Kemal Sunal and the Şaban Archetype in Kartal Tibet’s Cinema: An Analysis of Umudumuz Şaban (1979), Şabaniye (1984), and Katma Değer Şaban (1985)

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 157 - 180, 31.10.2025

Mustafa Özer Özkantar

https://doi.org/10.55055/mekcad.1765169

Öz

Cinema is an art that can create its own genres and many cliché images of genres. However, while these images sometimes aim to ensure the continuity of the existing order, at other times they may generate critical mechanisms. Typologies in cinema likewise exhibit a similar functionality in this context. While some typologies function purely as a means of entertainment or horror, some typologies take their place in cinema with critical and oppositional contexts. In this framework, this situation functions similarly in Turkish Cinema. One of the most well-known typologies in our cinema in this context is the character of Şaban played by Kemal Sunal. Especially in Kartal Tibet's cinema, the character of Şaban, who has opened a very strong space for himself, has a distinct place in Turkish Cinema as a versatile and critical character.
Within this framework, the aim of this study is to reveal the typology of Şaban in the context of Kemal Sunal through the lens of Kartal Tibet’s cinema and to emphasize the versatility and multidimensionality of this character. Accordingly, the films Umudumuz Şaban (1979), Şabaniye (1984) and Katma Değer Şaban (1985), which have been selected through purposeful sampling method, have been analyzed within the scope of descriptive analysis and examined within the framework of certain categories. As a result, in the case of Kartal Tibet's films, the typology of Şaban is not positioned as a mere comedy product, but rather establishes its presence within the film narrative as a folk hero, a symbol of resistance, and a mirror of social transformation.

Anahtar Kelimeler

Cinema , Turkish Cinema , Kartal Tibet , Kemal Sunal , Şaban Archetype

Kartal Tibet Sinemasında Kemal Sunal ve Şaban Tipolojisi: Umudumuz Şaban (1979), Şabaniye (1984) ve Katma Değer Şaban (1985) Filmlerine Yönelik Bir İnceleme

Öz

Sinema kendine dair türler yaratabilen ve türlere dair birçok klişe imaj oluşturabilen bir sanattır. Ancak bu imajlar kimi zaman mevcut düzenin devamlılığını sağlama gayesi güderken kimi zaman da eleştirel mekanizmalar yaratabilmektedir. Sinemada tipolojiler de bu bağlamda benzer bir işlevsellik sunmaktadır. Bazı tipolojiler salt eğlence ya da korku aracı olarak işlev gösterirken kimi tipolojiler ise eleştirel ve muhalif bağlamlar ile sinemada kendine yer edinmektedir. Bu çerçevede Türk Sinemasında da bu durum benzer şekilde işlev göstermektedir. Sinemamızda bu bağlamda en bilinen tipolojilerden biri Kemal Sunal’ın canlandırdığı Şaban karakteridir. Özellikle Kartal Tibet sinemasında kendine oldukça güçlü bir alan açan Şaban tiplemesi, çok yönlü ve eleştirel bir karakter olarak Türk Sinemasında apayrı bir yere sahiptir.
Bu çerçevede bu çalışmanın amacı Kartal Tibet Sineması çerçevesinde Şaban tipolojisini Kemal Sunal bağlamında ortaya koymak ve bu karakterin çok yönlülüğünü ve farklı uzamlarını vurgulamaktır. Bu doğrultuda kasti örneklem yoluyla belirlenmiş olan Umudumuz Şaban (1979), Şabaniye (1984) ve Katma Değer Şaban (1985) filmleri betimsel analiz kapsamında ele alınmış ve belirli kategoriler çerçevesinde irdelenmiştir. Sonuç olarak, Kartal Tibet filmleri özelinde Şaban tipolojisi salt bir komedi ürünü olarak konumlandırılmamakta, Şaban hem bir halk kahramanı, hem bir direniş simgesi hem de toplumsal dönüşümün aynası olarak film ikliminde kendine yer edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sinema , Türk Sineması , Kartal Tibet , Şaban Tipolojisi , Kemal Sunal

Etik Beyan

Bu çalışma etik beyan gerektiren çalışmalar arasında yer almamaktadır.

