Ortaokul Matematik Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet

Yıl 2019, Cilt: 15 Sayı: 3, 760 - 781, 29.12.2019

Emine Özdemir , Ayşe Balcı Karaboğa

https://doi.org/10.17860/mersinefd.580405

Cited By: 13

Öz

Bu
çalışmanın amacı ortaokullarda okutulan matematik ders kitaplarının içinde yer
alan görsellerin cinsiyetçi unsurlar açısından incelenmesidir. Araştırmada
ortaokul matematik ders kitaplarında yer alan görsel öğelerde yetişkin kadın ve
erkekler ile kız ve erkek çocukların “kimlerle birlikte, hangi cinsiyetten
bireylerle, hangi eylemler içerisinde, hangi mekânlarda ve hangi mesleklerde
gösterildikleri” incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini 2014-2015 eğitim
öğretim yılında okutulan MEB ortaokul 5, 6, 7, 8. sınıf matematik ders
kitaplarından Mersin İlinde dağıtımı yapılmış olan 4 kitabın görselleri oluşturmaktadır.
Bu çalışma nitel bir çalışma olup doküman incelemesi tekniği ile matematik ders
kitaplarında yer alan resimler üzerine yapılan bir içerik çözümlemesini
içermektedir. Yapılan araştırma sonucunda incelenen ortaokul matematik ders
kitaplarının cinsiyetçi öğeleri içerdiği tespit edilmiştir. Ders kitapları bu
yolla cinsiyet ayrımcılığının toplumsal yeniden üretimine katkı sağlamaktadır.
Ortaokul matematik ders kitaplarında yer alan yetişkin kadın ve erkekler ile
kız ve erkek çocuk görselleri toplumsal cinsiyet ilişkileri ile bağlantılıdır.
Çalışmada elde edilen en dikkat çekici bulgular ise şu şekildedir: İncelenen
ders kitaplarında hem yetişkin ve hem de çocuklarda erkek görsel sayısının
kadın/kız çocuk sayısından oldukça fazla olduğu tespit edilmiştir. Yetişkin
erkeklerin tek başına resmedilme oranı yetişkin kadınların resmedilme oranının
iki katından daha fazladır. Çocuklar açısından yapılan incelemede ailesi ile
resmedilme durumu bakımından kızların oranı daha yüksektir. ‘Çocuk figürlerin
birlikte gösterildikleri kişilerin cinsiyeti’ incelendiğinde gerek kız çocuk ve
gerekse erkek çocuk figürlerinin daha çok yetişkin erkeklerle resmedildikleri
ve kız çocukların hemcinsleriyle resmedilme oranının erkeklerin hemcinsleriyle
resmedilme oranından daha düşük olduğu ortaya çıkmıştır. Erkekler daha çok ve
çeşitli eylemler içerisinde bulunmaktadır. Bu eylemlerin çoğunluğu da işe
yönelik olup eve yönelik herhangi bir eylem içerisinde resmedilmemişlerdir.
Kadınlar ise daha çok evde resmedilmişlerdir. Yetişkin figürlerin meslekleri
incelendiğinde erkeklerde meslek alanlarının kadınlara oranla çok daha geniş
olduğu dikkat çekmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Ders kitapları, toplumsal cinsiyet, cinsiyet ayrımcılığı, müfredat

