SAĞLIĞI ETKİLEYEN ETMENLERİN VE HASTALIKLARIN AKTARIMINDA MEDYANIN GÖRÜNÜMÜ

Yıl 2023, , 168 - 201, 29.10.2023

Gülnur Kaplan Esen , Miraç Pınar Mert Ebeş

https://doi.org/10.33464/mediaj.1341718

Öz

Tıbbın alanına dâhil olan sağlık/hastalık kavramını, sosyal ve kültürel alanların dışında değerlendirmek mümkün değildir. Kişisel etmenler, yaşam koşulları ve çevresel etmenler, sosyo-kültürel etmenler sağlığın nedensellik ağı içinde birbiriyle bağlantılıdır. Hastalıkların önlenmesi, sağlığın korunması, sağlık bilincinin oluşturulması, sağlık eğitiminin sağlanması, sağlık okuryazarlığının artırılması aşamasında kitle iletişim araçlarına büyük sorumluluk düşmektedir. Kamu sağlığı enformasyonunun aktarımındaki en önemli araçlardan biri konumunda olan medya; hazırlanan içerikleri belirlenen hedef kitlelere iletmede, hedef kitlelerin farkındalığını oluşturmada ve davranışlarını yönlendirmede birincil kaynak durumundadır. Kamusal güçlerin eylem alanında bulunan sağlık ve sağlıklı olma anlayışının değişmesi ve şekillendirilmesi, medyayla sağlanmaktadır. Sağlık sorunları, medya aracılığıyla toplumsal ve ekonomi-politik bağlamından koparılmaktadır.
Bu çalışmada televizyonda yayınlanan sağlık programları çerçevesinde; hastalık/sağlık kavramının medyada nasıl yapılandırıldığı ortaya konularak, sağlığı etkileyen etmenlerin aktarımında medyanın nasıl rol aldığı tespit edilip eleştirel olarak irdelenip sunulması amaçlanmıştır. Medya araçları içinde hem kolay erişilebilmesi hem de kolay tüketilebilmesi açısından televizyonda yayınlan sağlık programları, bireylerin sağlıkla ilgili enformasyonun büyük çoğunluğunu aldıkları mecradır. Bu nedenle çalışmada, televizyonda yayınlanan sağlık programları araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. CNN TÜRK Kanalında yayınlan Sağlık Kontrolü programıysa, araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Kanalın internet arşivinden izlenen Sağlık Kontrolü programının 02 Ocak 2016 – 30 Haziran 2016 tarihleri arasında yayınlanan 26 ve 04 Ocak 2020 – 31 Mayıs 2020 tarihleri arasında yayınlanan 21 bölümü incelenmiştir. Toplanan veriler, niteliksel ve niceliksel içerik çözümlemesi yöntemiyle analiz edilmiştir. COVID-19 pandemisi sürecinde ve öncesinde, sağlığı etkileyen etmenlerin aktarımında medyanın nasıl bir işlev gördüğü karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Yayınlanan sağlık programının bulguları değerlendirildiğinde, her iki dönemde de yoğunluk olarak hastalıkların, tedavi yöntemlerinin, tedavide kullanılacak teknolojik araçların üzerinde odaklanıldığı, sağlığın nedensellik ağının sekteye uğratıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık/Hastalık, Nedensellik Ağı, Medya, Sağlık Programları, Pandemi