Kaynakça

• Aker, H. (2021). “Şaban”ın derdi ya da dertli “şaban”: “İnek” ama “kral” adam. SineFilozofi, 6(11): 928-951. https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.865087
• Arık, B. (2012). Kemal Sunal, Levent Kırca ve Cem yılmaz’ın mizahına teorik bir bakış. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (14). https://doi.org/10.17064/iüifhd.93711
• Aydemir, M. (2018). Türk komedi filmlerinde gerçeğin keşfi ve bir anlatı ögesi olarak baht dönüşü “Kemal Sunal” örneği. Kesit Akademi Dergisi (15): 154-177.
• Bayrakdar, M. (2015). 1980’lerde Türkiye’de sosyoekonomik sorunların türk güldürü sinemasına yansımaları: Kartal Tibet sineması örneği. Ankara: Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Siyaset Bilimi Bilim Dalı
• Bishop, R. (2013). Comedy and cultural critique in American film. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Bülbül Bahtiyar, T. & Yaldız, E. (2019).Kemal Sunal filmlerinden Şaşkın Damat (1975) filminin mekânsal özelliklerinin sinema ve mimarlık ara kesitinde değerlendirilmesi. Journal Of Social and Humanities Sciences Research, 6 (42): 2753-2767
• Derse, S. (2019). Türk sinemasında mizah. Ankara: Doruk Yayıncılık.
• Evren, B. (2006). Türk sineması/Turkish cinema. Antalya: 42. Antalya Altın Portakal Film Festivali Yayınları.
• Gülçur, A. (2020). Türk sinemasında Yeşilçam dönemi. İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 1-13.
• Hakan, F. (2014). Türk sinema tarihi. İstanbul: İnkilap Kitapevi.
• Horton, A. (1991) Comedy/cinema/theory. Berkeley: University of California Press.
• İnce, M. & Yılmaz, M. (2020). Türk sinemasında din adamlarının sunumu: Kemal Sunal filmlerindeki dini karakterler üzerine bir inceleme. Journal of Humanities and Tourism Research, 10 (3): 726-741.
• Kalkandelen, F. (2022). Kemal Sunal filmlerine ve karakterlerine bugünden bakmak: bir nitel analiz örneği. Yüksek Lisans Tezi. Antalya: Doğu Akdeniz Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü, İletişim ve Medya Çalışmaları.
• Karadem, Z. G. & Ongun, M. Y. (2020). Türkiye’de düşünme becerileri konusunda yapılan doktora tezlerinin betimsel analizi (2001 -2019). International Social Sciences Studies Journal, (65): 2844-2857. doi: http://dx.doi.org/10.26449/sssj.233
• Kayalı, K. (2015). Yönetmenler çerçevesinde Türk sineması. İstanbul: Tezkire Yayıncılık.
• Kesici, Ö., & Gültekin, G. (2025). Toplumsal değişimin türk komedi filmlerine yansıması: 1960’tan günümüze örnek filmler üzerinden gülünç olanın dönüşümü. İnsan ve İnsan, 12 (40): 105-122. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.1662656
• Kuruoğlu, H. & Boz, M. (2016). Türk sinemasında değişen komedi anlayışı. H. Kuruoğlu ve M. Boz (Ed.) içinde Medya ve Mizah, ss. 243-296. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Merriam-Webster. Crossdresser Kimdir? (n.d) 12 Temmuz 2025. https://www.merriam-webster.com/dictionary/cross-dressing
• Namaz, Y. & Şahin, A. (2023). Kartal Tibet sinemasında toplumsal meselelerin Zübük (1980) filmi üzerinden incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 1: (427-441).
• Özkantar, M. Ö., & Çinar, P. (2024). Yeşilçam ve Hollywood klişeleri çerçevesinde Arabesk (1988) ve Amerikalı (1993) filmlerine dair betimsel bir analiz. Simetrik İletişim Araştırmaları Dergisi, 3 (3): 135-158.
• Özker, S. (2024). Yeşilçam sinemasında anlatısal yapının mekân kullanımına etkisi: Yüksek Yeşilçam dönemi (1960-1975). Sanat ve Tasarım Dergisi, 14(1): 512-532. https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1506472
• Pöstek, N. (2005). Türk sinemasına yeni bakış: Yönetmen sineması. İatanbul: Es Yayınları
• Saydam, B. (2020). Türk sineması’nın tarihine genel bir bakış. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (36): 401-424.
• Serttaş, A. (2018). Nitel araştırma yöntemleri üzerine bir değerlendirme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (82): 349-360.
• Scognamillo, G. (2014). Türk sinema tarihi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sunal, A. K. (1998). TV ve sinemada Kemal Sunal güldürüsü. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo, Televizyon ve Sinema Anabilim Dalı.
• Sunal, G. (2012). Kemal Sunal güldürülerinde karakterlerin temsili. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(21): 519-526.
• Şen, F. (2019). 1970'lerden günümüze değişen toplumsal yapının Türk komedi film karakterlerine yansıması. Ulakbilge, (41): 711-725. doi: 10.7816/ulakbilge-07-41-03
• Tosun, A. F. (2023). Bir melez alt tür olarak yol komedileri: Sağ Salim film örneği. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Sanat Araştırmaları, 2 (1): 104-123. https://doi.org/10.32955/neuissar202321680
• Ünal, M. (2010). Türk sinemasında Kemal Sunal. Yeni Düşünceler, 5, 69-78.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yaman, Y. Ş., & Başçı, E. (2020). “Katma Değer Şaban” ve “Orta Direk Şaban” filmleri üzerinden Türkiye ekonomik sistemine yönelik eleştirel bir inceleme. İletişim Çalışmaları Dergisi, 6(2), 223-243.
• Yılmaz, E. (2024). Kitchen Sink gerçekçiliği bağlamında Üçüncü Sayfa (Demirkubuz, 1999) filminin tematik analizi. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 11(111), 1725–1738. https://doi.org/10.5281/zenodo.13864083