Makinizm Çağında Dinsellik

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 241 - 263, 28.12.2020

Mustafa Çuhadar

https://doi.org/10.47951/mediad.813705

Cited By: 2

Öz

Teknoloji ve dinsellik arasındaki ilişki, günümüzde medya ve din etkileşiminin incelenmesi gereken bir alanını oluşturmaktadır. Bu çalışmanın konusu, teknoloji-dinsellik arasındaki etkileşimin bilhassa iletişim teknolojileriyle evrilme biçimleridir. Çalışma böylelikle teknolojik ve dinsel pratiklerin bir kavramsallaştırmayla tanımlamasını amaçlamaktadır. Çalışmanın problemi geleneksel dini pratiklerin, teknoloji tabanlı dinsel-manevi pratiklere dönüşümüdür. Bu problem temel alınarak İranlı sosyolog Dr. Ali Şeriati’nin (1933-1975) “makinizm” kavramından hareketle, dinsel pratiklerin makinelerle birlikte nasıl evrildiği, çeşitli örnekler üzerinden betimleyici bir tarzda sunulacaktır. Teknoloji ile dinsellik arasındaki ilişkiyi, farklı formlarıyla ortaya koymak bu çalışmayı farklı kılan unsur olarak değerlendirilmektedir.

Çalışma esnasında sanal mezarlık, dijital mezar taşları, dinsel matik olarak adlandırdığımız hatim matik, esans matik gibi iletişim teknolojilerini de içerecek şekilde tasarlanan teknolojik-dinsel pratikler incelenmektedir. Mezkûr uygulamalar, bu çalışmanın sınırlarını da oluşturmaktadır. Bu yönüyle çalışma bir kavrama yüklenen anlamın insan makine ilişkisinde nasıl tezahür ettiğine ilişkin örneklerin ele alındığı betimleyici bir araştırma olma hüviyetine sahiptir. Çalışmanın nihayetinde, dinsel bazı pratiklerin, iletişim teknolojilerine ve makinelere de uyarlandığı, bu uyarlamanın farklı din ve geleneklerde de görüldüğü, bunun neticesinde, geleneksel doğalarından farklı biçimlere de evrildiği ve böylelikle de “dinsel makinizm” kavramının teknolojik-dinsel pratikleri inceleme açısından elverişli bir nosyon olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinsellik, Teknoloji, Makinizm

Religiosity in Machinism Era

Öz

The topic of this study is the inversion forms of the interaction between technology and religiosity. The problem of the study is the transformation of conventional religious practices into technology-based religious practices. Based on this problem, with reference to the “machinism” concept of the Iranian sociologist Ali Shariati, the way that religious practices are inverted in conjunction with machines will be presented in a descriptive style, through several examples. Technological-religious practices that are designed so as to include virtual cemetery, digital tombstones, and information technologies such as khatm matic and essence matic, which we call religious matics, are analyzed in the course of this study. With this aspect, the study has the characteristics of being a descriptive research that discusses examples of how a meaning assigned to a notion becomes manifest in human-machine relationship. At the end of the study, it was concluded that certain religious practices are also adapted to information technologies and machines, and that this adaptation is seen in other religions and traditions, too. As a result, it was deduced that they transformed into other forms that are different from their true nature, and