THE ROLE OF MEDIA IN THE PRESENTATION OF THE FACTORS AND DISEASES IMPACTING HEALTH

Öz

It is not possible to exclude social and cultural factors while evaluating the concept of health/disease, which is included in the field of medicine. Personal factors, living conditions and environmental factors, socio-cultural factors are interconnected within the causality network of health. Mass media have a great responsibility in preventing diseases, protecting health, raising health awareness, providing health education, and increasing health literacy. Media, which is one of the most important tools in the transmission of public health information, is the primary source in presenting the prepared content to the target audiences, raising awareness in the target audiences, and directing their behavior. The understanding of health and well-being is changing and reshaped through media. Health issues are separated from their social and economic-political context through the media.
The current study aimed to reveal how the concept of illness and health is structured in the media through the TV shows for health and wellbeing, and to critically examine and present how media plays a role in the transmission of the factors affecting health. The TV shows for health and wellbeing are the channels where individuals receive the majority of information about health since they are easy to access and consume. Therefore, such TV shows constitute the research population. The Health Check program broadcasted on CNN TÜRK Channel is the sample of the research. The 26 episodes of the Health Check program broadcasted between January 02, 2016 and June 30, 2016, and 21 episodes broadcasted between January 04, 2020 and May 31, 2020 were obtained from the internet archive of the channel to examine. The collected data were analyzed by qualitative and quantitative content analysis method. The function of media in presenting the factors that affect health was evaluated comparatively for the period of the COVID-19 pandemic and the pre-pandemic period. The results revealed that diseases, treatment methods and technological tools to be used in treatment were mainly focused on in the sample TV program, while the causality network of health was ignored in both periods.

Anahtar Kelimeler

Health/Disease, Causality Network, Media, TV Shows for Health and Wellness, Pandemic