Kaynakça

• Anderson, D. A. ve Hamilton, M. (2005). Gender role stereotyping of parents in children’s picture books: the invisible father. Sex Roles, 52, (3-4),145-151.
• Asan, H. (2006). Ders kitaplarında cinsiyetçilik ve öğretmenlerin cinsiyet algılarının saptanması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Can, S. (2009). Tarih ders kitaplarında kadının görünen yüzü. Sakarya Üniversitesi uluslararası – disiplinlerarası kadın çalışmaları kongre bildirileri, 2, 300-311.
• Çubukçu, H. ve Sivaslıgil P. (2007). 7. sınıf İngilizce ders kitaplarında cinsiyet kavramı. Dil Dergisi, 137,(Temmuz-Ağustos-Eylül), 7-19.
• Demirel, Ö. (2010). Sosyal bilgiler ders kitaplarında cinsiyet ayrımcılığı. Yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ana Bilim Dalı Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programı, İzmir.
• Demirel, Ö. ve Kıroğlu, K. (2006). Konu alanı ders kitabı incelemesi. (2. Basım). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Dökmen, Z.Y. (2004). Toplumsal cinsiyet: Sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Esen Severge, Y. (1998). Ders kitaplarında cinsiyetçilik: İlköğretim Ders Kitapları Üzerinde Yapılmış Bir İçerik Çözümlemesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Esen, Y. ve Bağlı, M.T. (2002). İlköğretim ders kitaplarındaki kadın ve erkek resimlerine ilişkin bir inceleme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35 (1-2), 144-154.
• Francis, B. (2006). The nature of gender. Skelton, C., Francis, B. ve Smulyan, L. (Ed.). The Sage of handbook of gender and education içinde (s. 7-18). London: Sage Publication
• Freire, P. (1991). Ezilenlerin pedagojisi, çev Özbek, E. & Hattatoğlu, D., İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gök, F. (1994). Türkiye’de eğitim ve kadınlar, Eğitim ve Toplum, 3, (Bahar), 5-9.
• Gümüşoğlu, F. (1994). 1928’den 1994’e Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gümüşoğlu, F. (2008). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet”, Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2(4), 39-50.
• Güney, N. (2016). 6. sınıf Türkçe ders kitaplarında toplumsal cinsiyet incelemesi. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(3), 229-1248.
• Güvenli, G. ve Uğur Tanrıöver, H. (2009). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. G. Tüzün (Ed).Ders Kitaplarında İnsan Hakları II: Tarama Sonuçları içinde (s. 97-114). Birinci Basım. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Hayes, E. R. (2012). Kadınların öğrenmesine yeni bir bakış. Sayılan, F. (Ed.). Toplumsal cinsiyet ve eğitim: Olanaklar ve sınırlar içinde (s. 275-288). Ankara: Dipnot Yayınları.
• İnal, K. (2004). Neoliberal eğitim ve yeni ilköğretim müfredatının eleştirisi. Praksis Dergisi, 14, 265-287.
• Kırbaşıoğlu Kılıç, L. ve Eyüp, B. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında ortaya çıkan toplumsal cinsiyet roller üzerine bir inceleme. ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2 (3), 129-148.
• Kitiş Çınar, E (2013). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi. T.C. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Köseler, F. (2009). Okul öncesi öykü ve masal kitaplarında toplumsal cinsiyet olgusu. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• MacNaughton, G. (2006). Constructing gender in early- years education. Skelton, C. , Francis, B. ve Smulyan, L. (Ed.).The Sage of handbook of gender and education içinde (127-139). London: Sage Publication.
• Metin, A. (2011). Kimliğin toplumsal inşası ve geleneksel kadın kimliğinin aktarımı. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 74-92.Oakley, A. (1972). Sex, gender and society. London: Temple Smith.
• Öksüz, F. (2014). Ortaöğretime devam edemeyen kız öğrencilerin bakış açısından eğitime devamlarının önündeki engeller. Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
• Sayılan, F. (2012). Toplumsal cinsiyet ve eğitim: olanaklar ve sınırlar. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Skelton, C. (2006). Boys and girls in elementary school. Skelton, C. , Francis, B. ve Smulyan, L. (Ed.).The sage of handbook of gender and education içinde(s. 139-152). London: Sage Publication Ltd.
• Tanrıöver, H.U. (2003) Ders kitaplarında cinsiyet ayrımcılığı. B. Çotuksöken, A. Erzan, O. Silier. (Ed.) Ders Kitaplarında İnsan Hakları: Tarama Sonuçları içinde (s. 106-122). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Tezcan, M. (1985). Eğitim sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Thompson, A. (2003). Caring in context: four feminist theories on gender and education. Curriculum Inquiry, 33, (1), 9-65.
• Topal, Ö. (2012). Toplumsal cinsiyetin inşası: 7-12 yaş grubu örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), (2014). Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması Mikro Veri Seti (Kesit) 2012. Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması- ISCO 08. 09/06/2019 tarihindehttp://www.tuik.gov.tr/MicroVeri/GYKA_2012/turkce/metaveri/siiniiflamalar/index.html adresinden alınmıştır.
• Türköne, M. (1995), Eski Türk toplumunda cinsiyet kültürü. Ankara: Ark Yayınevi.
• Ünal, C. (1994).Cinsiyete bağlı psikolojik farklar ve Türk çocukları üzerinde bir karşılaştırma. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,1(6), 1301-3718.Van Dijk, Teun A. (1994) Söylemin yapıları ve iktidarın yapıları, M. Küçük (der ve çev.) Medya, İktidar, İdeoloji. Ankara: Ark yayınları.
• Vatandaş, C. (2011). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. Sosyoloji Konferansları, O(35),29-56.01 Şubat 2018 tarihinde http://dergipark.gov.tr/iusoskon/issue/9517/118909 adresinden alınmıştır.
• Weitzman, L. J., Eiffel D., Hokada, E., ve Ross, C. (1972). Sex-role socialization in Picture books for preschool children. USA: American Journal of Sociology, 77, 1125.
• Yavuzer, H. (2001). Çocuk Psikolojisi (Geliştirilmiş 20. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Genişletilmiş 9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yorgancı, F. (2008). İlköğretim ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rollerinin inşası.Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Yurtsever, K. (2011). İlköğretim II. kademe öğretmenlerinin öğrencilere yönelik tutumlarının cinsiyet değişkenine göre incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, İzmir.
• Zeenatunnisa, R. (1989). Sex discrimination in education: Content analysis of Pakistani school textbooks. Hage, Netherlands: Institute of Social Studies.Zinec, A. (2000). Gender stereotypes in elementary school textbooks(Grades1, 4, 8). 19/02/2018 tarihinde http://osim.org.me/fosi_rom_en/downland/gender_stereotypes.pdf.adresinden alınmıştır.