Anahtar Kelimeler

Religiosity, Technology, Machinism

Kaynakça

• Artut, S. (2014). Teknoloji-insan birlikteliği. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atay, T. (2017). Din hayattan çıkar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Babacan, M. E. (2019). Teknolojiyi kullanmak iletişim kurmak değildir: Kuşakların iletişim pratikleri üzerine. Sosyoloji Divanı Sosyoloji Dergisi (13), 47-55.
• Bergen, L. (2018, Mart 12). Teknoloji fıkıh dayatıyor. Yeni Söz.
• Bora, E. M. (2011). Sanal ortamda mezar ziyaretleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çamdereli, M. (2014, Kasım 12). Sosyal medya, popüler kültür ve din. (M. Çuhadar, Röportaj Yapan) www.islamvemedya.com.
• Çamdereli, M. (2019, Eylül 19). Türkiye'de medya ve din ilişkisi. (M. Çuhadar, Röportaj Yapan) Diyanet TV. https://www.diyanet.tv/medya-ve-din/video/medya-ve-din-1-bolum--turkiyede-medya-ve-din-iliskisi adresinden alındı.
• Çuhadar, M. (2020, Mart). Sanal kabristanda online dua! Diyanet Aylık Dergi, 68-69.
• Dağ, A. (2018). Transhümanizm insanın ve dünyanın dönüşümü. İstanbul: Elis Yayınları.
• Davie, G. (2014). Avrupa bir istisna mı? A. Köse içinde, 21. Yüzyılda Dinin Geleceği Kutsalın Dönüşü (s. 201-215). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Dereli, M. D. (2020). Sanala veda: Sosyal medya ve dönüşen dindarlık. Ankara: Nobel Yayınları.
• Doğan, B. (2018). Dindarların teknolojik aletlerle etkileşimi: Tekno-dindar pratikler. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Eken, M. (2019). Modern görsel kültürde online din: M Nesli’nin online inanç pratikleri üzerine bir inceleme. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• Eken, M. (2020). Modern görsel kültürde M Nesli'nin online inanç pratikleri. Bilimname (43), 31-71.
• Ellul, J. (2003). Teknoloji toplumu. İstanbul: Bakış Yayınları.
• Göktürk, M. (2017, Nisan 08). Vefat edenlerin anıları 'Sanal Mezarlık'ta yaşayacak. (Ş. Oymak, Röportaj Yapan) Ocak 29, 2018 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/vefat-edenlerin-anilari-sanal-mezarlikta-yasayacak/792044 adresinden alındı.
• Göze, E. (1990). İslâmiyet ve teknoloji. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gülcü, A. (2020, Temmuz 05). Dijitalizm, yapay zekâ ve Din. (islamvemedya.com, Röportaj Yapan).
• Gültekin, M. (2020, Nisan 12). Yapay zekâ, insan ve din. (islamvemedya.com, Röportaj Yapan) Mayıs 6, 2020 tarihinde https://www.islamvemedya.com/yapay-zek-insan-ve-din/808/ adresinden alındı.
• Gürdoğan, E. N. (2016). Teknolojinin ötesi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Haberli, M. (2013). Dini tecrübe aracı olarak sanal ritüeller. Akademik Araştırmalar Dergisi (57), 17-36.
• Illich, I. (2011). Şenlikli toplum. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kafalı, H. (2019). Yapay zekâ, toplum ve dinin geleceği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (46), 145-172.
• Karaarslan, F. (2019). Toplumsal hafıza. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Kaya, E. (2019, Ağustos 16). Dünyanın geleceğinde yapay zekâ ve din. Mayıs 6, 2020 tarihinde https://www.islamvemedya.com/dunyanin-geleceginde-yapay-zeka-ve-din/736/ adresinden alındı.
• Kılıç, N. P. ve Özoran, B. A. (2018). Sanal mezarlık'tan Mytrustedwill'e ölümün değişen yüzü. Dönüşen Dünyada İletişimin Rolü Uluslararası Sempozyumu. KKTC. Nisan 22, 2020 tarihinde https://www.academia.edu/36738847/SANAL_MEZARLIKTAN_MYTRUSTEDWILLE_%C3%96L%C3%9CM%C3%9CN_DE%C4%9E%C4%B0%C5%9EEN_Y%C3%9CZ%C3%9C adresinden alındı.
• Kocabay Şener, N. (2016). İletişimin tekno-sosyolojisi. İstanbul: Volga Yayınları.
• Kurt, İ. (2019). Transhümanizm ve tekillik bağlamında dinin Geleceği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Manzur, S. P. (t. y). Düşünen cihaz: Yapay zeka (YZ). C. Muzaffar, A. Şeriati, M. A. Anîs, E. Sulenî, G. Ford, P. Manzur, … Z. Serdar içinde, İnsan ve Teknoloji (s. 83-99). İstanbul: İz Yayıncılık.
• McLuhan, M. ve Powers, B. R. (2001). Global köy. İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Menekşe, Ö. (2017). Fıkıh ve fetva anlayışının yayılmasında bilgi ve iletişim teknolojilerinden faydalanma: Bir teknoloji uzmanının görüşü. Diyanet İlmi Dergi, 53(1), 131 - 154.
• Meriç, N. (2015). Tekno-gündelik hayatta din ve ibadetler ve fetva soruları örnekliği. . Medya ve Din Tartışmaları Sempozyum Bildirileri (s. 298-311). İstanbul: İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Özel, İ. (2016). Üç zor mesele . İstanbul: TİYO Yayıncılık.
• Postman, N. (2016). Teknopoli. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Reinecke, I. (1992). Elektroniğin büyüsü. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Ritzer, G. (2016). Toplumun McDonaldlaştırılması. (A. E. Pilgir, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Subaşı, N. (2002). Türk(iye) dindarlığı: Yeni tipolojiler. İslâmiyât, V(4), 17-37.
• Subaşı, N. (2004). Gündelik hayat ve dinsellik. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Subaşı, N. (2007). Dinselliğin modern bileşenleri. Din-Kültür ve Çağdaşlık 2004 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri (s. 307-320). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şeriati, A. (1981). Ne yapmalı. İstanbul: Düşünce Yayınları.
• Şeriati, A. (2012). İbrahim'le buluşma. Ankara: Fecr Yayınları.
• Şeriati, A. (2015). Yeni çağın özellikleri. Ankara: Fecr Yayınevi.
• Şeriati, A. (2016). Kendisi olmayan insan: İnsanın dört zindanı. Ankara: Fecr Yayınevi.
• Şeriati, A. (t. y). Makinalaşmanın tuzağında insan. C. Muzaffar, A. Şeriati, M. A. Anîs, E. Sulenî, G. Ford, P. Manzur, … Z. Serdar içinde, İnsan ve Teknoloji (s. 23-47). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Şişman, N. (2016). Dijital çağda Müslüman kalmak. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Toffler, A. (2018). Üçüncü dalga. İstanbul: Koridor Yayıncılık.
• Tönük, D. (2011). The practice of counting prayers: Use of tespih and zikirmatik in everyday life in Turkey. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Uçar, Ş. (2012). Kültür, teknoloji ve sanat yazıları. İstanbul: Şule Yayınları.
• Whitby, B. (2005). Yapay zeka. İstanbul: İletişim Yayınları.