Alevis and Alevism in the Film of “Hidden Lives”

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 6 - 22, 28.10.2023

İhsan Koluaçık

https://doi.org/10.55055/mekcad.1358245

Öz

Alevis, who are among the others of Turkey in terms of faith or as a collective identity, have been represented in a small number of films from the beginning of Turkish cinema until the 2000s. The majority of the films consisted of implicit representations and Alevis or Alevism were not mentioned. In parallel with the historical, social and political developments at the local and global level, which started in the 1980s and became more influential in the 2000s, it has been observed that Alevis and Alevism have started to be represented more in parallel with the increase in the number of representations of both ethnic and religious identities and others in Turkish cinema. This increase has also developed in parallel with the public visibility of Alevis and Alevism. It has become possible to talk about the fact that Alevis, who have started to show themselves in social life, have become more visible in Turkish cinema as in other fields.
In Turkish cinema, especially directors who made their first films after 2000 gave more priority to social and political issues in their films. Alevis or Alevism is one of these social and political issues. One of these directors, A. Haluk Ünal, with his 2011 film Saklı Hayatlar (Hidden Lives), tried to reveal Alevi-Sunni relations and the differences in mentality between Alevis and Sunnis through the Çorum events of the late 1970s. In this context, the representation of Alevis and Alevism in post-2000 Turkish cinema will be analysed within the framework of Foucauldian discourse analysis.

Anahtar Kelimeler

Cinema, Turkish Cinema, Alevism, Foucauldian Discourse Analysis, Mentality

“Saklı Hayatlar” Filminde Aleviler ve Alevilik

Öz

İnançsal açıdan ya da kolektif bir kimlik olarak Türkiye’nin ötekileri arasında yer alan Aleviler Türk sinemasının başlangıcından 2000’li yıllara kadar az sayıda filmle temsil edilmişlerdir. Filmlerin çok büyük kısmı da örtük temsillerden oluşmuş ve Alevilerden ya da Alevilikten bahsedilmemiştir. 1980’li yıllarda başlayan 2000’li yıllarla birlikte etkisini daha da artıran yerel ve evrensel düzeydeki tarihsel, toplumsal ve politik gelişmelere paralel olarak hem etnik hem de dini kimliklerin, ötekilerin Türk sinemasındaki temsil sayılarındaki artışa binaen Alevilerin ve Aleviliğin de daha fazla temsil edilmeye başlandığı görülmüştür. Bu artış aynı zamanda Alevilerin ve Aleviliğin kamusal görünürlüğüne paralel olarak gelişmiştir. Toplumsal yaşam içinde kendilerini göstermeye başlayan Alevilerin farklı alanlarda olduğu gibi Türk sinemasında da daha fazla görünür olmaya başladıklarından söz etmek mümkün hale gelmiştir.
Türk sinemasında özellikle 2000 sonrası ilk filmlerini çeken yönetmenler filmlerinde toplumsal ve politik meselelere daha fazla öncelik vermişlerdir. Aleviler ya da Alevilik de toplumsal ve politik meselelerden birisidir. Bu yönetmenlerden birisi olan A. Haluk Ünal, 2011 yılında çektiği Saklı Hayatlar filmi ile 1970’lerin sonunda yaşanmış olan Çorum olayları bağlamında Alevi-Sünni ilişkilerini ve iki ailenin hikayesi üzerinden zihniyet farklarını ortaya koymaya çalışmıştır. Bu kapsamda çalışmada Alevilerin ve Aleviliğin 2000 sonrası Türk sinemasındaki temsili Foucaultçu söylem analizi çerçevesinde ele alınarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Sinema, Türk Sineması, Alevilik, Foucaultçu Söylem Analizi, Zihniyet

Kaynakça

• Aydın, E. (2005). Kimlik mücadelesinde Alevilik. Ankara: Literatür Yayınları.
• Aydın, S. & Taşkın, Y. (2018). 1960’tan günümüze Türkiye tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel serüven. (Çev.: S. Rifat ve Mehmet Rifat). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bayrak, M. (2011). Bir siyaset tarzı olarak Alevi katliamları. İstanbul: Öz-ge Yayınları.
• Bruinessen, M. V. (2013). Kürtlük, Türklük, Alevilik etnik ve dinsel kimlik mücadeleleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Campbell, J. (2013). Günah keçisi. (Çev.: G. Kastamonulu). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çavdar, O. (2020). Sivas katliamı yas ve bellek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çebi, M. S. & Nacaroğlu, D. (2015). Bir ses böler geceyi filminde Alevi zihniyetine ilişkin sinematografik gerçekliğin simgesel inşası. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (74), 15-43.
• Çelik, H., & Ekşi, H. (2008). Söylem analizi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (27), 99-117.
• Çökerdenoğlu, R. (2021). Başka semtin çocukları filminde milliyetçilik ve Alevilik. Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (19), 49-56.
• Dinler, V. (2020). Yangın yeri, katliam: Maraş ve Çorum. (Ed.) M. Kaan Kaynar, Türkiye’nin 1970’li yılları (s. 671-689). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Foucault, M. (1987). Söylemin düzeni. (Çev.: T. Ilgaz). İstanbul: Hil Yayınları.
• Foucault, M. (1999). Bilginin arkeolojisi. (Çev.: V. Urhan), İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Foucault, M. (2008). Cinselliğin tarihi. (Çev.: H. U. Tanrıöver,) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hall, S. (2017). Temsil işi. S. Hall içinde, Temsil kültürel temsiller ve anlamlandırma uygulamaları (Çev.: İ. Dündar), (s. 21-98). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Hekman, S. (1999). Bilgi sosyolojisi ve hermeneutik. (Çev.: B. Balkız ve H. Arslan,). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Koluaçık, İ. (2023). Yeşilçam sinemasında Aleviliğin ve Alevilerin örtük temsilleri. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, (27), 19-56
• Koluaçık, İ. & Cantaş, A. (2023). Türk sinemasında “Hacı Bektaş Veli” temsilleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (106), 127-146 .
• Korkmaz, E. (2016). Etimolojik Kızılbaşlık sözlüğü. İstanbul: Demos Yayınları.
• Massicard, E. (2007). Türkiye'den Avrupa'ya Alevi hareketinin siyasallaşması. (Çev.: A. Berktay,) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mills, S. (2003). Söylem ve ideoloji. (Ed.) Z. Özarslan & B. Çoban, Söylem ve ideoloji mitoloji, din, ideloloji (Çev.: Z. Özarslan), (s. 113-130). İstanbul: Su Yayınları.
• Mutman, M. (2016). Kör alan: hayat var. (Ed.) H. Köse & Ö. İpek, Gözdeki kıymık yeni Türkiye sinemasında madun ve maduniyet imgeleri (s. 25-44). İstanbul: Metis Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2010). Türkiye sosyal tarihinde İslam’ın macerası makaleler-incelemeler. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Salman, C. (2018). Lamekandan cihana göç kimlik Alevilik. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Sözen, E. (1999). Söylem belirsizlik, mübadele, bilgi/güç ve refleksivite. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Şahin, Y. (2017). Michel Foucault’da söylem analizi. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3 (6), 119-135.
• Uyanık, Z. (2014). Son dönem Türk sinemasında Alevi kimliğinin görünümü. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (21), 42-60.
• Yalçınkaya, A. (1996). Alevilikte toplumsal kurumlar ve iktidar. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
• Yalçınkaya, A. (2005). Pas Foucault’dan Agamben’e sıvılaşmış iktidar ve gelenek. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Yalçınkaya, A. (2014). Kavimkırım ikliminde Aleviler. Ankara: Dipnot Yayınları.