220.
• Ong, W. J. (2010). Sözlü ve yazılı kültür: Sözün teknolojileşmesi (S. P. Banon, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Orhan, E. (1997). Televizyonda yayınlanan şiddet, cinsel ve dini içerikli filmlerin ve çizgi filmlerin çocukların dini duyguları üzerine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Öncü, A. (2017). Çağdaş Türk sinemasında din adamı tasviri: ‘Kış uykusu’ filmi örneği. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21(2), 947-976. https://doi.org/10.18505/cuid.327667
• Öncül, R. (2000). Eğitim ve eğitim bilimleri sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Polat, M. ve Eren, E. (2013). İlköğretim din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmen adaylarının sosyal medya kullanım alışkanlığının değerler eğitimi bağlamında analizi. İçinde H. Aydın ve M. Polat (Ed.), Küreselleşme Sürecinde Din Eğitimi Sempozyum Bildiri Kitabı (ss. 7-27). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Postman, N. (2010). Televizyon: Öldüren eğlence. Gösteri çağında kamusal söylem (2. baskı; O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sancak, Y. (2018). Çizgi filmlerin din eğitimindeki rolü hakkında din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin görüşleri: Sivas ve Kars ili örneği (Yüksek Lisans Tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Solmaz, A. (2017). Toplumsallaşma sürecinde din eğitiminin medya algılaması ve medya kullanım alışkanlıkları üzerindeki rolü (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Taşkıran, N. Ö. (2007). Medya okuryazarlığına giriş. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
• Torun, Ş. (2010). Sihir içerikli dizi filmlerin çocuklara olan etkisinin din eğitimi açısından incelenmesi: Selena dizi filmi örneği (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Turan, İ. (2005a). Dinî içerikli televizyon programlarının yetişkinler üzerine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Turan, İ. (2005b). Televizyonun birey ve toplum üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri. Diyanet İlmi Dergi, 41(1), 119-144.
• Turan, İ. (2007). Medyadaki din adamı imajı üzerine bazı düşünceler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (24-25), 291-304.
• Turanalp, M. F. (2016). İnternetin ergenlere olumsuz etkileri üzerine din eğitimi temelli bir yaklaşım. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 16(1), 111-131.
• Türkoğlu, N. ve Şimşek, M. C. (Ed.) (2007). Medya okuryazarlığı. İstanbul: Kalemus Yayınları.
• Varol, M. B. (2012). Dijital ortamda siyer anlatım ve öğretimi: (Tespitler-problemler-teklifler). Siret Sempozyumu I: Türkiye’de Siret Yazıcılığı Siret Sempozyumu I: Türkiye’de Siret Yazıcılığı, 523-543. Ankara.
• Yıldız, İ. (2002). Küreselleşme bağlamında sanal din eğitimi. Avrupa Birliği’ne Giriş Sürecinde Türkiye’de Din Eğitimi ve Sorunları Sempozyumu, 286-305. Adapazarı.
• Yılmaz, M. (2002). Eğitimde internet ve bir din eğitimi vortalı denemesi (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Yorulmaz, B. (2013a). Bir yaygın din eğitimi aracı olarak sinema. Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu II, 153-175.
• Yorulmaz, B. (2013b). Din eğitiminde yardımcı bir araç olarak “tebliğ filmleri”: “Horton hears a who” örneği. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü Dergisi), (44), 247-262.
• Yorulmaz, B. (2013c). Din ve değerler eğitimi açısından Caillou çizgi filminin değerlendirilmesi. Diyanet İlmi Dergi, 49(3), 127-143.
• Yorulmaz, B. (2013d). Pepee çizgi filminin din ve değerler eğitimi açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24), 438-448.
• Yorulmaz, B. (2015a). Dijital oyunlardaki din ve din eğitiminde dijital oyunların kullanılma imkanı. İçinde M. Çamdereli, B. Ö. Doğan ve N. Kocabay Şener (Ed.),
• Dijitalleşen Din [Medya ve Din 2] (ss. 365-410). İstanbul: Köprü Kitapları.
• Yorulmaz, B. (2015b). Sinema ve din eğitimi. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi (DEM).
• Yorulmaz, B. (2018). Medyadaki dini faaliyetler ve sorunlar. İçinde M. Köylü (Ed.),
• Türkiye’de Din Eğitimi ve Sorunları (ss. 445-480). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi.
• Yorulmaz, B. ve Tanrıverdi, M. Z. (2015). Din ve değerler eğitimi açısından keloğlan çizgi filminin değerlendirilmesi. Sinema ve Din, 29-51. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi.