Engellilerin Afet Toplanma Alanlarına Erişebilirliğinin Ağ Analizi Yöntemiyle Belirlenmesi: Kastamonu İl Merkezi Örneği

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 13 - 27, 30.04.2024

Ozan Arif Kesik , Bekir Taştan , Tuğçe Azgın

Öz

Küresel iklim değişikliği, çarpık kentleşme, çevre sorunları, nüfus artışı, savaşlar ve trafik kazaları gibi birçok sebepten dolayı afet sayısı ve sıklığında artışlar olmuştur. Bu trajediler sonucunda her geçen gün topluma yeni engelli bireyler katılmaktadır. Afet sonrası çalışmalarda engellilerin olay yerinden en kısa sürede afet toplanma alanlarına tahliyesi afetlerden dolayı ortaya çıkabilecek zararların büyümesini engelleyecektir. Çalışmada Kastamonu il merkezinde bulunan binaların afet toplanma alanlarına erişilebilirliği yapay zeka teknolojisiyle elde edilen mekansal veriler ve ağ analizi tekniği kullanarak belirlenmiştir. Binaların sayısallaştırılmasında QGIS yazılımında çalışan MapFlow aracı kullanılmıştır. Erişilebilirliğin belirlenmesi için ağ analizine ihtiyaç duyulmaktadır. Analizde kullanılacak yollara ait veriler Open Street Map adresinden indirilmiş, 57 adet afet toplanma alanına ait koordinat verileri de kullanarak ağ yapısı oluşturulmuştur. Erişilebilirlik analizi için toplu taşıma parametresi temel alınmıştır. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre binaların % 58’inin afet toplanma alanlarına erişebilirliği bulunmaktadır. Engelli erişilebilirliğiyle eğim arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır. Arazinin eğim durumu da göz önüne alındığında engelli erişilebilirliğinde % 36 oranında azalma ortaya çıkmıştır. Sonuçta engellilik endeksi ve erişilebilirlik kısıtlamasına göre şehirdeki bulunan binaların 3466’sının afet toplanma alanlarına erişilebilirliğinin bulunduğu, 4910 binanın ise erişilebilirliğinin bulunmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Afet Toplanma Alanları, Engelli erişilebilirliği, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Ağ analizi

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Teşekkür

Bu çalışmada, “Engelli bireylerin afet-acil durum toplanma alanlarına erişebilirliğinin CBS tabanlı analizi: Kastamonu merkez ilçesi örneği” başlıklı TÜBİTAK 2209 A Üniversite Öğrencileri Araştırma Destekleme Programı kapsamında üretilen veriler kullanılmıştır.

Kaynakça

• AFAD- Afet ve Acil Durum Yönetimi (2011). Engelliler için depremde ilk 72 Saat. Kadıoğlu, M. İstanbul: AFAD.
• Akbaş, İ. Dirençlilik Ve dirençli kent yaklaşımında yeni eğilimler: Bibliyometrik bir analiz. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13(3), 1866-1889.
• Altun, A. Ö. (2023). Dirençli toplum yaklaşımında “Bilinç” olgusu ve kent planlama ile ilişkisi. Resilience, 7(1), 93-110.
• Alzouby, A., Nusair A., Taha L., (2019). GIS based multi criteria decision analysis for analyzing accessibility of the disabled in the Greater Irbid Municipality Area, Irbid, Jordan, Alexandria Engineering Journal, Volume 58, Issue 2, 689698, https://doi.org/10.1016/j.aej.2019.05.015
• Arıca, F., Çakır, C., & Kağnıcı, D. (2023). Kırılgan gruplar özelinde afetlerde psikososyal hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 6(1), 176-187.
• Bautista, A. F., Abd - Elsayed A., Chang Chien G.C. (2019). Psychosocial factors as the main determinant of disability. In: Abd-Elsayed A. (eds) Pain. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-99124-227
• Belkayali, N., & Güloğlu, Y. (2019). Physical and social barriers for disabled urban park users: case study from Kastamonu, Turkey. Forestist, 69(1), 35-43.
• Bhat, C., Handy, S., Kockelman, K., Mahmassani, H., Chen, Q., Srour, I., et al. (2001). Assessment of accessibility measures. Texas: U.S. Department of Transportation.
• Bilik, M. ve Akdağ, M. (2023). Özel gereksinimli bireyler ve ebeveynleri açısından afet Zorlukları: 2011 Van depremi örneği. Afet ve Risk Dergisi, 6(1), 243-256. 10.35341/afet.1233201
• Bondemark, A. (2020). The relationship between accessibility and price – The case of Swedish food stores, Journal of Transport Geography, https://0-doi org.divit.library.itu.edu.tr/10.1016/j.jtrangeo.2019.102615.
• Brummel N.E. (2020) Functional scores of disability. In: Preiser JC., Herridge M., Azoulay E. (eds) Post-intensive care syndrome. Lessons from the ICU (Under the Auspices of the European Society of Intensive Care Medicine). Springer, Cha
• Buhner, D. M. (2008). One lap arond the track: The standart for mobility disability Journal of Gerontology, 586-587.
• Burns, L. D. (1979). Transportation, temporal and spatial components of accessibility. Toronto: Lexington Books. https://doi.org/10.1111/j.1538-4632.1981.tb00726.x.
• Cannon, T., Davis, I., & Wisner, B. (2003). At Risk: Natural hazards, people’s vulnerability and disasters. Taylor & Francis.
• Cervero R. (1996). Paradigm shift: From automobility to accessibility planning. Working paper 677. Institute of Urban and Regional Development, University of California, Berkerley.
• Charleux, L. (2014). A GIS Toolbox for measuring and mapping person-based space-time accessibility. Transactions in GIS, 19:2, 1 - 17. http://dx.doi.org/10.1111/tgis.12115.
• Coşkun, S. (2021). Küre dağlarının Kastamonu iklimi üzerindeki etkileri. Türk Coğrafya Dergisi, (77), 37-52. Curtin, M K. (2007) Network Analysis in Geographic Information Science: Review, Assessment, and Projections, Cartography and Geographic Information Science, 34:2, 103-111, DOI: 10.1559/152304007781002163
• Curtis, C., and Scheurer, J. (2010). Planning for sustainable accessibility: Developing tools to aid discussion and decision-making. Progress in Planning, 74:2, 53–106. https://doi.org/10.1016/j.progress.2010.05.001.
• Dalvi, M., and Martin, K. (1976). The measurement of accessibility: some preliminary results. Transportation,5:1, 17-42. Doi:10.1007/BF00165245.
• Davis, B. W. (2014). Emergency management and disability: An analysis of collaboration at the local level (Order No. 3634445). Available from ProQuest Dissertations & Theses Global. (1612580718). Retrieved from https://www.proquest.com/dissertations-theses/emergency-management-disability-analysis/docview/1612580718/se-2
• Deniz, A. (2012). Afet yönetiminde coğrafi bilgi sistemi ve uzaktan algılama. Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi, 2(2), 53–61.
• Dickson, E., Baker, J. L., Hoornweg, D., & Asmita, T. (2012). Urban risk assessments. The World Bank. https://doi.org/10.1596/978-0-8213-8962-1
• Duruel, M. (2023). Kırılganlık ve dirençlilik kesişiminde yaşlıların afet deneyimleri Hatay örneğinde 6 Şubat 2023 depremleri. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(2), 103-120.
• Dünya Sağlık Örgütü (1980). The international classification of impairments, disabilities. and handicaps. Genava: World Health Organization.
• Department of Transport. (2005, Aralık 15). Inclusive mobility. Aralık 6, 2017 tarihinde Department of Transport. Adresinden alındı.
• Dünya Sağlık Örgütü (2011) World Report on Disability. Geneva: 5 Nisan 2015 tarihinde Dünya Sağlık örgütünün http://whqlibdoc.who.int/publications/2011/9789240685215_eng.pdf adresinden alındı.
• EM-DAT. (2023). The International Disaster Database. Inventorying hazards & disasters worldwide since 1988. https://www.emdat.be/ Erişim tarihi: 27.12.2023.
• Ergunay, O. (2008). Afet yönetiminde kurumsal yapılanma ve mevzuat nedir? Nasıl olmalıdır? İstanbul depremi beklerken sorunlar ve çözümler, bildiriler kitabı, CHP İstanbul Deprem Sempozyumu, İstanbul. 20 Eylül 2008.
• Ersoy, M. (2012). Kentsel planlama ansiklopedik sözlük. İstanbul: Ninova Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.
• Gerdan, S., & Şen, A. (2019). Afet ve acil durumlar için belirlenmiş toplanma alanlarının yeterliklerinin değerlendirilmesi: İzmit Örneği. İDEALKENT, 10(28), 962-983. https://doi.org/10.31198/idealkent.514077.
• Gerdan, S., & Şen, A. (2020). Kocaeli / Başiskele İlçesi afet ve acil durum toplanma alanlarının yeterliklerinin değerlendirilmesi. Mühendislik Bilimleri Ve Tasarım Dergisi, 8(2), 489-500. https://doi.org/10.21923/jesd.683679
• Geurs, K., & Eck, J. R. (2001). Accessibility measures: review and applications. Evaluation of accessibility impacts of land-use transportation scenarios, and related social and economic impact. Bilthoven: RIVM Report.
• Geurs, K., and Wee, B. (2004). Accessibility evaluation of land use and transport strategies: review and research directions. Journal of Transport Geography, 12:2, 127-140. Doi: 10.1016/j.jtrangeo.2003.10.005
• Guzzetti, F., Carrara, A., & Paola, R. (1999). Use of GIS technology in the prediction and monitoring of landslide hazard. Natural Hazards, 20(November), 117–135. https://doi.org/10.1023/A:1008097111310
• Hagerstrand, T. (1970). What about people in regional science. Papers of the Regional Science Association, 7- 21.
• Han K. (2020). Development of welfare for the Chinese disabled in the transitional Period. In: Social welfare in transitional China. Sociology, media and journalism in China. Palgrave Macmillan, Singapore. https://doi.org/10.1007/978-981-32-9660-2_10
• Handy, S. L., and Niemeier, D. A. (1997). Measuring accessibility: An exploration of issues and alternatives. Environmental Planning A, 29:7, 117501184. doi: 10.1068/a291175
• Hansen, W. G. (1959). How accessibility shapes land use. Journal of the American Institute of Planners Vol. 25., pp.73-76.
• Hardy, S. E., Kang, Y., Studenski, S. A., & Degenholts, H. B. (2011). Ability to walk 1/4 mile predicts subsequent disability, mortality, and health care cost. Journal of General Internal Medicine, 130-5. doi:10.1007/s11606-010-1543-2
• Hardy, S. E., David J. McGurl, Studenski, S. A., & Degenholtz, H. B. (2010). Biopsychosocial characteristics of community- dwalling older adultes with limited ability to walk 1/4 Mile. NIH Public Access, 539- 544. doi:10.1111/j.1532-5415.2010.022727.x.
• Hewitt, K., & Burton, I. (1971). The hazardousness of a place: a regional ecology of damaging events. Toronto Press.
• Hu,Y., Downs, J. (2019).Measuring and visualizing place-based space-time job accessibility, Journal of Transport Geography, 74:278-288. https://0-doi-org.divit.library.itu.edu.tr/10.1016/j.jtrangeo.2018.12.002.
• Hum, A, S.Pd., M. and Premasari, S.Pd, Alfiana Asti (2019). Handicap and disability: What is the difference? International Journal of Linguistics, Literature and Translation (IJLLT), 2020. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3528385
• İkizer, İ. (2023). İklim değişikliği ve kentsel dirençlilik yönetişimi: Londra örneği. Çağdaş yerel yönetimler dergisi, Cilt 32, Sayı 3. 73-102.
• Kalkan, M. (2022). Uşak kentinde belirlenen afet ve acil durum toplanma alanlarının yeterliklerinin değerlendirilmesi. Resilience, 6(2), 269-285. https://doi.org/10.32569/resilience.1195076
• Kappes, M. S., Papathoma-Köhle, M., & Keiler, M. (2012). Assessing physical vulnerability for multi-hazards using an indicator-based methodology. Applied Geography, 32(2), 577–590. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2011.07.002
• Kart, B., Yağcı, C., Gözgörer, B., Avcı, E. (2023). Afet yönetimi için mobil uygulama tasarımı ve CBS ile acil durum toplanma alanlarının uygunluğunun irdelenmesi: Konya İli örneği. Doğal Afetler Ve Çevre Dergisi, 9(1), 1-15. https://doi.org/10.21324/dacd.950721
• Kesik, O., A. (2023). Zaman–mekân boyutuyla kentsel erişilebilirliğe yönelik analiz araçlarının geliştirilmesi: Engelliler örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Kwan, M.P. (1998). Space-time and integral measures of individual accessibility: A comparative analysis using a point-based framework. Geographical Analysis, 30:3 191-216. DOI: 10.1111/j.1538-4632. 1998.tb00396.x Mackett, R. L., Achuthan, K., Titheridge, H. (2010). The impact on equity of changes to access to local facilities. Selected proceedings of 12th World Conference on Transport Research Society: Lisbon, Portugal, 1-17.
• Matthias, D., Neutens, T., and Weghe, N. V. (2012). A GIS toolkit for measuring and mapping space -time Accessibility from a Place- Based Perspective. International Journal of Geographical Information Science, 26:6, 1131-1154. Doi:10.1080/13658816.2011.635593.
• N.N.Sze, & Christensen, K. M. (2017). Access to urban transportation system for individials with disabilites. IATSS Research, 66 - 73. doi: 10.1016/j.iatssr.2017.05.002
• Neutens T., Versichele M., Schwanen T., (2010). Arranging place and time: A GIS toolkit to assess person-based accessibility of urban opportunities, Applied Geography, 30:4, 561-575, https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2010.05.006
• O'Sullivan, D., Morrison, A., and Shearer, J. (2010). Using desktop GIS for the investigation of accessibility by public transport: an isochrone approach. International Journal of Geographical Information Science, 14:1, 85-104. http://dx.doi.org/10.1080/136588100240976
• Özden, M. A. (2023). Sürdürülebilir topluluklar için afet bilinci, farkındalığı ve kültürü: Çanakkale kenti incelemesi. Journal Of Awareness, 8(4), 381-396.
• Özler, M. (2023). Afet riski bulunan yerlerde afete karşı dirençlilikte belediyelerin rolü. Akademik İncelemeler Dergisi, 18(2), 421-443.
• Öztürk, S., & İsmail, T. Y. (2015). Kastamonu kent merkezinde fiziksel engelli hareketliliği. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 3(3), 511-516.
• Parker, C. (2019) Bicycle use and accessibility among people experiencing homelessness in California cities, Journal of Transport Geography, https://0-doi-org.divit.library.itu.edu.tr/10.1016/j.jtrangeo.2019.102542.
• Pirie, G. H. (1979). Measuring Accessibility: A Review and proposal. Environment and Planning A: Economy and Space, 11:3, 299 – 312. https://doi.org/10.1068/a110299.
• Pooler, J. (1987). Measuring geographical accessibility: a review of current approaches and problems in the use of population potentials. Geoforum 18:3. 269-289. https://doi.org/10.1016/0016-7185(87)90012-1.
• Resmî Gazete (2005, Ocak 2005). Özürlüler ve bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılması hakkında kanun. Temmuz 09, 2018 tarihinde T.C Resmî Gazete: http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/200507072.htm/20050707.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050707-2.htm adresinden alındı.
• Sakıcı, Ç., Ayan, E.,Ayan, Ö. & ÇELİK, S. (2013). Kastamonu kentindeki açık yeşil alanların farklı kullanıcılar tarafından kullanılabilirliğinin irdelenmesi. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 13(1), 129-143.
• Shakespeare, T. (2018). Disability: The basics. Abingdon, Oxon: Routledge, an imprint of the Taylor & Francis Group.
• Smith, K. (2013). Environmental hazards: assessing risk and reducing disaster. Routledge.
• Song, S. (1996). Some tests of alternative accessibility measures: a population density approach. Land Economics, 72:4, 474-482. Doi: 10.2307/3146910
• Stevens, C. S. (2013). Disability in Japan. New York: Taylor & Francis Group.
• Şahin, C.; Sipahioğlu, Ş. (2009). Doğal afetler ve Türkiye (4th ed.). Gündüz Eğitim Yayıncılık, Ankara.
• Şahin, F. (2017). Kentsel tasarımda kent parklarının engelli hareketliliği. Yüksek lisans tezi. Kastamonu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Kastamonu.
• Şirin, M., & Ocak, F. (2020). Gümüşhane Şehrinde afet ve acil durum toplanma alanlarının Coğrafi Bilgi Sistemleri ortamında değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), 85-106.
• Şoitu C.T. (2020). Measurement of disability in Romania. In search for comparability. In: Sarasola Sánchez-Serrano J., Maturo F., Hošková-Mayerová Š. (eds) Qualitative and quantitative models in socio-economic systems and social work. Studies in systems, decision and control, vol 208. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-18593-0_6
• Tecim, V. (2008). Coğrafi bilgi sistemleri: Harita tabanlı bilgi yönetimi. Vahap Tecim.
• Tierney, K. (2019). Disasters: A sociological approach. John Wiley & Sons.
• Tonak, H. A., & Kitiş, A. (2020). Deprem ve yangın afetlerinde engelli: Anlatımsal bir derleme. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 8(1), 77-84.
• Tün, M. Pekkan E., Kurt, O. & Uyguçgil, H. (2019). Engelli bireylere erişim çözümlerinde Coğrafi Bilgi Sistemleri ve ağ analiz yönteminin kullanımı; Eskişehir örneği. ESTÜDAM Halk Sağlığı dergisi, 4(2), 88-104.
• Türk, A. (2022). Deprem özelinde engelli bireylere duyarlı afet yönetimi modeli. Afet ve Risk Dergisi, 5(1), 61-77. Türkiye İstatistik Kurumu. (2011). Nüfus ve konut araştırması. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2022). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• Twigg, J., Kett, M., Bottomley, H., Tan, L. T. & Hussam Nasreddin, H. (2011). Disability and public shelter in emergencies, Environmental Hazards, 10:3-4, 248-261, DOI: 10.1080/17477891.2011.594492
• UNDRR. (2023). Terminology. https://www.undrr.org/terminology
• UNISDR. (2009). 2009 UNISDR Terminology on Disaster Risk Reduction. International Stratergy for Disaster Reduction (ISDR). https://doi.org/978-600-6937-11-3
• Wachs, M., and Kumagai, T. G. (1973). Physical accessibility as a social indicator. Socio-Economic Planning Sciences, 7:5, 437-456. https://doi.org/10.1016/0038-0121(73)90041-4.
• Yüksel, E. (2021). Engelli turizm açısından destinasyon uygunluğunun değerlendirilmesi: Kastamonu örneği. Yüksel lisans tezi. Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kastamonu
• Url-1: MapFlow ai. https://mapflow.ai/ Erişim tarihi: 25.12.2023.