Kaynakça

• Aktan, C. C. & Işık, A. K. (2007). Sağlığın korunması ve geliştirilmesine yönelik evrensel sağlık bildirgelerine toplu bir bakış (Birinci Basım). Aura Kitapları.
• Arpat, H. (2016). Medya ve sağlık, Toplum ve Hekim Dergisi, 31(2), 83-84.
• Aytaç, Ö. & Kurtdaş, M.Ç. (2015). Sağlık-hastalığın toplumsal kökenleri ve sağlık psikolojisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(1), 231-250. https://doi: 10.18069/fusbed.31544
• Baltaş, Z. (2000). Sağlık psikolojisi- halk sağlığında davranış bilimleri. Remzi Yayınları.
• Baudrillard, J. (2010). Tüketim toplumu. (H. Deliçaylı Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Başaran, F. (2002). Enformasyonun değişen niteliği ve medya. Toplum ve Hekim Dergisi, 17(6), 403-409.
• Batur Yamaner, M. (2001). Uluslararası hukukta düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğünün sınırlandırılması sorunu [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Kamu Hukuku ABD]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tez Detay.jsp?id=FqkZaQyo3dCgklJamqE7SA&no=TXx1vtjdTcu66cN8J335Gg
• Belek, İ. (1998). Sınıf sağlık eşitsizlik. Sorun Yayınları.
• Berry, T. R., Wharf-Higgins, J. & Naylor, P.J. (2007). SARS wars: An examination of the quantity and construction of health ınformation in the news media. Health Communication, 21(1), 35-44. https://doi:10.1080/10410230701283322
• Boztepe Taşkıran, H. & Yıldız, E. (2019). Sağlığa ilişkin risklerin önlenmesi bağlamında sağlık iletişimi kampanyalarının ve yeni medyanın rolü. Dördüncü Kuvvet Uluslararası Hakemli Dergi, 2(2), 111-133. https://doi.org/10.33466/dorducukuvvet.582332
• Bulduklu, Y. (2010). Televizyonda yayınlanan sağlık programları ve izleyicileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (24), 75-85. https://dergipark.org.tr/tr/pub /susbed/issue/61801/924457
• Bury, M. (2005). Health and ilness. Polity Press.
• Capra, F. (1992). Batı düşüncesinde dönüm noktası (M. Armağan Çev.). İnsan Yayınları.
• CNN TÜRK (2016, Ocak 02 - Haziran 30). Sağlık kontrolü programı (Televizyon Programı). https://www.cnnturk.com/saglikkontrolu
• CNN TÜRK (2020, Ocak 04 - Mayıs 31). Sağlık kontrolü programı (Televizyon Programı). https://www.cnnturk.com/saglikkontrolu
• Çınarlı, İ. (2008). Sağlık iletişimi ve medya. Nobel Yayınları.
• Çınarlı, İ. (2020). 21. yüzyıl için sağlık iletişimi. Nobel Akademik Yayınları.
• Downie, R. S., Tannahill, C. & Tannahill, A. (1996). Health promotion models and values (2. Baskı). Oxford Universty Press.
• Engels, F. (2010). İngiltere’de emekçi sınıfın durumu (Y. Financı Çev.). Sol Yayınları.
• Fernandez, L., MacKinnon, S. & Silver, J. (Eds.) (2010). The social determinants of health in manitoba. Canadian Centre for Policy Alternatives.
• Freimuth, V. S. (1995). Mass media strategies and channels: A review of the media in breast and cervical cansers screening programs. Wellness Perpectives: Research,Theory and Practice, 11(2), 79-106.
• Gunter, B. (2000). Media Research methods. Sage Publications.
• Gür, E. G. (2010). Dezenformasyona uğratılan bir sosyal hak olarak sağlık. II. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu, Denizli, Türkiye, 299-315.
• Harvard T. H. Chan-School of Public Health (2009). PBS series on health disparities featuring HSPH faculty and alumni wins broadcast journalism equivalent of Pulitzer Prize. https://www.hsph. harvard.edu/news/press-releases/pbs-series-health-disparities-featuring-hsph-faculty-and- alumni-wins-broadcast-journalism-equivalent-of-pulitzer-prize/
• Helman, C. G. (2007). Culture, health and ıllness (5th ed.). Hodder Arnold Publication.
• Institute of Medicine (2002). The future of the public's health in the 21 st century, shapping the future for health. http://www.iom.edu/Object.File/Master/4/165/AssuringFINAL.pdf.
• Kline, K. N. (2003). Popular media and health: Images, effects and institutions. . T. L. Thompson, vd. (Ed.). Handbook of Health Communication içinde, (pp. 557-581). Lawrence Erlbaum Assocites.
• Lin, N. (1976). Foundations of social research. Mcgraw-Hill Publication.
• Naidoo, J. & Wills, J. (2000). Health promotion: Foundations for practice. Public Health And Health Promotion Series (2nd Edition). Balliere Tindall.
• Office of Disease Prevention and Health Promotion (2021). Social determinants of health. https://health.gov/healthypeople/priority-areas/social-determinants-health
• Raphael, D. (2011). Mainstream media and the social determinants of health in Canada: Is it time to call it a day?, Health Promotion International, 26(2), 220-229. https://doi: 10.1093/heapro/dar008.
• Scopelliti, M., Giuseppina Pacilli, M. & Aquino, A. (2021). TV news and covıd-19: Media ınfluence on healthy behavior in public spaces, International Journal of Environmental Research and Public Health, 18, 2-16. https://doi: /10.3390/ijerph18041879.
• Sezgin, D. (2016). Sağlıkta dönüşüm: Sağlık paradigması ve medya. Toplum ve Hekim Dergisi, 31(2), 101-109. Tabak, R. S. (2006). Sağlık iletişimi (3. Baskı). Literatür Yayınları.
• Taner Gürsoy, Ş. (2006). Edwin Chadwick. Toplum ve Hekim Dergisi, 21(4), 262-270.
• Turner, S.B. (1990). The interdisciplinary curriculum: From social medicine to postmodernism. Sociology of Health & Illness, 12(1), 1-23. https://doi.org/10.1111/j.1467-9566.1990. tb00063.x
• Türk Tabipler Birliği (2007). Temel sağlık hizmetleri uluslararası konferans bildirisi (alma ata). https://ttb.org.tr/mevzuat_goster.php?Guid=636dab54-a285-11e7-9205-300896da83fe
• Türkiye İstatistik Kurumu (2018). Ölüm nedeni istatistikleri 2017. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/In dex?p=Olum-Nedeni-Istatistikleri-2017-27620#:~:text
• Türkiye İstatistik Kurumu (2019). Ölüm nedeni istatistikleri 2018. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/In dex?p=Olum-Nedeni-Istatistikleri-2018-30626#:~:text
• Türkiye İstatistik Kurumu (2023). Ölüm ve ölüm nedeni istatistikleri 2020. https://data.tuik.gov.tr/ Bulten/Index?p=Olum-Nedeni-İstatistikleri-2020-37243&dil=1#:~:text
• Wallack, L., Dorfman, L., Jernigan, D. & Themba-Nixon, M. (1993). Media advocacy and public health: Powed for prevention. Sage Publications.
• World Health Organization (1948). Constitution. https://apps.who.int/gb/bd/PDF/ bd47/EN/constituti on-en.pdf?ua=1
• World Health Organization (1986). The Ottawa charter for health promotion first ınternational conference on health promotion. https://www.who.int/teams/health-promotion/enhanced-wellbeing/first-global-conference